بازی هند و پاکستان در زمین روسیه و آمریکا

بررسی سیاست‌های داخلی و خارجی دو کشور در مقطع کنونی نیز نشانگر ادامه تحرکات طرفین برای تقویت موقعیت خود در برابر دیگری است هر چند که آنها بر لزوم تقویت مناسبات دوجانبه تاکید دارند. از زمان به قدرت رسیدن نوازشریف در سمت نخست‌وزیری پاکستان نوعی تعامل در روابط دو کشور آغاز شده چنان‌که وی و سینگ همتای هندی‌اش در حاشیه نشست سازمان ملل بر توسعه مناسبات تاکید کردند.

با وجود این رفتار دو کشور بویژه در حوزه سیاست خارجی نشانگر تلاش آنها برای تقویت موقعیت خود در برابر طرف مقابل است به گونه‌ای که هر کدام از این کشورها زنجیره‌ای از روابط منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای را آغاز کرده‌اند.

افغانستان از جمله حوزه‌هایی است که هر دو کشور برای ورود به آن تلاش می‌کنند چنان که چندی پیش حامد کرزای رئیس‌جمهور افغانستان مهمان هند و پاکستان بود. در شرایطی که نیروهای خارجی برای خروج از افغانستان آماده می‌شوند، هند و پاکستان تلاش دارند با تقویت موقعیت خود در این کشور از آن به عنوان اهرم فشار در برابر دیگری بهر‌ه ‌گیرند؛ رقابتی که ظاهر آن را رویکرد به افغانستان برای روابط دیپلماتیک و باطن آن را رقابت میان هند و پاکستان برای تقویت موقعیت منطقه‌ای تشکیل می‌دهد.

رویکرد دیگر دو کشور را در تعاملات آنها با شرق آسیا می‌توان مشاهده کرد. پاکستان به‌دلیل شرایط ویژه اقتصادی و چالش‌هایی که با غرب دارد، گرایش بیشتری به چین دارد به‌گونه‌ای که در ماه‌های اخیر قراردادهای گسترده نظامی و اقتصادی با این کشور امضا کرده است. منابع خبری از توافق‌های هسته‌ای میان دو کشور نیز خبر داده‌اند که می‌تواند نشانه برتری هسته‌ای پاکستان نسبت به هند باشد. در نقطه مقابل هند نیز در کنار آن‌که به‌دنبال حل اختلاف‌های مرزی با چین است، به متحدی جدید در شرق آسیا نیز روی آورده است که همان توسعه مناسبات با ژاپن است. در اقدامی نادر چندی پیش مان موهان سینگ، نخست‌وزیر هند به ژاپن سفر کرد و خواستار توسعه روابط میان طرفین شد؛ امری که با استقبال ژاپن همراه شد چرا که در کنار تقویت موقعیت هند در برابر پاکستان، ژاپن نیز این فرصت را می‌یابد تا از مولفه هند برای مقابله با چین بهره گیرد.

در حوزه رقابتی با هند، پاکستان تلاش کرده تا از مولفه‌های دیگر نیز برخوردار شود. تاکید بر اجرای خط لوله صلح برای انتقال گاز ایران به پاکستان، اجرای طرح تاپی مبنی بر انتقال انرژی از آسیای مرکزی، قفقاز و افغانستان به خاک این کشور و ترانزیت آن به غرب، رویکرد به کشورهای عربی بویژه عربستان، همگرایی با ترکیه که در سفر نواز شریف به آنکارا تجلی یافت و در نهایت گرایش به کشورهای اروپایی و آمریکا ابعاد این طرح‌هاست.

در همین چارچوب منابع خبری از سفر اول آبان نواز شریف به آمریکا خبر می‌دهند؛ سفری که در کنار مباحثی نظیر مساله روابط دوجانبه، پایان حملات پهپادهای آمریکایی به خاک پاکستان، موضوع طالبان و خروج نیروهای آمریکایی از افغانستان از مسیر پاکستان، بر محوریت حمایت آمریکا از پاکستان در برابر هند است. شریف تلاش کرده تا رضایت آمریکا را برای افزایش حمایت‌های نظامی و نیز کمک‌های هسته‌ای جلب کند.

در نقطه مقابل نیز هند در کنار توجه به کشورهای غربی و امضای توافق‌های نظامی و اقتصادی با آنها، رویکرد به روسیه را در دستور کار قرار داده است. در این چارچوب بیست‌وهفتم مهر، مان موهان سینگ، نخست‌وزیر هند راهی مسکو شد تا در دیدار با پوتین، رئیس‌جمهور روسیه بر لزوم تقویت مناسبات دوجانبه تاکید کند.

هند که زمانی اصلی‌ترین خریدار تسلیحات روسی بود، اکنون به دنبال آن است تا در کنار تامین انرژی و تسلیحات و حتی امضای برخی توافق‌های هسته‌ای با مسکو، از روسیه به‌عنوان مولفه‌ای در برابر پاکستان بهره گیرد. البته پاکستان نیز نگاهی ویژه به روسیه داشته و در ماه‌های اخیر توافق‌های بسیاری میان طرفین صورت گرفته است؛ بنابراین می‌توان گفت که روسیه از رقابت میان هند و پاکستان آگاه است و می‌کوشد تا از این شرایط برای امتیازگیری بیشتر از آنها استفاده کند.

به هر حال می‌توان گفت رقابتی سخت میان هند و پاکستان در عرصه منطقه‌ای شکل گرفته است، به گونه‌ای که هر کدام تلاش دارد تا با یارگیری بیشتر در حوزه منطقه‌ای و جهانی در نهایت پای میز مذاکره امتیاز بیشتری از طرف مقابل دریافت کند. مواضع دو کشور نشان می‌دهد که آنها به دنبال تقابل نظامی نیستند، اما تلاش دارند تا در حوزه دیپلماسی موقعیت خود را تقویت کنند تا از مولفه‌های سیاسی برای امتیازگیری بیشتر در مذاکرات احتمالی برخوردار شوند.

قاسم غفوری / جام‌جم