شب‌ها هم خواب رادیو می‌بینم

در حالی که حضور پیشکسوتانی همچون محمد مهاجر که کارهای ماندگاری در رادیو انجام داده نفس تازه‌ای به این رسانه دمیده است، هنرمندانی که بهترین سال‌های عمرشان را برای ساخت برنامه‌های خوب گذاشتند، ضمن این که دست جوانان را هم گرفتند تا آنها هم کار یاد بگیرند. محمد مهاجر یکی از آن پیشکسوت‌هایی است که بیش از 30 سال و اندی در رادیو فعالیت کرده است. با مهاجر درباره سال‌ها​ فعالیتش در رادیو به گفت‌وگو نشستیم.

کارنامه شما پر از برنامه‌ها و نمایشنامه‌های متنوعی است که هر کدام ویژگی‌های خاص خودش را دارد، اما در میان این برنامه‌ها کدام برایتان جایگاه خاصی دارد و با آن ارتباط بیشتری برقرار کرده‌اید؟

برنامه سرگذشت رادیو را خیلی دوست دارم. این برنامه در بیش از 450 قسمت و حدود ده سال از رادیو تهران پخش شد. با وجود آن که زمان برنامه نیم ساعت بود، اما خوشبختانه جایگاه خوبی در میان مردم پیدا کرد. هدف از ساخت و پخش این برنامه، یادی از بزرگان رادیو و عوامل برنامه‌ساز رادیو و بازکاوی پیشینه پر فراز و نشیب رادیو​ بود. به همین دلیل تلاش کردیم این برنامه محل گردهمایی صداها و مصاحبه‌های موجود در آرشیو رادیو باشد.

در این برنامه با دست‌اندرکاران رادیو که طی دهه‌های گذشته در رادیو کار می‌کردند اعم از تهیه‌کننده، کارگردان، برنامه‌ساز، مجری، گوینده، آرشیویست، موسیقیدان شامل اساتید آواز و نوازنده گفت‌وگو می‌کردیم. ارزش این برنامه نه‌تنها بازنمایی تاریخچه و پیشینه تاریخی رادیو بود، بلکه در یادآوری و تجدید خاطرات بخش عظیمی از جامعه ایران نقش بسزایی داشت که عمری را در نبود دیگر رسانه‌ها همچون تلویزیون و با بضاعت اندک و محدودیت مالی خود با جعبه رادیو سپری کرده و خاطرات فراوانی اندوختند.

این برنامه گنجینه بسیار غنی از صدای بزرگان است که نظیرش را نمی‌توان پیدا کرد. شنوندگان با گوش دادن به این برنامه نه‌تنها در گذشته شیرین خود سیر می‌کردند، بلکه بیشتر با عوامل رادیو آشنا شده و متوجه می‌شدند در این جعبه کوچک چه اتفاقاتی می‌افتد.

متاسفانه با وجود این که برنامه خوب پیش می‌رفت، اما پخش آن قطع شد. در واقع زمانی که به دهه 60 رادیو رسیدیم برنامه قطع شد. البته کتاب «تاریخچه رادیو و سیری در نمایش» را آماده کردم و زیر چاپ است. این کتاب می‌تواند اطلاعات خوبی از رادیو در اختیار مخاطبان قرار بدهد.

چرا برنامه سرگذشت رادیو را ادامه ندادید؟

راستش مدیریت وقت موافق نبود و نخواست برنامه ادامه پیدا کند.

شما اصرار نکردید که پخش ​ برنامه می‌تواند تاریخچه رادیو را برای همیشه زنده نگه دارد؟

اصرار کردم، اما مدیریت وقت قبول نکرد و استدلالش این بود که بچه‌های رادیو که در حال حاضر کار می‌کنند حرف تازه‌ای برای گفتن ندارند. در حالی که این صحبت کم‌لطفی بود و بچه‌های رادیو همیشه گفتنی‌های زیادی برای شنوندگان رادیو دارند و این برنامه فرصت مناسبی بود تا درباره خودشان حرف بزنند. ضمن این که برنامه پرشنونده بود و رویکرد اطلاع‌رسانی هم داشت.

در واقع برنامه سرگذشت رادیو ادای دین ما به بچه‌های رادیو بود، چون تا قبل از این برنامه سند و مدرکی وجود نداشت و شنوندگان نمی‌دانستند چه کسانی از قبل در این رسانه فعالیت داشته و رادیو را به این مقطع زمانی رسانده‌اند. همه این موارد به جذابیت‌های برنامه برای شنوندگان منجر شد. معتقدم یک برنامه‌ساز قبل از ساخت هر برنامه‌ای باید به مخاطبش فکر کند و این که از چه عناصری بهره ببرد که برای شنونده‌اش جذاب باشد. نمی‌شود فی‌البداهه کاری را انجام داد و آن را بدون هدف دنبال کرد. من در طول این سال‌ها که برنامه و نمایش‌های مختلفی را برای رادیو کار کردم، تلاش داشتم به عنصر جذابیت در برنامه‌هایم فکر کنم تا مورد توجه شنوندگان قرار بگیرد. وقتی مخاطب به یک برنامه گوش می‌دهد، ضمن این که برایش جنبه سرگرم‌کننده دارد، باید مفید هم باشد و چیزی هم یاد بگیرد.

شما بیش از 30 سال و اندی در رادیو فعالیت کرده‌اید، آیا هنوز هم با عشق و علاقه کار می‌کنید؟

بله، من هنوز هم با عشق، علاقه و انرژی کار می‌کنم و معتقدم عشق بیش از حد باعث می‌شود فرد برای کار انگیزه داشته باشد، به همین دلیل همیشه تلاشم را کرده‌ام تا شنونده‌ای که برنامه‌ام را گوش می‌دهد با خودش این جمله را زمزمه کند که چه برنامه خوبی بود ، نه این که بگوید وقتم را تلف کردم.اعتقاد شخصی‌ام این است که اگر ما نسبت به کارمان علاقه داشته باشیم، برایش انرژی زیادی هم خواهیم گذشت و من عاشقانه کارم را دنبال می‌کنم. من الان 68 سال‌‌دارم ، اما به هیچ وجه احساس خستگی نمی‌کنم و عشقی که از همان روز اول فعالیتم در رادیو با من بوده، هنوز هم ادامه دارد. خوشبختانه در این سال‌ها هم پاسخ مثبت را از مردم گرفته‌ام، به همین دلیل است که هیچ چیز در رسانه رادیو برایم کمرنگ نشده و همیشه به دنبال ساخت یک برنامه بهتر از برنامه‌های قبلی‌ام هستم.

شما جزو تهیه‌کنندگان فعال ​ رادیو هستید که با وجود 68 سال سن،​عاشقانه به کارتان ادامه می‌دهید. فکر می‌کنید چه عاملی این عشق را ​در شما زنده نگه داشته است؟

اگر این پرسش را از همسرم می‌پرسیدید، حتما به شما می‌گفت ​ محمد مهاجر شب‌ها هم خواب رادیو را می‌بیند. این رسانه همیشه برایم شیرین بوده، به همین دلیل سال‌ها در این رسانه مشغول به فعالیت بودم. البته باید بگویم که ​ ابتدا من برای دادن تست و ورود به تلویزیون مراجعه کرده بودم، اما سر از رادیو درآوردم. جالب این بود که نمره بالایی هم در تستی که از من برای تلویزیون گرفتند کسب کردم، ولی تصمیم گرفتند مرا به رادیو بفرستند و من هم پذیرفتم. وقتی به رادیو آمدم بمرور از فضای آن خوشم آمدم و محیط آن برایم جذاب شد. احساس کردم بچه‌های رادیو چقدر همدیگر را دوست دارند و با وجود این که گاهی شرایط کار سخت بود، اما بدون گلایه کارشان را با آرامش انجام می‌دادند. همین مساله باعث شد تا محیط صمیمانه رادیو را دوست داشته باشم و احساس راحتی کنم.

بنابراین در طول این سال‌ها هم فعالیتم را قطع نکردم و هر زمان کاری از دستم برآمده انجام داده‌ام. به اعتقاد من دنیای نمایش رادیویی و برنامه‌سازی خیلی خاص است و جذابیت‌های خودش را دارد. زمانی که برنامه یا نمایشنامه‌ای از روی کاغذ جان می‌گیرد، بدون تردید برای برنامه‌ساز دنیای خاص خودش را دارد. در واقع برنامه‌ساز با همکاری دیگر عوامل سعی می‌کند به نوشته‌ها جان بدهد. این خلق کردن جذابیت خودش را دارد. من هم در طول این سال‌ها سعی کردم هرگز از ظرافت‌هایی که لازمه کار است براحتی عبور نکنم و برای کارم وقت کافی بگذارم. همچنین سعی کرده‌ام در مقابل مشکلات ایستادگی کنم.

ما در رادیو فقط با صدا و موسیقی سر و کار داریم و همین ویژگی انحصاری ​ رسانه باعث شده برای مردم لذتبخش باشد. رادیو رسانه گرم و شیرینی است و مردم با علاقه برنامه‌هایش را گوش می‌دهند و پیشنهادهایشان را می‌دهند. در مجموع ​ رادیو با دیگر رسانه‌ها تفاوت دارد و خوشبختانه من در سال‌های فعالیتم در این رسانه ساخت برنامه‌های مختلف را تجربه کرده‌ام که هر کدام از آنها برایم خاطرات زیبایی را شکل داده است.

شما در صحبت‌هایتان اشاره کردید که برای تلویزیون تست و آزمون دادید، اما وارد رادیو شدید. در طول این سال‌ها وسوسه نشدید در تلویزیون کار کنید؟

وقتی من به رادیو آمدم هرازگاهی پیشنهادهایی برای تلویزیون به من می‌شد، اما محیط رادیو برایم دوست‌داشتنی بود و دلم نمی‌خواست آن را رها کنم. زمانی که به کارم مسلط شدم و سابقه‌ای پیدا کردم باز هم به پیشنهادهای تلویزیونی پاسخ منفی دادم، چون علاقه‌مند نبودم وارد محیط جدیدی شوم و از صفر شروع کنم. گرچه دنیای تصویر جذابیت‌های بصری دارد، اما رادیو برایم چیز دیگری است و ذهن، روح و جسم من با رادیو درگیر است. ضمن این که رابطه عاطفی خوبی هم با همکارانم برقرار کرده بودم و این محیط را دوست داشتم. معتقدم مردم هم با این رسانه ارتباط خوبی برقرار می‌کنند. من هر روز صبح با انرژی به رادیو می‌آیم و با وجود این که بازنشسته شده‌ام، ​ کارم را رها نکردم، چون اعتقاد دارم هر فردی تا زمانی که نفس می‌کشد و توانایی دارد باید برای خودش و دیگران مفید باشد و زندگی کند. در طول این سال‌ها شرایط سخت به هیچ وجه مرا از پا درنیاورد و با شوق و علاقه به کارم ادامه داده‌ام.

مرتب مطالعه می‌کنم تا درگیر روزمرگی نشوم و بتوانم بهترین برنامه‌ها را برای شنوندگان تهیه کنم. ضمن این که به موسیقی‌های مختلف گوش می‌دهم تا بهترین‌ها را برای برنامه گلچین کنم. جذابیت دنیای هنر این است که فرد را به لحاظ عاطفی و روحی درگیر می‌کند و همین مساله باعث می‌شود تا از کاری که انجام می‌دهیم لذت ببریم.گرچه دستمزدها در رادیو پایین است و به قول معروف برایمان آب باریکه است، اما تلاش کردم این مساله خللی به کارم وارد نکند.

شما در طول این سال‌ها نمایش‌ها و برنامه‌های زیادی را تهیه کرده‌اید، آیا دوست ندارید کارگردانی و بازیگری را هم در رادیو تجربه کنید؟

نه، من کار تهیه‌کنندگی را دوست دارم، چون تهیه‌کننده باید از نقطه صفر تا صد یک کار را فکر کند و همین مساله به جذابیت دنیای تهیه‌کنندگی می‌افزاید. باید خیلی مطالعه کند و به همه امور فنی آشنا باشد. این در حالی است که بازیگر متن را می‌خواند و بعد از تمرین نقشش را می‌گوید و می‌رود، اما تهیه‌کننده بعد از ضبط نمایش یا برنامه باید درگیر تدوین و آماده‌سازی آن شود. به یاد دارم در برنامه‌ای درباره تاریخچه تهران باید اماکن قدیمی تهران را معرفی می‌کردیم. طبیعی است ساخت چنین برنامه‌ای کار راحتی نبود و به تحقیق مناسب نیاز داشت. من هم با وجود همه دغدغه‌هایی که یک تهیه‌کننده دارد، با علاقه در این باره تحقیق کردم تا کار خوبی ​ به مردم ارائه کنم. امیدوارم وضع​ رادیو به لحاظ مالی امسال بهتر شود تا دغدغه برنامه‌سازان کمتر شود. (فاطمه عودباشی / گروه رادیو و تلویزیون جام جم)