شالیکاری دیگر مقرون به صرفه نیست

به گفته کارشناسان، عوامل متعددی در اقتصادی نبودن تولید برنج و بی‌رغبتی شالیکاران در کشت و تولید این محصول دخالت دارد که از آن جمله می‌توان به بحث ضایعات در تولید و فرآوری برنج اشاره کرد. این در حالی است که می‌توان با جلوگیری از این ضایعات، بخش زیادی از نیاز وارداتی برنج را تامین کرد.

محمدعلی قنبری‌نژاد، مدیر صنایع کشاورزی سازمان جهادکشاورزی استان گیلان با بیان این‌که وجود این ضایعات تاثیر بسیار زیادی در تحقق نیافتن طرح خودکفایی برنج دارد،‌ به جام‌جم می‌گوید: در بحث رسیدن به خودکفایی،‌ افزایش سطح زیر کشت و اراضی شالیکاری مطرح نیست، بلکه افزایش عملکرد در واحد سطح از طریق آموزش کشاورزان، مکانیزه کردن کشاورزی، تولید ارقام پرمحصول و جلوگیری از ضایعات برنج است که شرایط رسیدن به این خودکفایی را فراهم می‌کند.

وی با بیان این‌که طبق آخرین مطالعات رسمی در سال 86 در کشور، میزان ضایعات برنج حدود 23 درصد است که این میزان در استان گیلان نیز همین رقم است،‌ می‌افزاید: اکنون میزان تولید برنج سفید در استان گیلان حدود 700 هزار تن است که چیزی حدود 160 هزار تن آن دچار ضایعات کیفی شده و از سفره مردم خارج می‌شود.

قنبری‌نژاد با بیان این‌که این ضایعات طبق گزارش فائو در سایر نقاط دنیا حدود 5‌/‌12 درصد است،‌ به دلایل ایجاد این ضایعات در کشور اشاره کرده و تصریح می‌کند: روش کار سنتی و غیراصولی در بخش تولید یعنی مراحل کاشت، داشت و برداشت و همچنین در بخش تبدیل و فرآوری در کارخانجات و نگهداری از جمله عوامل ایجاد این ضایعات است که در بخش تولید می‌توان به عواملی چون شرایط نامناسب جوی،‌ استفاده از نهاده‌های بی‌کیفیتی چون بذر، کود و سم، آفات و سنتی بودن روش‌های زراعت و برداشت محصول اشاره کرد.

وی با بیان این‌که در سال‌های اخیر اقدامات زیادی از سوی سازمان جهاد کشاورزی برای کاهش ضایعات در بخش تولید و برداشت برنج انجام گرفته است،‌ می‌گوید: در بخش تبدیل و فرآوری نیز که ضایعات حدود 8ـ7 درصدی را به دنبال دارد، اقداماتی در دو زمینه آموزش اصول فنی و ترویجی و حمایت مالی از کارخانجات برای اصلاح تکنولوژی و ماشین‌آلات فرسوده صورت گرفته که توانسته است حدود 4 تا 5 درصد از این ضایعات را در 220 واحد صنعتی کاهش دهد.

روش مکانیزه برای جلوگیری از ضایعات

در همین حال بهروز مختارپور، مدیر اداره فناوری‌های جهاد کشاورزی استان مازندران با بیان این‌که بخش اعظمی از ضایعات در مراحل تولید صورت می‌گیرد به جام‌جم می‌گوید: طی سال‌های اخیر با استفاده از روش مکانیزه تا حد زیادی از ایجاد ضایعات جلوگیری شده است، به طوری که از حدود 239 هزار هکتار شالیزار در سطح استان اکنون حدود 150 هزار هکتار آن به روش مکانیزه شالیکاری می‌شود.

وی با بیان این‌که در بخش برداشت و کار با کمباین، چیزی حدود 8 تا 12 درصد تولید ضایعات داریم که 4 تا 5 درصد آن اجتناب‌ناپذیر است، می‌افزاید: حدود 3 تا 7 درصد ضایعات قابل پیشگیری در اراضی وجود دارد که علت آن استفاده از ماشین‌های نامناسب است.

مختارپور با بیان این‌که اکنون حدود 70 درصد از اراضی به روش سنتی و با استفاده از ماشین‌های نامناسب شالیکاری می‌شود، یادآور شد: سال گذشته توانستیم با استفاده از ماشین‌های مناسب در سطح 35 درصد اراضی ضایعات را تا حدود 5 درصد کم کنیم.

وی با بیان این‌که ضایعات در واقع سود خالص کشاورز می‌باشد،‌ معتقد است، یکی از عوامل بی‌انگیزگی و بی‌رغبتی کشاورزان در تولید برنج و انجام شالیکاری همین میزان ضایعات چند درصدی است که در مقایسه با کل اراضی زیرکشت رقم بزرگی از ضایعات را نشان می‌دهد، چراکه به طور مثال یک شالیکار در کل یک میلیون تومان برای کشت خود هزینه می‌کند تا 500 هزار تومان سود کند و میزان ضایعات انجام شده از همین سود خالص کم می‌شود.

دغدغه شالیکاران

در همین حال رضا عظیمی، رئیس سازمان جهاد کشاورزی مازندران نیز در پانزدهمین همایش برنج ایرانی که اخیرا در ساری برگزار شد، با اشاره به تولید سالانه حدود 900هزار تن برنج سفید در استان، به مشکلات پیش روی شالیکاران مازندرانی اشاره کرد و افزود: هر چند برنامه‌های زیادی برای حل مشکلات زیرساختی، مکانیزاسیون، زهکشی و یکپارچه‌سازی اراضی و نوسازی واحدهای شالیکوبی در دست اجراست، اما مهم‌ترین دغدغه فعلی شالیکاران فروش محصول تولیدی است.

وی افزود: هنوز سرانه مصرف برنج بین 36، 38 و 40 کیلو گرم سرگردان است و با چنین اختلافی، واردات قانونی بیش از اندازه نیاز داخل کشور صورت می‌گیرد و این در حالی است که شاهد واردات قاچاق برنج نیز در کشور هستیم.

رئیس سازمان جهاد کشاورزی مازندران به ضایعات تولید برنج در روند تبدیل از شالی به برنج سفید در واحد‌های شالیکوبی فرسوده مازندران اشاره کرد و افزود: حدود 25 درصد شالی برنج در مرحله تولید تبدیل ضایعات می‌شود که اگر بتوانیم با اصلاح شالیکوبی‌ها و نوسازی، ضایعات را به 10 درصد کاهش دهیم در واقع مثل این است که 50 هزار هکتار به اراضی شالیزاری استان اضافه شده است.

وی اعلام بموقع نرخ خرید تضمینی برنج، الگوی کشت، معرفی ارقام جدید و کاربردی کردن تحقیقات کشاورزی را از حمایت‌های لازم برای شالیکاران دانست و تاکید کرد: معتقدم مازندران به عنوان نخستین استان تولید کننده برنج این توانایی را دارد تا کشور را در این زمینه به خودکفایی برساند.

ولی‌الله فرزانه، معاون برنامه‌ریزی استاندار مازندران هم در این همایش سهم درآمد خانوار روستایی استان از محل فعالیت‌های کشاورزی را 20 درصد عنوان کرد و گفت: این درحالی است که همه فعالیت اقتصادی آنان کشاورزی است.

وی کشاورزی در مازندران را اقتصادی ندانست و افزود: اگر کشاورزی دانش‌محور را برنامه‌ریزی نکنیم، به طور یقین با مشکلات کمبود زمین کشاورزی و فعالیت کشاورزی مواجه خواهیم شد.

مدیرکل غلات، حبوبات و گیاهان علوفه‌ای وزارت جهاد کشاورزی نیز در این همایش میانگین سالانه سطح کشت برنج در کشور را 600 هزار هکتار اعلام کرد و گفت: برای رسیدن به خودکفایی در تامین برنج کشور به پنج میلیون تن شلتوک نیاز است که تولید این میزان به معنای رساندن میانگین تولید به حدود 9 تن در هر هکتار است.

دلاور حیدرپور افزود: هم‌اکنون متوسط تولید شلتوک در هر هکتار از شالیزارها برای ارقام محلی 5/5 و ارقام پر محصول 5/6 تن است که باید تلاش کنیم این میزان را به حدود ده تن برسانیم.

فاطمه مرادزاده / گروه ایران