غرب به دنبال ایجاد سوءتفاهم در روابط تهران و مسکو است

به‌طور کلی جایگاه روسیه در سیاست خارجی کشورمان چگونه تعریف می‌شود و اصولا چه عواملی حد و مرز روابط ایران با روسیه را تعیین می‌کند؟

در روسیه دو گروه فکری سیاسی وجود دارد. یک گروه آتلانتیست‌ها هستند که کاملا غربگرا بوده و چیزی حدود 8 تا 10 درصد جامعه را تشکیل می‌دهند. در دوران مدودف بخش زیادی از مدیران سطح بالای روسیه از این گروه بودند که کاملا اعتقاد داشتند باید جهت همکاری‌ها و همه تلاش‌ها به سمت غرب باشد، با آنها اعتمادسازی کرده و بی‌هیچ قید و شرطی همکاری کنند، توجهی به دیگران نداشته باشند و بخصوص از کسانی که غرب آنها را دشمن می‌داند، دوری کنند. گروه فکری دوم اوراسیایی‌ها هستند که خود آنها به دو گروه تقسیم می‌شوند. یک گروه اوراسیایی‌های معتدل هستند و معتقدند که درست است که غرب نمی‌تواند با آنها همپیمان باشد و حتی به‌دنبال تجزیه مجدد روسیه است اما توسعه اقتصادی منوط به همکاری با غرب است و فضای اقتصاد جهانی به‌گونه‌ای است که با تضاد و درگیری با غرب نمی‌توان به توسعه اقتصادی رسید. این گروه این چنین نتیجه‌گیری می‌کند که با رعایت احتیاط‌های لازم باید با غرب همکاری کنند. گروه دوم جریان اوراسیایی که شاید 20تا 30 درصد اوراسیایی‌ها را تشکیل بدهند، آنهایی هستند که اعتقاد دارند غرب دشمن آنهاست و حتی در زمینه همکاری‌های اقتصادی هم به‌دنبال توسعه سلطه و گسترش عوامل نفوذی خود در روسیه است، اگرچه در یک مقطع کوتاهی باعث خیرات و پیشرفت‌های اقتصادی در یک زمینه‌هایی است اما در میان مدت ساختارهایی که غربی‌ها ایجاد می‌کنند همه بر علیه منافع ملی روسیه کار خواهد کرد و در نقاط حساس تاریخ، صدمه اساسی به این کشور خواهد زد.

در دوران مدودف بیشتر مدیران از تیپ آتلانتیست‌ها بودند و در دوران پوتین ترکیبی از اوراسیایی‌های معتدل و تندرو در حکومت هستند و تفکر این عده بر این است که باید نگاه جدی به شرق داشته باشند و یکی از کشورهای مهم تعیین‌کننده در شرق بخصوص شرق نزدیک ایران است. به عقیده این عده، مسکو باید رایزنی بیشتری با تهران داشته باشد و عواطف و احساسات ایرانیان را تحریک نکند و بتواند با منطق ایرانی وارد مشارکت و همکاری با تهران شود.

بنابراین پیش‌بینی من این است که در طول شش سال و حتی 12سال آینده که پوتین در دولت خواهد بود رابطه منطقی‌تری بین ایران و روسیه شکل می‌گیرد.

روسیه همواره دیدگاه مثبتی به برنامه‌های هسته‌ای ایران داشته است، با این حال در بحث مذاکرات هسته‌ای دیده شده که این کشور گاه مواضع خود را به ایران نزدیک می‌سازد و گاه همسویی با غرب دارد. به نظر شما این روش روسیه تا چه زمانی ادامه خواهد داشت، آیا ممکن است وزن گرایش دوم یعنی همسویی با غرب در آینده قوت بگیرد؟

من فکر می‌کنم که تا به حال این رفتار روسیه بخوبی در ایران تحلیل و ارزیابی نشده است و در نتیجه ما یک نوع تناقضی را احساس می‌کنیم ولی واقعیت و ریشه رفتار این کشور براساس این اندیشه استوار است که روسیه به عنوان یکی از پنج قدرت هسته‌ای مثل ابرقدرت‌های دیگر هیچ علاقه‌ای ندارد که کشور دیگری به کلوپ هسته‌ای دنیا بپیوندد. در واقع این اراده استراتژیک هسته‌ای وجود دارد که اجازه اضافه شدن یک بازیگر دیگر را به کلوپ هسته‌ای ندهند. به همین دلیل هم شاهد بودیم که تا مدت‌ها حتی هند هم زیر بار فشار چین، روسیه و کشورهای غربی بود و هندی‌ها با تحریم مواجه بودند تا مهار شوند و به حوزه‌های نظامی هسته‌ای ورود نکنند. از این منظر روسیه هم‌جهت و هم هدف با دیگر کشورهای غربی است. اما نکته‌ای که وجود دارد این است که باوجود این‌که غرب می‌داند جمهوری اسلامی ایران به‌دنبال جنبه‌های انسانی و کاربردهای اقتصادی و غیر نظامی انرژی هسته‌ای است با فضا سازی و فریبکاری سعی می‌کند ایران را متهم به فعالیت در حوزه نظامی کند و با اعمال فشار تلاش می‌کند یا نظام را ساقط کند یا آن را مجبور به تسلیم در برابر خواسته‌های نامشروع خود نماید. در ابتدای امر روس‌ها به این موضوع توجه نداشتند ولی به مرور زمان و بخصوص بعد از تحریم‌های فرا قطعنامه‌ای پس از قطعنامه 1929 متوجه شدند که اینها تحریم‌هایی نیست که هدف از آن مهار جمهوری اسلامی باشد بلکه این اقدامات با هدف تخریب اقتصادی ایران صورت می‌گیرد. در نتیجه آنها اقدامات طرف غربی را محکوم کردند و حتی تحریم‌ها را غیرقانونی خواندند و از آن به بعد تلاش کردند اجازه ندهند این تحریم‌ها صدمه جدی به ایران بزند. پس رای دادن‌های آنها به قطعنامه در جهت این است که اجازه ندهند یک بازیگر جدی دیگر وارد صحنه شود اما وقتی که می‌بینند اقدامات غرب در جهت مهار هسته‌ای نیست و اهدافی سیاسی دارد و سرنگونی نظام ایران را دنبال می‌کند جلوی غرب می‌ایستند. گاهی تصویب قطعنامه را به تعویق می‌اندازند و گاهی اوقات، شدت و آثار منفی یک قطعنامه را کاهش می‌دهند تا به‌زعم خودشان قطعنامه علیه ایران یک قطعنامه مهارکننده و نه ساقط‌کننده باشد.

به نظرم روس‌ها با یک مشکلی مواجه هستند و آن این است که غربی‌ها هیچ حریم و قانونی را در ضربه زدن به ایران قائل نیستند. لذا روس‌ها می‌گویند که ما اگر بخشی از مطالبات غرب را مورد توجه قرار ندهیم و فقط موضع مقابله و مقاومت در برابر آنها اتخاذ کنیم، غربی‌ها می‌روند و اقدامات خود را در بیرون شورای امنیت تشدید می‌کنند؛ کما این‌که در حمله به عراق و تحریم‌های فراقطعنامه‌ای علیه ما این کار را انجام دادند. بنابراین هدف روس‌ها این است که جبهه غربی را در چارچوب شورای امنیت حفظ کنند و بتوانند قدرت آن را مهار کرده و در عین حال امیدوار باشند که موضوع در چارچوب مذاکرات و شورای امنیت سازمان ملل حل شود.

توجه داشته باشید گاهی اوقات در ایران یک تصور غلطی وجود دارد و آن این است که ما روسیه را همان شوروی سابق درنظر می‌گیریم که با غرب در قدرت برابری می‌کرد و یک کشور ایدئولوژیک بود که در مقابل غرب قرار داشت. اما امروز روسیه خودش را این گونه تعریف نمی‌کند و درصدد درگیری و مقابله با غرب نیست بلکه درصدد حل مشکلات با محوریت مذاکره است. روسیه قطعا از این‌که غرب بخواهد حرکت‌های افراط‌گرایانه و تندی را خارج از چارچوب شورای امنیت سازمان ملل انجام دهد، استقبال نمی‌کند، کما این‌که در سوریه نیز با این‌که قاطعانه دو قطعنامه را وتو کرد، اما تلاش می‌کند تا در چارچوب‌های سازمان ملل و شورای امنیت و قبول نیروی ویژه دبیر کل سازمان ملل مساله را حل کند. روسیه می‌تواند در سواحل سوریه کشتی نظامی مستقر کند و نیروهای مسلح خود را آماده و یک درگیری و جنگ به راه بیندازد، اما سیاست مسکو سیاست درگیری رودررو و شروع جنگ سرد دیگری نیست.

پیرامون این موضوع می‌شود صحبت‌های زیادی کرد، اما رسانه‌های جهانی به شکلی فعالیت می‌کنند که از این موضوع یک بحران مساله ساز در روابط ایران و روسیه بسازند. من معتقدم که ما از این منظر هم می‌توانیم نگاه کنیم در شرایطی که غرب حتی از دادن دارو به بیماران سرطانی و خاص ما امتناع می‌کند، مانع ورود قطعات یدکی هواپیمای مسافر بری به ایران می‌شود کشوری مثل روسیه می‌خواست سلاح بسیار پیشرفته‌ای به ما بدهد. این امر جای توجه دارد و نشان می‌دهد روابط ما با روسیه آنقدر جدی و عمیق است که تا قبل از شرایط فعلی و تحریم‌ها، مسکو آمادگی فروش این سلاح را داشته است. روس‌ها مدت‌ها به‌دنبال فروش این موشک‌ها به ما بودند و این ما بودیم که ابراز علاقه‌ای برای خرید آن نمی‌کردیم. بعد از تشدید قطعنامه‌ها علیه کشورمان، چهار جریان آمریکا، اروپا، رژیم صهیونیستی و برخی از سران عرب شروع به تهدید و فشار علیه روسیه کردند و این کشور را در شرایط بسیار بدی قرار دادند. روسیه برای یک سود 100 میلیون دلاری مجبور بود که خیلی از منافع خودش را در تعامل با این چهار جریان از دست بدهد و عده‌ای در این کشور بودند که دولت را در این رابطه تحت فشار گذاشتند تا مشی خودش را عوض کند. این موضوع حادی نیست و آنقدری که به آن پرداخته شده است اهمیت ندارد و بالاخره رهبران دو کشور با درایتی که دارند می‌توانند آن را حل کنند.

همان‌طور که گفتم لازم است تا درظرفیت‌های عظیم کاری که ما با روسیه داریم بیشتر به جنبه‌های ایجابی و مثبت قضیه بپردازیم.

من مایلم به یک نکته تاکید کنم که متاسفانه در ایران مورد غفلت واقع شده است و به آن توجهی نمی‌شود. نگاه ما به روسیه عمدتا از منظر رسانه‌های غربی است و نگاه روسیه به ایران هم عمدتا از همین منظر است. به همین دلیل شناخت عمیق و آگاهی نسبت به فرصت‌های استثنایی همکاری وجود ندارد. از زمان قاجار تلاش غرب بر این بوده است که اجازه ندهد اتحاد بین ایران و روسیه شکل بگیرد. امروز وقتی با خیلی از اقشار جامعه در ایران صحبت می‌کنیم به بازخوردهای منفی راجع به روسیه برخورد می‌کنیم، در حالی که غرب دو ویژگی دارد که روس‌ها اصلا ندارند. آن دو ویژگی آن است که اولا غربی‌ها بعد از فتح اندلس به صورت مبنایی و استراتژیک متوجه شدند که اسلام می‌تواند به یک خطر برای آنها تبدیل شود، به همین منظور جنگ‌های صلیبی را راه انداختند و تمام تلاش خودشان را در مخالفت با اسلام کردند که این تلاش تا به امروز هم ادامه دارد. این در صورتی است که اسلام جزئی از فرهنگ، تمدن، ادبیات و تاریخ روس‌هاست. سابقه اسلام در روسیه به هزار سال می‌رسد و شعرا، دانشمندان و نظامیان مسلمان بخشی از تاریخ روسیه را تشکیل می‌دهند. این نکته بسیار مهمی است که روسیه به هیچ وجه با اسلام و مسلمانان مشکل ندارد. نکته دوم این است که غرب به صورت زیر بنایی نسبت به انقلاب اسلامی موضع دارد، چرا که احساس می‌کند انقلاب اسلامی باعث بیداری ملت‌های اسلامی خواهد شد و اجازه تجاوز و سلطه را از غرب خواهد گرفت. غرب باوجود این‌که سال‌های بعد از انقلاب تظاهر به دوستی می‌کرد الان نقاب از چهره برداشته و شما رفتار انگلیس، آلمان، فرانسه و کانادا را می‌بینید که چه وقیحانه و جسورانه و بی‌دلیل همه جا علیه ما رفتار می‌کنند و اتهامات ناروا به ما می‌زنند. در صورتی که بازهم در این زمینه روسیه مشکلی با انقلاب اسلامی ندارد و خوشحال است که یک خطر جدی به نام رژیم شاهنشاهی و ژاندارم آمریکا در منطقه کنار رفته و در نتیجه کشوری مستقل آمده که مواضع خاص خودش را دارد و اجازه نمی‌دهد آمریکایی‌ها دخالت‌های ناروا در منطقه داشته باشند.

آن حساسیتی که ما نسبت به روسیه در رسانه‌ها می‌بینیم نسبت به غرب احساس نمی‌کنیم. هر بار این سوال را مطرح می‌‌کنند که آیا روسیه شریک قابل اعتمادی است؟ وقتی دلیل این سوال را می‌پرسم می‌گویند به طور مثال توجه کنید روسیه چقدر ساخت نیروگاه بوشهر را طول داد. در پاسخ به این گروه می‌گویم چطور شما آلمانی را که اول انقلاب و بدون هیچ دلیلی پنج میلیارد مارک سرمایه‌گذاری ما را رها کرد و رفت و تعهد خود را انجام نداد شریک قابل اعتمادی می‌دانید اما به روسیه که باوجود چهار قطعنامه شورای امنیت، نیروگاه را تمام کرده بی‌اعتمادید؟

بسیاری نیز طولانی شدن ساخت نیروگاه را بازی سیاسی روسیه می‌دانند؛ اما در پاسخ به این گروه باید گفت که مقصر اصلی در تاخیر ساخت نیروگاه غرب است و غرب با تحریم‌هایی که علیه ایران اعمال کرد و لابی‌ها و فشارهایی که در این باره انجام داد 80 درصد در این ماجرا نقش داشت. فقط فشاری که آمریکا به اکراین آورد تا شهر خارکف این کشور توربین نیروگاه را نسازد یک سال و نیم پروژه را به عقب انداخت و روس‌ها مجبور شدند تا‌به سن‌پترزبورگ بروند و فعالیت دیگری را برای تولید توربین به‌راه بیندازند. در مقطعی که نیروگاه دوباره فعال می‌شد و روس‌ها تعهد داشتند که سیستم‌های کنترل و خنک‌کننده‌های آن را که بخش‌های حساسی بود از غرب تهیه کنند همه شرکت‌های غربی از تعهدات خودشان سرباززدند و در سه سال گذشته همه تاخیرات در این زمینه، ناشی از عمل نکردن این کشورها به تعهداتشان بود. به نظر من روسیه، اقیانوسی از ظرفیت‌ها و فرصت‌هاست که برای ما ناشناخته مانده است و غرب عمد و استراتژی دارد که نه تنها این شناسایی به وجود نیاید، بلکه همواره سوءتفاهمی بین ما و روس‌ها دامن زده شود و ما به سراغ همکاری با آنها نرویم.

من چنین حرفی را از مقامات رسمی نشنیده‌ام. یکی از شگردهای غرب در ایران برای ایجاد سوءتفاهم با روسیه یا تحریک افکار عمومی ایران علیه روسیه همین است که یک اخبار غیرواقعی گفته می‌شود و توقعاتی را ایجاد می‌کند. پس از آن وقتی که این توقعات محقق نمی‌شود سوء تفاهم ایجاد می‌شود. مثلا در زمان افتتاح فاز 500 مگاواتی نیروگاه بوشهر گفته شد که آقای پوتین می‌آید، نه ما چنین توقعی داشتیم و نه طرف روس این موضوع را گفته بود اما بعدا برخی رسانه‌ها انتقاد کردند که چرا پوتین به ایران نیامد؟! یا در اجلاس غیرمتعهدها رئیس‌جمهور ما به خاطر روابط خوب دو کشور و براساس ادب ایرانی، از آقای پوتین برای حضور در اجلاس دعوت کرده بود اما چنین فرضی و قراری نبود. به یکباره در برخی رسانه‌ها شایع شد که پوتین به تهران می‌آید و بعد این سوال ایجاد شد که چرا پوتین به تهران نیامد. اما پوتین پیام اختصاصی برای این اجلاس فرستاد این درحالی بود که اصلا روسیه عضو غیرمتعهدها نیست و آقای پوتین هم به رسم ادب روسی، برای اولین‌بار در تاریخ غیرمتعهدها، به اجلاس پیام داد. برخی رسانه‌ها شایع می‌کنند که روس‌ها اس300 را می‌دهند بعد می‌گویند نه نمی‌دهند همین امر باعث می‌شود که این تفکر به وجود بیاید که روس‌ها دارند با ما بازی می‌کنند. شما از آن منظر نگاه کنید که روسیه اس300 را نداد و هیچ‌کس هم نتوانست علیه جمهوری اسلامی قدمی بردارد. غرب می‌داند که جمهوری اسلامی ایران چه با اس300 و چه بدون آن توان دفاع از خودش را دارد و نکته مهم این است. این هم پیامی به غرب است و هم پیامی به روسیه. مگر در جنگ با عراق در دفاع از جمهوری اسلامی با دست خالی نجنگیدیم و حتی به ما سیم خار دار هم نمی‌دادند. به نظرم بهتر است اجازه دهیم مسئولان ذی‌ربط آن‌طور که صلاح می‌دانند و منافع ملی ایجاب می‌کند بدون هیاهو و القائات غربی‌ها این مساله را به نحو مقتضی حل و فصل کنند.