چرا پای اخلاق ایرانیان در رانندگی می‌لنگد؟

رفتار غیراخلاقی شما در رانندگی، عواقب جبران‌ناپذیری دارد که گاه رانندگان دیگر محکوم به پرداختن بهای آن هستند، درحالی که شما در این زمینه مسئول هستی و باید با وجدانت کنار بیایی.

وقتی بی‌رحم می‌شویم

ما ایرانی‌ها به تعارف کردن معروف هستیم تا جایی که این موضوع حتی گاهی به شوخی هم می‌رسد. این‌که دو نفر هنگام رسیدن به ورودی مکانی آنقدر به هم تعارف می‌کنند که کار به هل دادن می‌کشد، اما همین افراد پشت فرمان برای زودتر داخل کردن جلوی ماشین به داخل یک خیابان فرعی چنان بیرحمانه نسبت به هم رفتار می‌کنند که گاه ممکن است کار به حرف‌های نامربوط یا درگیری فیزیکی هم بینجامد.

به‌راستی کدام شخصیت واقعی ماست؟ آن فرد مودب تعارف‌کننده پشت در ورودی ما هستیم یا آن راننده بد‌دهن پشت فرمان خودروی شخصی‌مان؟ متاسفانه این روزها خیلی از ما خیابان و بزرگراه را به عرصه‌ای برای نشان دادن حس برتری جویی خود نسبت به رانندگان دیگر تبدیل کرده‌ایم.

هرچند از گذشته نیز این‌طور جا افتاده بود که این خلق و خوی نادرست در برخی شغل‌ها بیشتر دیده می‌شده مانند رانندگان اتوبوس و تاکسی یا کامیون داران، البته با گذشت زمان و بر اثر ارتقای تدریجی فرهنگ رانندگی و سختگیری‌های پلیس به نظر می‌رسد این وضع کمی بهبود پیدا کرده و حالا این شرایط در گروه دیگری بیشتر نمود پیدا می‌کند.

مالکان خودروهای مدل بالای خارجی و گرانقیمت که در بزرگراه‌ها با زدن چراغ و داشتن سرعت بالای 140 کیلومتر در ساعت حق برتری خود را به اتومبیلی که با سرعت مجاز در خط سرعت می‌راند دیکته می‌کنند.

این فقط نمونه‌ای است از این‌که گاهی اوقات ارتکاب برخی بی‌اخلاقی‌ها در رانندگان ایرانی تا چه اندازه می‌تواند خطرآفرین باشد.

بی‌اخلاقی یا زرنگی؟

متاسفانه برخی از ما هنگام رانندگی به تنها چیزی که فکر نمی‌کنیم رانندگی اصولی و حرفه‌ای است و به جای آن ترجیح می‌دهیم با نادیده گرفتن اصول اخلاقی فقط به زودتر رسیدن به مقصد بیندیشیم حتی اگر این کار به بهای صدمه زدن به دیگران، زیر پا گذاشتن قوانین و به هم زدن نظم اجتماعی تمام شود، هرچند پیدا می‌شوند افرادی که زیر پا گذاشتن حقوق دیگران با رفتارهای غیراخلاقی را نوعی زرنگی و جسارت می‌دانند که لازمه رانندگی است!

بوق زدن‌های بیش از اندازه و بی‌دلیل، فریاد زدن، استفاده از کلمات توهین‌آمیز و تهدید راننده‌های دیگر با حرکت سر یا دست، حرکت با سرعت بسیار آرام جلوی خودروهای دیگر به منظور آزار دادن، نگهداشتن خودرو در محل نامناسب و درگیری فیزیکی با دیگر راننده‌ها، تغییر جهت ناگهانی خودرو بدون استفاده از راهنما یا رعایت حق تقدم، چراغ زدن یا بوق زدن به منظور اعتراض یا آزار دیگر راننده‌ها، ترمز کردن ناگهانی، بی‌دلیل و بدون علامت دادن، البته این فقط بخشی از بی‌اخلاقی‌هایی است که هر کدام از ما ممکن است هنگام رانندگی مرتکب آنها شویم و نمونه‌هایی از این دست‌کم نیستند، برای مثال اگر راننده‌ای هنگام سبقت گرفتن بیش از اندازه چراغ بزند و باعث ترس یا احساس ناخوشایند در راننده جلویی شود، مصداق خشونت در رانندگی است.

نمایش شخصیت واقعی هنگام رانندگی

در شرایطی که خیابان‌ها و بزرگراه‌های شهرمان از هزاران دستگاه خودرویی که شبانه روز در آن تردد می‌کنند، به حالت قفل درآمده و راه‌های فعلی دیگر ظرفیت پاسخگویی به تردد میلیون‌ها دستگاه خودروی موجود در کشور را ندارند، ترافیک، ناایمن بودن خودروهای داخلی و از استاندارد خارج شدن برخی جاده‌های کشور، همه دست به دست هم می‌دهد تا وقوع تصادفات و حوادث رانندگی را اجتناب ناپذیر کند. حال تصور کنید بها ندادن به فرهنگ صحیح رانندگی و زیر پا گذاشتن اصول اخلاق حرفه‌ای در رانندگی و برخی رفتار خشونت آمیز تا چه اندازه به بحران حوادث رانندگی دامن خواهد زد، اما آیا هیچ می‌دانستید رانندگی به شما امکان می‌دهد شخصیت واقعی خود را بروز دهید؟ دکتر شهریار شهیدی، روان‌شناس و دانشیار دانشگاه شهید بهشتی در این باره به «جام‌جم» می‌گوید: اخلاقیات در فرهنگ راننده‌های ایرانی گرچه هنوز با ایده‌آل‌ها فاصله زیادی دارد، اما نسبت به دهه‌های گذشته در این زمینه حرکت رو به جلویی داشته‌ایم. با این حال هنوز موضوع فرهنگ رانندگی صحیح و نادیده گرفتن اخلاقیات در رانندگی همچنان به صورت یک معضل خودنمایی می‌کند.

وی معتقد است: همان‌طور که احترام به قوانین و مقررات رانندگی از سوی شهروندان یک شهر یا کشور نشان‌دهنده میزان قانونمداری افراد یک جامعه می‌تواند باشد، رعایت اصول اخلاقی و احترام گذاشتن به حقوق دیگر رانندگان نیز تا حد زیادی می‌تواند بازخوردی از میزان قانون‌پذیری شهروندان یک جامعه باشد.

دکتر شهیدی به نکته مهمی که عامل بروز برخی بی‌اخلاقی‌ها میان رانندگان ایرانی می‌شود، اشاره کرده و می‌گوید: موقعیتی که خودرو برای افراد ایجاد می‌کند می‌تواند زمینه زیر پا گذاشتن اخلاقیات و حتی ارتکاب برخی اعمال خشونت آمیز را در آنها ایجاد کند.

وی توضیح می‌دهد: خودرو یک محدوده شخصی را برای راننده ایجاد می‌کند که وی در این چارچوب احساس امنیت می‌کند و در نتیجه فردی که داخل خودروست در این فضای امن و شخصی است که می‌تواند بسادگی شخصیت واقعی خود را و تمام مکانیسم‌های دفاعی، پرخاشگری‌ها، لجبازی‌ها و حتی خشونت طلبی‌هایی که شاید در فضا و موقعیت‌های عادی نتواند از خود بروز دهد، اما در درون او وجود دارد و فقط به دلیل نبود حریم‌های محافظتی امکان ابراز این احساسات را نداشته است در خودرو از خود نشان دهد.

این روان‌شناس، این وضع را با شرایط کاربران در فضای مجازی در اینترنت تشبیه کرده و می‌گوید: در واقع فضای مجازی اینترنت و خودرو یک نوع سپر بلا محسوب می‌شود که فرد در آن بدون احساس تهدید شدن می‌تواند احساسات منفی خود را بروز دهد.

فردی که در رانندگی پرخاشگری می‌کند یا اصول اخلاقی را زیر پا می‌گذارد لزوما در جمع دوستان یا میان اعضای خانواده هم اینطور نیست، چراکه بر خلاف این وضع، او ممکن است در زندگی خانوادگی خود فردی کاملا آرام باشد.

این همان نکته مهمی است که دکتر شهیدی به آن اشاره کرده و می‌گوید: موقعیت خودرو شرایطی را برای فرد ایجاد می‌کند تا شخصیت واقعی خود را هنگام رانندگی به‌دلیل احساس امنیتی که دارد، از خود به نمایش بگذارد.

بی‌حوصلگی، خصلت رانندگان ایرانی

آنچه این روزها در رانندگی ایرانی‌ها دیده می‌شود برخی ادبیات و رفتارهای غیرمتعارف در رانندگی است که با فرهنگ مردم ما سازگاری ندارد و این موضوع هم برمی گردد به این‌که مردم ما هنگام رانندگی در معابر، توقف پشت چراغ قرمز، عبور از گذرگاه عابران پیاده، ورود از خیابان فرعی به اصلی و... با کم‌حوصلگی رانندگی می‌کنند و همین موضوع علاوه بر این‌که به ترافیک شهری دامن می‌زند زمینه بروز برخی ناهنجاری‌های اجتماعی را نیز فراهم می‌کند.

این تحلیل رئیس پلیس سابق راهنمایی و رانندگی تهران، از نحوه رانندگی مردم ماست که معتقد است رانندگی با نهایت بی‌حوصلگی و کم تحملی خصوصیت اصلی برخی رانندگان ایرانی است.

سرهنگ سیدهادی هاشمی، در گفت‌وگو با «جام‌جم» می‌گوید: همه شهروندان می‌دانند برخی رفتارها که هنگام رانندگی از آنها سر می‌زند جزو خصوصیات مثبت و پذیرفته‌شده در فرهنگ رانندگی در هیچ کجای دنیا نیست و این رفتارها، هم خودشان و هم دیگران را آزار می‌دهد، اما برخی شرایط دست به دست هم می‌دهد تا گاهی اوقات برخی رانندگان نتوانند کنترل درستی روی افکار و رفتارشان داشته باشند که این کار زمینه زیر پا گذاشتن قانون را نیز فراهم می‌کند.

پایین آمدن آستانه تحمل رانندگان

اینجا هم پای ترافیک در میان است. وقتی صحبت از برخی بی فرهنگی‌ها و بی اخلاقی‌ها در رانندگی می‌شود، ترافیک هم در این میان بی تقصیر نیست. هاشمی می‌گوید: در این میان نباید همه تقصیرها را هم متوجه شهروندان دانست، چراکه این ترافیک بیمار معابر ماست که شرایطی را به مردم تحمیل می‌کند تا آنها نتوانند با حوصله رانندگی کنند و آستانه تحمل‌شان پایین بیاید.

به گفته وی، نتایج یک تحقیق نشان داد مردم کشور ما آمادگی دارند در کمتر از 30 ثانیه با یکدیگر درگیری فیزیکی پیدا کنند و این موضوع در امر مهمی مانند رانندگی می‌تواند بسیار خطرساز و حادثه آفرین باشد.

عضو پژوهشکده حمل و نقل دانشگاه امیرکبیر، به نتایج مطالعات کارشناسی که در همین زمینه انجام شده اشاره می‌کند و می‌گوید: بررسی مطالعاتی که چندی پیش روی افسران راهنمایی و رانندگی مستقر در چهارراه‌ها انجام گرفته نشان می‌دهد فشار آلودگی هوا و ترافیک باعث افزایش غلظت خون این افراد شده و موجب می‌شود آنها پس از گذشت ساعاتی از روز به مرور دچار حالات عصبی شوند، آرامش خود را از دست بدهند و این حالت به مرور در آنها اختلالاتی به‌وجود می‌آورد.

رئیس پلیس سابق راهور تهران، قوانین کارآمد همراه با ضمانت اجرایی را در جلوگیری از بروز برخی بی‌اخلاقی‌ها در رانندگان موثر می‌داند و در این زمینه مثالی می‌زند: در بسیاری از کشورهای دنیا حتی برای بوق زدن غیرضروری رانندگان هم مجازات سنگین درنظر گرفته شده است، البته در قانون جرائم رانندگی کشور ما نیز چنین ماده‌ای گنجانده شده، اما متاسفانه آنقدر تخلفات رانندگی وسیع و متعدد است که این موضوع کمتر هنگام اعمال قانون پلیس مورد توجه و تاکید قرار می‌گیرد. ضمن این‌که شناسایی و برخورد با راننده متخلف نیز میان حجم انبوه خودروهای در حال تردد به این سادگی‌ها نیست.

رانندگی در خیابان‌های قفل شده، خودروهای به هم گره خورده با اعصاب‌های خرد و کلافگی در کنار آلودگی هوا، تلف شدن ساعت‌ها از عمر و ده‌ها مشکل دیگر به اندازه کافی سخت و طاقت‌فرساست، پس بهتر است با برخی بداخلاقی‌ها و رفتارهای خشونت آمیز عرصه را به رانندگان دیگر از این تنگ‌تر نکنیم.

پوران محمدی ‌‌‌/‌ گروه جامعه