گفت و گو با یک پژوهشگر اقتصادی درباره مشاغل خانگی

خانه‌هایی‌ که چرخ اقتصاد را می‌چرخاند

آنها پشت میزنشین نیستند، مثل خیلی از ما هم مجبور نیستند صبح به صبح در شرکت یا اداره‌ای کارت بزنند یا این که هر روز مسافت طولانی خانه تا محل کار را با پرداخت چند هزار تومان کرایه از این سر تا آن سر شهر طی کنند، چون آنها ابتکار خلاقانه‌ای برای درآمدزایی به خرج داده‌اند. یک شغل خانگی؛ آنها کارشان این است که در خانه بنشینند و کالایی را تولید کنند که در بازار مشتری‌های خودش را دارد. به این ترتیب با یک تیر دو نشان می‌زنند. آنها مجبور نیستند ماه‌ها پشت نوبت پیدا کردن شغل مناسب در فلان اداره و شرکت بمانند و برای خودشان هم شغل درآمدزایی دست و پا کرده‌اند. هرچند کار آنها ممکن است در آمارهای رسمی به چشم نیاید، اما دکتر علی صادقین، پژوهشگر اقتصادی معتقد است به هر حال آنها هم جزو جمعیت شاغل جامعه به حساب می‌آیند. او تاکید می‌کند مشاغل خانگی اگر رونق بگیرد نه فقط درآمد سرانه خانواده را افزایش می‌دهد بلکه چرخ اقتصاد جامعه را هم می‌چرخاند.

کد خبر: ۵۵۲۱۹۰

شاید بهتر باشد ابتدا تعریفی از مشاغل خانگی ارائه کنید.

از بعد اقتصادی، مشاغل خانگی، مشاغلی هستند که به شکل رسمی یا غیررسمی در قالب یک نهاد حقوقی مانند شرکت (معمولا تعاونی‌ها) به صورت غیررسمی و توافقی در منزل انجام شود.

منظور از شغل، شغلی است که خدمت یا محصول آن به بازار عرضه می‌شود یعنی ارزش بازاری پیدا می‌کند و در اقتصاد می‌توان برای آن قیمت تعیین کرد وگرنه کارهای بسیاری هستند که در خانه انجام می‌شود، اما ارزش بازاری پیدا نمی‌کند.

مشاغل خانگی در بعد رسمی‌تر در قالب تعاونی‌های خانوادگی وجود دارد که در کشورهای دنیا بویژه در شمال اروپا در روستاها دیده می‌شود، به طور نمونه در کشور سوئد مشاغل خانگی بیشتر به شکل بازار تولید لبنیات دیده‌ می‌شود.

مشاغل خانگی در بعد گسترده‌تر به شکل صنایع دستی و کارگاه‌ها در همه جای دنیا کم و بیش دیده می‌شود. این مشاغل می‌تواند در حوزه صنعت هم باشد، البته به این شرط که در مقیاس کوچک‌تر از کارگاه باشد. به طور کلی مشاغل خانگی در شهرها اغلب مربوط به صنایع دستی یا تولیدات خرد است که محصولات تولید شده به صورت بازاری مبادله می‌شود.

با این تعریف پس فرق شغل خانگی با دورکاری چیست؟

معمولا در دنیا شغل خانگی، شغلی است که شما تعریف‌کننده آن هستید، اما دورکاری، شغلی است که شما آن را به شکل قراردادی با یک نهاد رسمی یا بخش خصوصی در منزل انجام می‌دهید.

در واقع در مشاغل خانگی خود شما تصمیم می‌گیرید کاری را انجام دهید و عامل اجبار هم در آن کمتر است، اما در دورکاری نوعی اجبار وجود دارد هرچند این دو در برخی مواقع وجه تشابه‌هایی هم با یکدیگر دارند.

آیا مشاغل خانگی در کشور ما رونق گرفته است؟

آماری که اکنون توسط مرکز آمار درباره اطلاعات مشاغل خانگی ارائه می‌شود چندان مستند و صحیح نیست، در واقع ما تعریف و اطلاعات رسمی از مشاغل خانگی در کشورمان نداریم، اما در مورد دورکاری با توجه به مصوبه‌ای که دولت در این زمینه داشته می‌توان آمار تقریبی ارائه داد.

دولت می‌گوید در فلان سازمان یا اداره زیرمجموعه دولتی با این مقدار نیروی کار، این اندازه ساعت کار در منزل انجام شده است. برای روشن‌تر شدن این موضوع بهتر است مثالی بزنم. در کشورهای حوزه اسکاندیناوی مانند سوئد و نروژ پایه مشاغل خانگی بویژه در روستاها بسیار قوی است، به طوری که این مشاغل بیشتر مولد هستند و هزینه تولید را نیز پایین می‌آورند، اما در کشور ما مشاغل خانگی در قالب مشاغلی که خود افراد آن را تعریف کنند جانیفتاده و این گروه از مشاغل بیشتر به شکل یک نهاد بیرونی است یعنی شخص دفتر دارد و شغل‌اش رسمی‌تر است.

مشاغل خانگی به شکل سنتی‌تر آن در کشورهایی مانند چین، هند و پاکستان هم دیده می‌شود که شخص، دار قالی می‌زند و بازار بیرونی هم پیدا می‌کند، اما منظور اصلی ما از مشاغل خانگی، مشاغلی است که امروزی‌تر و جدیدتر باشد، مشاغلی با سازماندهی قوی‌تر که به صورت خانوادگی انجام می‌شود و در کشور ما کمتر نمونه‌های آن دیده می‌شود.

با این توضیح شما موانع توسعه مشاغل خانگی را در چه عواملی می‌بینید؟

در کشور ما هنوز فرهنگ کسب و کار خانگی جانیفتاده است. نمونه‌هایی هم که وجود دارد به شکل خیلی سنتی و در سطح بازارهای محدود بدون رقابت و بدون حقوق و مزایاست، در حالی که همین بازار کوچک خانگی می‌تواند با بازارهای بیرونی مرتبط شود و ارزش افزوده فراوانی هم تولید کند.

نبود مشوق‌های اقتصادی هم مشکل دیگری است، دولت در بخش مشاغل رسمی این مشوق را می‌دهد بویژه برای خانم‌های شاغل که کارها را در منزل انجام دهند، اما از مشوق‌های اقتصادی و امتیازهایی که می‌شود به بازار خانگی داد، خبری نیست.

مشاغل خانگی چه مزایایی دارد؟

مشاغل خانگی برای شروع کار سرمایه کمی می‌خواهد. شما برای مشاغل خانگی بسیاری از هزینه‌ها مانند هزینه تجهیزات ندارید. این مشاغل چون راحت‌تر است، شما آزادی عمل بیشتری نسبت به محیط کار دارید.

مشاغل خانگی بشدت هزینه‌های تولید را پایین می‌آورد و در نهایت کمک می‌کند قیمت تمام شده برای مصرف‌کننده نیز کاهش یابد.

مشاغل خانگی اغلب فامیلی است و به همین دلیل شما نیاز به آگهی استخدام و هزینه بازاریابی، استخدام نیرو و بسیاری از هزینه‌های جانبی را ندارید.

یکی از تئوری‌های توسعه، رشد کسب و کارهای کوچک است. بررسی‌ها نشان داده کشورهای جنوب شرق آسیا با کسب و کارهای کوچک در مسیر توسعه قرار گرفته‌اند یعنی ابتدا با پس‌اندازهای کوچک کار را شروع کرده‌اند و به مرور با رشد مشاغل، کسب و کار کوچکشان را گسترش داده‌اند.

مزیت دیگر مشاغل خانگی بهبود بهره‌وری در جامعه است یعنی با عوامل تولید سرگردان و کمترین پس‌اندازها، بیشترین بازدهی را به دست آوردن.

در نهایت مشاغل خانگی به دلیل جلوگیری از بسیاری سفرهای شهری غیرضروری به کاهش ترافیک و آلودگی هوا کمک می‌کند، البته تمام این توصیف‌ها صرفا در مورد مشاغل خانگی مولد صدق می‌کند.

مشاغل خانگی معایبی هم دارد؟

بله، این مشاغل اگر گسترده شود و به موقع توسعه نیابد، همواره به صورت یک فرصت شغلی کوچک باقی می‌ماند و امکان توسعه یافتن را از دست می‌دهد.

صنایع بزرگ‌تر در بخش‌هایی که ادغام بیشتری در آنها صورت می‌گیرد، در طول زمان کاهش می‌یابد، اما کارهایی که همواره در حد کسب و کار کوچک می‌مانند در بلندمدت به افزایش هزینه‌های تولید منجر می‌شود.

این یک نکته مهم است که همه شرکت‌های بزرگ دنیا روزی در حد مشاغل خانگی یا کارگاه‌های کوچک بوده‌اند و به مرور زمان در فرآیند توسعه تبدیل به نام‌های تجاری مطرح شده‌اند.

مشاغل خانگی چه تاثیری در اقتصاد خانواده دارد؟

در اقتصاد خانواده چند بحث مطرح می‌شود که مهم‌ترین آن رشد درآمد سرانه است که به کاهش هزینه‌ها می‌انجامد.

در بسیاری از خانواده‌های ایرانی کمبود اشتغال و بیکاری دغدغه بزرگی است و برای حل این مشکل باید در یک نهاد رسمی استخدام شوید یا باید به اندازه کافی پس‌انداز داشته باشید، اما مشاغل خانگی که بیشتر خانوادگی هم است، اشتغال مولد را رشد می‌دهد و تعداد بیکاران خانواده را کم‌می‌کند.

مشاغل خانگی درآمد سرانه خانواده را بالا می‌برد و این باعث بهبود الگوی تقاضا و مصرف می‌شود و این موضوع درنهایت به افزایش رضایت خانواده می‌انجامد.

مشاغل خانگی بیشتر زنانه است یا مردانه؟

در تعریف بین‌المللی هیچ تفاوتی بین زنانه و مردانه بودن مشاغل خانگی وجود ندارد و بسته به شرایط خانواده و پیشینه شغلی ممکن است زنان و مردان خانواده آن را انتخاب کنند، اما در بعد اجتماعی در کشورهای در حال توسعه مانند ایران که مشارکت زنان در عرصه‌های شغلی کمی پایین‌تر از مردان است مشاغل خانگی می‌تواند به بهبود اشتغال زنان کمک کند.

در شهرستان‌ها که نرخ اشتغال زنان پایین‌تر از مردان است چون کار در خانه مشکلی ایجاد نمی‌کند، مشاغل خانگی در این مناطق می‌تواند به افزایش نرخ مشارکت زنان در فعالیت‌های اقتصادی در جامعه کمک کند.

بنابراین در مشاغل خانگی حرف اول را تخصص می‌زند نه این‌که این شغل زنانه باشد یا مردانه.

با این توضیحات آیا می‌توان افرادی را که شغل خانگی دارند جزو جمعیت شاغل کشور به حساب آورد؟

قطعا، براساس تعریف مرکز آمار کسی که در طول هفته یک ساعت کار کند آن هم کاری که به تولید کالا یا ارائه خدمتی بینجامد که ارزش بازاری داشته باشد و بتوان برای آن قیمت تعیین کرد، این افراد را می‌توان جزو جمعیت شاغل کشور به حساب آورد.

شما هر جا می‌توانید کار کنید حتی در خانه‌تان، اما مهم این است که کارتان ارزش بازاری داشته باشد و بتوان روی آن قیمت گذاشت.

توسعه مشاغل خانگی بعد از کمک به اقتصاد خانواده، به نفع دولت‌هاست چراکه هزینه تولید را پایین می‌آورد.

پوران محمدی ‌‌‌/‌ گروه جامعه