گزارشی از معمای مرگ ماهی‌ها در«فشافویه»

جام جم سرا:
در همین حال در پهنه دریاچه ماهیانی را می‌توانی ببینی که روی آب می‌آیند و بال بال می‌زنند. کارگران می‌گویند، از اواسط هفته گذشته، شبانگاهان تعداد زیادی ماهی می‌میرند و صبحدم، لاشه آن‌ها روی آب می‌آید.

چرا ماهی‌ها در آب می‌میرند؟

یکی از کارگران پرورش ماهی گفت: همان گونه که مشاهده می‌شود، حجم آب سد از سال گذشته به یک پنجم کاهش یافته و طبیعی است که حجم آب فعلی جوابگوی تعداد بچه‌ماهی‌هایی نیست که ما سال گذشته رها کرده‌ایم.
به گفته وی، مردادماه سال گذشته یک میلیون و 650 هزار بچه ماهی و 80ماهی مادر از انواع «بیگ هد»، «آمور» و «کپور» در این دریاچه رهاسازی شده که قطعاً ماهی‌های مادر تخم‌ریزی هم داشته‌اند.
وی هر چند تأکید کرد که نمی‌تواند در مورد میزان غلظت آلاینده‌ها در آب سد نظری بدهد ولی گفت: جلبک‌های موجود در آب شب‌هنگام دی اکسید کربن تولید می‌کنند و به همین دلیل هر شب و به دلیل کمبود اکسیژن شاهد مرگ ماهی‌ها هستیم، این در حالی است که اگر فقط مشکل فاضلاب ورودی به سد بود ما باید در روز نیز با چنین پدیده‌ای روبه‌رو می‌شدیم.
محسن غلامحسینی، مدیرعامل شرکت دام‌گستر می‌گوید: «نمی‌دانم چرا به جلسه بررسی علل مرگ ماهی‌ها دعوت نشده‌ایم، ولی انتظار ما این بود که حداقل به حرف‌های ما نیز گوش می‌دادند.» وی افزود: متأسفانه همچنان تلفات ماهی‌ها ادامه دارد و هنوز نمی‌توانیم میزان دقیق خسارت را اعلام کنیم. وی در پاسخ به این که گفته می‌شود شرکت مجوز لازم برای تولید ماهی را ندارد، گفت: مجوزهای لازم وجود دارد و ما آمادگی داریم آن‌ها را در اختیار خبرنگاران قرار دهیم.

تعداد تلفات اغراق‌آمیز است

در همین حال به سراغ مرتضی افراسیابی، مدیرکل تولید آبزیان آب شیرین سازمان شیلات ایران رفتیم تا ببینیم آیا رهاسازی این تعداد بچه‌ماهی که در سد فشافویه است علمی است یا خیر؟ وی گفت: «بر‌اساس گفته شرکت مذکور، وسعت دریاچه 200 هکتار است، حال حتی اگر بپذیریم که فاضلاب وارد نشده که البته این‌گونه نیست، این سد در بهترین شرایط از نظر کیفیت آب تنها می‌توانسته جوابگوی پرورش 200 هزار بچه‌ماهی باشد و باید بپذیریم که تولید 2 میلیون ماهی غیر‌کارشناسی بوده است.»

ماهی آلودگی دارد

مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب استان تهران گفت: گوشت ماهی همه جور آلودگی را به خود می‌گیرد، آب سد فشافویه هم مناسب پرورش ماهی نبوده، گوشت این ماهیان کپور پرورشی تلف شده حاوی انواع فلزات، ازت و هیدروکربن‌های آروماتیک بود؛ غلظت آزبست این آب هم بالا بوده، بنابراین اگر این همه ما‌هی در بازار مصرف توزیع می‌شد، سلامت مردم به طور جدی به خطر می‌افتاد.

محمد پرورش با این اظهار نظر در حاشیه کارگروه بررسی علت مرگ و میر ماهیان در فشافویه، در پاسخ به این‌که آیا یکی از دلایل مرگ ماهی‌ها آلودگی فاضلاب بوده یا خیر، گفت: ما تصفیه فاضلاب را به روش دستی و پالایشی انجام می‌دهیم که پساب خروجی آن برای کشاورزی مناسب است اما آب بالادست که از تهران وارد فشافویه می‌شود برای پرورش ماهی مناسب نیست.
وی افزود:‌ شخصی که از سد فشافویه بهره‌برداری شیلات می‌کرده اخطارهایی هم دریافت کرده بود اما همچنان به کار خود ادامه داده است.
پرورش اظهار کرد: یکی از مشکلات سد فشافویه بحث مدیریت بهره‌برداری است. ما باید قبول کنیم که سال‌های خشکی را می‌گذرانیم و یکی از مشکلات پیش روی ما بحث آب شرب است و من از همین جا اطلاع‌رسانی می‌کنم بهره‌بردار سد فشافویه 10 سال پیش مجوز گرفته که در آن زمان میزان آب سد در وضعیت خوبی بوده ولی امسال فقط 10درصد ظرفیت آب داشته و واضح است که میزان پرورش ماهی باید متناسب با حجم کنونی می‌بود اما بیشتر از یک میلیون بچه ماهی رهاسازی شده و این فاجعه به خاطر خفگی ماهی‌ها اتفاق افتاده است.
حوزه آب و فاضلاب باید هر چه سریعتر طرح تصفیه فاضلاب اسلامشهر را به بهره‌برداری برساند و تمام مستندات ما موجود است که حتی شرکت آب و فاضلاب استان تهران از منابع خود طرح را تا 65 درصد پیش برده و 35 درصد آن باقی مانده است.
وی از پایان این پروژه تا پایان سال آینده خبر داد و گفت: با اتفاق پیش آمده و نگرانی مردم درباره ورود فاضلاب به طبیعت و نبود نظارت از سال 1355 (سال ساخت سد فشافویه) باید گفت که فاضلاب به صورت خام وارد طبیعت نمی‌شده، بلکه از 25 هکتار نیزار عبور و خودپالایشی می‌کرده است و مردم نباید نگران شوند.

بهره‌بردار مقصر است

محمدهادی حیدرزاده مدیرکل حفاظت محیط زیست استان تهران مهمترین دلیل تلف شدن ماهی‌های سد فشافویه را ضعف مدیریت بهره‌برداری و نبود تناسب بین میزان آب ورودی به آنجا و میزان تخم‌ریزی ماهیان اعلام کرد و افزود: در اواخر هفته گذشته مرگ دو میلیون ماهی در سد فشافویه دستگاه‌های اجرایی و متولی را برای حل بحران مجبور به تشکیل جلسه‌ کرد، دستگاه‌های اجرایی محیط زیست، آب و فاضلاب، آب منطقه‌ای جهاد کشاورزی موضوع را بررسی کردند و نسبت به رفع بحران تدابیری اندیشیدند.
وی گفت: براساس گزارش تیم کار‌شناسی، مهم‌ترین علت تلف شدن ماهیان سد فشافویه ضعف مدیریت بهره بردار و عدم تناسب بین میزان آب ورودی به آنجا و میزان تخم‌ریزی ماهیان در آنجا بوده است.
حیدرزاده اظهار کرد: با توجه به این‌که حجم آب دریاچه ۲۰۰ هکتار است و در حال حاضر حجم آب ۵۰ هکتار است این میزان آب حتی کمتر از حجم مخزن و کمتر از تخم‌ریزی است که در آنجا صورت گرفته است. وی تصریح کرد: البته ورود فاضلاب‌های صنعتی و خانگی در آلودگی آب سد فشافویه بی‌تأثیر نبوده است که نتایج قطعی آن تا پایان هفته با جلساتی که به منظور حل موضوع تشکیل می‌شود بررسی خواهد شد.

نباید پروانه پرورش آبزی صادر می‌شد

مدیر کل حفاظت محیط زیست استان تهران در پاسخ به این سؤال که چرا با وجود مخالفت سازمان حفاظت محیط زیست نسبت به پرورش ماهی در فشافویه،‌ این اقدام انجام شد، توضیح داد: در مدت پرورش ماهی در فشافویه مشکل این چنینی پیش نیامده بود. در جلسات شورای برنامه‌ریزی استان، مکاتباتی با جهاد کشاورزی داشتیم ولی مسئولیت صدور مجوز با ما نیست. وی افزود: دوستان باید در حوزه شیلات و دامپزشکی پاسخگو باشند. در همه جای دنیا این اتفاق‌ها می‌افتد. مهم این است که دلایل شناسایی شود و بر اساس آن اقداماتی انجام شود تا چنین اتفاقی تکرار نشود.

نظارتی بر پرورش ماهی‌ نبوده است

حیدرزاده در پاسخ به این‌که چرا پیش از وقوع این حادثه اقدام قضایی برای توقف پرورش ماهی انجام نشد،‌اظهار کرد: دستور قضایی برای وقتی است که اتفاقی بیفتد. ما می‌توانستیم به دستگاه متولی اعلام کنیم که از نظر زیست محیطی مورد تأیید است یا نه، که نبود.
جهادکشاورزی باید وارد قضیه شود. این در حالی است که فرماندار اسلامشهر در جلسه اعلام کرد که در آذرماه سال گذشته در بخشی از سد فشافویه در نزدیکی شهرک سینمایی تلفات ماهی داشتیم اما توجهی به آن نشد. آخرین آزمایشی که از سلامت آب و ماهیان فشافویه انجام شد،‌ فروردین سال 92 بوده است.

ممنوعیت بهره‌برداری از ماهیان فشافویه

در جلسه بررسی علت مرگ ماهیان فشافویه که با حضور مدیرکل محیط زیست تهران، مسئولان شرکت آب و فاضلاب،‌دامپزشکی، شیلات، مسئولان اسلامشهر، شهرری و مدیریت بحران استانداری تهران برگزار شد، حیدرزاده مدیرکل محیط زیست تهران هرگونه بهره‌برداری از ماهیان این دریاچه را ممنوع اعلام کرد و گفت: اگر پس از این،‌بهره‌برداری صورت گیرد، از طریق مراجع قضایی اقدام خواهد شد.
وی همچنین دستور تشکیل یک تیم کارشناسی ویژه متشکل از نمایندگان محیط زیست، شیلات، دامپزشکی، فرمانداری ری، مدیریت بحران استان، دانشگاه علوم پزشکی، شرکت آب منطقه‌ای و آب و فاضلاب استان را داد و خواست تا گزارشی شفاف از علت اصلی این اتقاق تا هفته آینده به مردم ارائه شود.
لازم به یادآوری است که ارائه گزارش مستند و منظم به نتایج آنالیز آب و نمونه کالبدشکافی ماهیان دریاچه توسط محیط زیست و دامپزشکی، بررسی مجوزهای صادره جهت بهره‌برداری از کارگاه پرورش ماهی و حقآبه توسط آب منطقه‌ای نیز از دیگر موضوع‌هایی بود که در این جلسه مصوب شد.
حیدرزاده پس از پایان جلسه در جمع خبرنگاران در مورد نتیجه نهایی کارگروه گفت: کمیته بررسی لازم را انجام می‌دهد و کارشناسی‌های انجام شده نشان دهنده این است که منطقه قابلیت آبزی‌پروری را ندارد. این یک پیام بود که خشکسالی پدیده جدی است و این پدیده با توجه به گرم شدن هوا، حساس‌تر می‌شود، بنابراین بحران‌های زیست‌محیطی بیشتر می‌شود و باید مدیریت بحران داشته باشیم.(ایران)