مشق شبِ روزانه

اگر یک کلمه از معنی کلمات آخر کتاب را بلد نبودیم باید چندین بار از رویش به عنوان جریمه می‌نوشتیم و حتی اغلاط دیکته را در چند صفحه تمرین می‌کردیم. هنوز آن شبی که میان هق هق گریه به خاطر بلد نبودن جدول ضرب از هر ستون ۱۵ بار جریمه شدم را به خاطر دارم. حتی اگر معلم اسم آن را تکلیف گذاشت، برای من که تا سپیده صبح اشک ریختم و نوشتم جریمه بود.
امروز من مادرم. حالا بچه‌هایم را راهی مدرسه می‌کنم و فرزند کوچکم را تشویق می‌کنم که اگر تمیز و مرتب بنویسد و خوب یاد بگیرد فرشته مهربان برایش جایزه می‌آورد. فرشته منم که دلم می‌خواهد درسهای بچه‌هایم را با بازی همراه کنم تا مثل من بعد از این همه سال از یادآوری درس وتکلیف و امتحان تشویش به دلشان نیفتد.
پسرم حالا دبیرستان می‌رود اما دبستانی که بود وقتی مجبور شدم بخاطر پیدا نکردن مدرسه شیفت ثابت صبح در مدرسه غیر انتفاعی ثبت نامش کنم خوب یادم هست پا به پای او تکلیف داشتم. معلمش در دفترچه یادداشتش می‌نوشت: ۳۰ سوال از ریاضی ۲۰ سوال از علوم دو صفحه جمله نویسی و یک دیکته از درس جدید. بعد هم تاکید می‌کرد که بدهید این سوال‌ها را مادر‌هایتان طرح کنند و شما‌ها پاسخ بدهید. بدین ترتیب تا پاسی از شب من و پسرم سرمان در کتاب و دفتر بود. آخر سال دفتر‌اش را که ورق می‌زدم پر بود از دست خطهای من که انواع و اقسام سوال‌ها را طرح کرده بودم. در واقع مادر‌ها هم تکلیف داشتند و بعد هم باید جواب‌ها را کنترل می‌کردم که اشتباه ننوشته باشد تا همانطور هم اشتباه یاد بگیرد. اعتراض بی‌فایده بود چون زود انگ می‌زدند که مادر دلسوزی نیستم و نسبت به یادگیری فرزندم بی‌توجهی نشان می‌دهم. این مشکل من تنها نبود. مدارس غیر انتفاعی سیستم خاص خودشان را دارند و معتقدند والدین نسبت به تکلیف کم فرزندانشان معترض می‌شوند و بخاطر پولی که داده‌اند از مدرسه انتظار بیشتری دارند!
وقتی از شدت عصبانیت پسرم را مدرسه دولتی ثبت نام کردم گفتند تکالیف بچه‌ها به والدین ربطی ندارد، در شیوه کار معلم دخالت نکنید و حتی اگر فرزندتان تکلیف انجام نداد باز هم به ما مربوط است نه به شما!

تفاوت تکلیف در مدرسه دولتی و غیر دولتی

در این خصوص نیره مومن دوست معلم مقطع دبستان با سابقه ۱۸ ساله در آموزش کودکان اول دبستان معتقد است در خانواده‌هایی که فرزندانشان در مدارس دولتی درس می‌خوانند همکاری لازم برای انجام تکالیف بیشتر انجام نمی‌شود اما در مدارس غیر انتفاعی فوق العاده‌های بیشتری انجام می‌شود ضمن اینکه خانواده‌ها بخاطر داشتن فرزند کمتر همکاری بیشتری در نظارت بر انجام تکالیف بچه‌ها دارند.
وی اضافه می‌کند: در کل پایه اول دبستان به هیچ وجه نباید در خانه کاری به عنوان تکلیف داشته باشد. چون برنامه ریزی برای پایه ابتدایی باید در مدرسه انجام شود حالا اگر انجام نمی‌شود مشکل یا از معلم است یا مدرسه.
اما به گفته «ف. ز» مدیر یک مدرسه ابتدایی دولتی، قدیم‌ها به‌‌ همان نسبت که تکالیف بیشتری انجام می‌شد بچه‌ها معلومات بیشتری هم کسب می‌کردند.
وی می‌گوید: تکرار باعث زنجیر کردن مطالب می‌شود. اگر تکرار نباشد مطالب به مرور زمان فراموش می‌شوند در حالی که ما آنقدر تکرار و تمرین می‌کردیم که الان پس از ۳۰ سال هنوز آن مطالب در ذهنمان است ولی حالا بچه‌ها نهایتا یک ماه مطالب را در ذهنشان نگه می‌دارند بعد هم فراموش می‌کنند.
این مدیر حتی طرفدار همراهی خانواده‌ها در انجام تکالیف دانش آموزان است و اظهار می‌دارد: خوب است که خانواده‌ها را با تکالیف بچه‌ها درگیر کنیم چون بدین طریق والدین در جریان دروس فرزندشان قرار می‌گیرند.

تکلیف تکراری و یکنواخت دلزدگی می‌آورد

این در حالی است که دکتر محسن اصغری نکاح روان‌شناس و استاد دانشگاه فردوسی مشهد تاکید می‌کند که ما نمی‌خواهیم دانش آموز چیزی را حفظ کند، نمی‌خواهیم الزاما تیزهوشان قبول یا در یک مدرسه خاص پذیرفته شود یا نمره بالا بگیرد بلکه ما می‌خواهیم مجموعه توانایی‌ها و شایستگی‌های دانش آموز رشد کند.
وی تصریح می‌کند: تکرار و تمرین برای پر شدن وقت بچه‌ها آسیب آفرین است. تکلیف واقعی، فعالیتی هدفمند است برای تثبیت و تعمیق یادگیری؛ تکلیفی که اهداف رشد کودک را در قالبی فرا‌تر از کلاس پی گیری کند.
دکتر اصغری نکاح یادآور می‌شود: تکلیف باید متنوع باشد و معلم از ارایه آن هدفی را دنبال کند نه اینکه فقط حجیم باشد.
به گفته این استاد دانشگاه: گاهی معلم می‌گوید: «گفتم بنویسند تا یاد بگیرند!»
اما چه چیزی یاد بگیرند؟ چقدر یاد بگیرند؟ و اصلا چقدر بنویسند تا یاد بگیرند؟! چنین تکلیفی نه تنها متنوع نیست بلکه به خاطر یک نواختی دلزدگی هم بوجود می‌آورد ودانش آموز بقیه تکلیف را از روی بی‌توجهی می‌نویسد.
دکتر اصغری نکاح بر تناسب تکلیف با تفاوتهای فردی تاکید می‌کند و می‌گوید: هر دانش آموز در یک زمینه قوی‌تر است و در زمینه‌ای دیگر ضعف دا رد. پس اگر کسی در یک زمینه به توانایی رسیده باید در آن مورد کمتر تکلیف بنویسد و برعکس.
او حتی معتقد به تکالیف چالش برانگیز و خلاقانه متناسب با توانایی دانش آموز است و یادآور می‌شود که حتی کمیت تکلیف هم باید با مباحث درسی و اهداف و توانایی یادگیری و مشکلات کودک تناسب داشته باشد. چرا که اگر تکلیف زمان زیادی را به خود اختصاص دهد ارزش یادگیری ندارد.
وی تصریح می‌کند: کودک باید استراحت کند، بازی کند و فرصت داشته باشد که در کارهای روزمره زندگی مشارکت نماید. در چنین شرایطی اگر با تکالیف حجیم وقت دانش آموز را بگیریم به او آسیب زده‌ایم.
دکتر اصغری نکاح همچنین اظهار می‌دارد: هر تکلیفی که باعث دلزدگی کودک شود و خلاقیت وی در آن نقشی نداشته باشد و باعث شود که کودک از کاوشگری و تفکر فاصله بگیرد نشانه تکلیف نامناسب است.

اوقات فراغت دانش آموزان را احیاء کنید

دکتر محمود امانی تهرانی دبیر شورای هماهنگی علمی سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی و نویسنده کتب درسی نظر دیگری دارد. به گفته او استفاده از کاربرگ‌ها یا‌‌ همان پلی کپی‌هایی که بچه‌ها به وپژه در مدارس غیر دولتی برای تکرار و تمرین به خانه می‌برند جهت ماهر کردن دانش آموزان در انجام عملیات درسی آنهاست که در کنار کتاب‌های کار از نقاط قوت آموزش و پرورش است و برای تکلیف، تعمیق و غنی سازی آموخته‌ها استفاده می‌شود.
دکتر امانی می‌افزاید: هر چه در مدارس موقعیت‌های یادگیری بیشتری فراهم شود و تلاش شود اوقات داخل منزل دانش آموزان هم در جهت یادگیری احیا شود به پیشرفت تحصیلی بچه‌ها کمک می‌شود.
وی علاوه بر این یاد آور می‌شود: خانواده‌هایی که فرزندانشان را در مدارس غیر دولتی ثبت نام می‌کنند بخاطر هزینه‌ای که می‌پردازند توقع بیشتری از مدرسه داشته و نسبت به پیشرفت تحصیلی فرزندانشان دغدغه بیشتری دارند. با این حال مطلقا نمی‌توان گفت بخاطر انجام تکالیف بیشتر پایه درسی بچه‌ها در مدارس غیر دولتی بالا‌تر از دانش آموزان دولتی است.
او اضافه می‌کند: اینکه خانواده‌ها نسبت به پیشرفت تحصیلی فرزندانشان دغدغه داشته باشند خوب است آنچه نادرست است این است که این دغدغه از راه نادرستی اعمال شود بطوریکه بجای یادگیری عمیق همراه با فهم و درک درست، بر یادگیری فوری حافظه مدار حفظی متمرکز شوند.
با این حال دکتر امانی هم نسبت به تکالیفی که فقط تکرار باشد و در آن رشد نباشد نظر مساعدی ندارد و لی بر احیای اوقات فراغت بچه‌ها در روزهای تعطیل یا عصر‌ها مصر است.
وی نیز تاکید می‌کند به بچه‌ها به عنوان گنج نگاه کنیم که باید استخراج شوند پس والدین و معلمان بیاندیشند چگونه می‌توانند ساعاتی را که دانش آموز در خانه است احیاء کنند و باعث تقویت و پیشرفت تحصیلی بچه‌ها شوند.

***

یکی از مادرهای کارمندی که از روی اجبار فرزنداش را در مدرسه غیر دولتی ثبت نام کرده می‌گوید هر شب به فرزند کلاس اولم حدود هشت صفحه نگاره به اضافه دو صفحه ریاضی تکلیف می‌دهند که به سختی از پس آن‌ها بر می‌آید. یک مادر دیگر هم که دو پسر دوقلوی کلاس دومی دارد می‌گوید سال گذشته بس که به بچه‌هایم تکلیف دادند و تا آخر شب با آن‌ها کار کردم تابستان خودم از فرط فشار و استرس دچار افسردگی شدم و کارم به دکتر اعصاب و بیمارستان کشید و امسال باز‌‌ همان آش و‌‌ همان کاسه است.
 این‌ها نه افسانه است نه تخیل. از این نمونه‌ها زیاد سراغ داریم. کار‌شناسان یک اعتقاد دارند، معلمان و مدیران جور دیگری رفتار می‌کنند و انتظار والدین هم که متنوع است. در این مابین بچه‌ها در معرض اشکال متفاوتی از آموزش و یادگیری قرار دارند، آزمایش می‌شوند و با معلومات متفاوتی فارغ التحصیل می‌گردند در حالی که آموزش و پرورش بر تناسب و هماهنگی آموزش در کشور معتقد است و هنوز کار‌شناسان آموزشی نمی‌دانند کدام نوع تکالیف پایه تحصیلی بچه‌ها را قوی‌تر می‌کند.
>> قدس آنلاین