جام جم آنلاین گزارش میدهد
هر چند ایسنا به نقل از آتوسا مومنی، مدیر کل ثبت آثار سازمان میراث فرهنگی کشور اعلام کرد: خونبس به دلیل نادیده گرفتن حقوق زنان تحت هیچ شرایطی در فهرست میراث معنوی کشور ثبت نمیشود.
تلاش برای ثبت آیین خونبس در فهرست آثار معنوی کشور اولین بار در سال 1389 و از سوی استان لرستان صورت گرفت که به دلیل و وجود نقایصی اجرایی نشد.
شهریور امسال نیز استان کهگیلویه و بویراحمد پرونده ثبت این آیین را کامل و آماده ارائه به شورای ثبت آثار کرده بود که به دلیل محدودیتی که برای ارائه آثار وجود دارد ، ترجیح داد آن را به دوره بعد موکول کند و اولویتهای دیگری را در دستور کار خود قرار دهد.
به هر حال، مطرح شدن دوباره این ماجرا واکنشها و انتقاداتی زیادی را برانگیخت. به طوری که 300 نفر از فعالان اجتماعی و مدافع حقوق زنان ایران با انتشار بیانیهای به مخالفت با آن پرداختند و آن را عملی غیرانسانی و متعلق به جوامع بدوی که به قانون پایبندی ندارند، توصیف کردند. برخی از کارشناسان جامعهشناس نیز این رسم را آیینی خشونتبار و ضدحقوق زنان عنوان کرده و معتقدند این رسم ناپسند، سنت ملی ایرانیان نیست، بلکه یک پدیده قبیلهای و قومی است.
وسیله هدف را توجیه نمیکند
افزون بر کارشناسان، برخی از مسئولان رسمی کشور هم با ثبت این آیین مخالفند. فاطمه آلیا، عضو فراکسیون زنان در مجلس یکی از منتقدان است که در این باره به جامجم میگوید: اولین نکتهای که در این آیین مطرح میشود، طرح و بازگویی دعواهای قومی- قبیلهای است که در فرهنگ مترقی اسلام رفتاری ناپسند و غیرقابل قبول است. با ثبت این آیین عملا صحه بر این نزاعها گذاشته میشود، در حالی که باید با تدابیری این درگیریها برای همیشه خاتمه یابد.
وی با بیان اینکه بر اساس این آیین برای خاتمه این درگیریها و جلوگیری از کشت و کشتار، از یک وسیله نادرست، یعنی قربانی کردن یک زن و سرنوشت و آینده او استفاده میشود، میافزاید: اگرچه با این کار جلوی ریختن خونی که حرمت آن به اندازه خانه کعبه قلمداد شده، گرفته میشود و معتقدم هر اقدامی برای جلوگیری از خونریزی خوب است، اما در اسلام هدف وسیله را توجیه نمیکند و نباید این کار با انجام یک کار ناپسند دیگر به سرانجام برسد. شاید در مقطعی به عنوان انتخاب بین بد و بدتر مورد قبول بود، اما در شرایط فعلی که فرهنگ اسلامی معرفی و قبیلهگرایی مذموم شمرده شده، دیگر کارایی ندارد.
نماینده مردم تهران در مجلس با بیان اینکه زنان در این خردهفرهنگ قربانی میشوند، تصریح میکند: این در حالی است که در فرهنگ مترقی اسلام، زن در انتخاب سرنوشت و همسر خود آزاد است، اما واقعا چند مورد از این ازدواجهای اجباری آیینی مورد تمایل دختر یا حتی پسران بوده و آینده روشنی داشته است. آلیا با بیان اینکه باید فرهنگها و رسوم مترقی خود را که ریشه اسلامی ایرانی دارند ثبت کنیم، نه خردهفرهنگهای خرافهای، تاکید میکند: نه برای مردم آن مناطق خوب است که چنین آیینی به نام آنها و در کارنامه تاریخیشان ثبت شود و نه به صلاح کشور است که با پررنگ کردن این آیین غلط از طریق ثبت آن بهانه دست کشورهای بیگانه بدهیم که منتظر نشانه گرفتن نقطه ضعفها و معرفی و ارزیابی ما با این گونه فرهنگها به دنیا هستند.
ثبت یک اثر به معنای تایید آن نیست
برخی از فعالان حوزه میراث فرهنگی نیز اگرچه این آیین را غلط و نادرست میدانند، اما با ثبت آن کاملا موافق هستند.
مجتبی گهستونی، کارشناس فعال در حوزه میراث فرهنگی یکی از این افراد است که به جامجم میگوید: با وجود تنفر شدید از این آیین و انتقادی که نسبت به آن دارم، اما با ثبت آن کاملا موافقم. وی با اشاره به نوع آثار ثبتی در حوزه میراث معنوی کشور و با بیان اینکه تمام عادات، رفتار، فرهنگ و باورهای مردم چه خوب و چه بد باید در این حوزه ثبت و حفظ شود، تصریح میکند: اما ثبت این آیین و رسوم غلط به معنای ارزشمندی و تایید آنها نیست.
گهستونی با بیان اینکه در فرهنگ مردم سرزمین ما باورهای خرافهای فراوانی وجود دارد که بسیاری از آنها هم به ثبت ملی رسیده و حفظ شده است، تصریح میکند: رسم غلط خونبس به عنوان باور و فرهنگ بخشی از مردم این سرزمین باید به عنوان یک آیین نادرست به ثبت برسد تا در حافظه تاریخی آیندگان باقی بماند و عبرتی برای آنها شود.
وی میافزاید: با این همه در فرهنگ مردم ما سنتهای بسیاری وجود دارد که صحیح و قابل قبول است و هنوز هم به ثبت نرسیده، و شاید بهتر باشد با توجه به محدودیت کمی که در ثبت آثار وجود دارد، اولویت ثبت و فرصت را در اختیار آنها قرار دهیم.
همیشه هم ازدواج اجباری در کار نیست
معاون میراث فرهنگی لرستان نیز که همچنان اصرار به ثبت این اثر دارد، با بیان اینکه پرونده این اثر معنوی اکنون تکمیل و نواقص موجود در آن برطرف شده است، به جامجم میگوید: این پرونده اکنون آماده است و ما آن را به شورای ثبت آثار ملی که آبان امسال برگزار خواهد شد، ارائه خواهیم داد.
رامین ابراهیمی در توضیح تلاش و اصرار میراث فرهنگی استان متبوع خود برای ثبت این آیین با وجود مخالفتهای صورت گرفته میافزاید: همیشه هم این طور نیست که ازدواج و قربانی درمیان باشد و نه تنها این اتفاق بندرت صورت میگیرد، بلکه اصل این رسم در لرستان به این صورت است که بزرگان و ریش سفیدان دو طرف برای پایان دادن به یک دعوا و خونریزی خانوادگی و طایفهای، یک قرآن و اسلحه را به خانه مقتول میبرند و صاحبان دم وی را به قرآن قسم میدهند که به حق قرآن یا قاتل را ببخش یا بکش و به این طریق درگیری خاتمه مییابد و خونبس میشود.
وی تاکید میکند: خونبس یکی از آیینها و مراسم بسیار مهم در استان لرستان است که به اختلافات قومی و قبیلهای، بدون اینکه خونی ریخته شود پایان میدهد، بنابراین از نظر ما آیین درست و مثبتی است که ارزش حفظ و ماندگاری دارد.
عبدالرضا نصیری، معاون میراث فرهنگی استان فارس نیز معتقد است: ما موظفیم تمام آیینها و رسوم خود اعم از درست یا نادرست را فارغ از هر گونه قضاوتی به شورای ثبت آثار ارائه دهیم و در نهایت این شوراست که تشخیص میدهد این آثار را به ثبت برساند یا نرساند.
فعلا منصرف شدیم
در همین حال، مدیر میراث فرهنگی استان کهگیلویه و بویراحمد با بیان اینکه فعلا از ارائه این پرونده به شورای ثبت آثار منصرف شدهایم به جامجم میگوید: برخلاف تصور همگان، اصل این آیین ارزشمند و ستودنی است، چرا که براساس آن و هنگامی که درگیری خونینی بین دو طایفه یا قبیله رخ میداده، به دلیل ارزش و جایگاهی که زن و مادر در فرهنگ ایرانی داشته، یک زن و مادر را به وساطت و میانجیگری میان دو طایفه میخواندند و به احترام او دعواها خاتمه مییافته است.
عبدالرضا ایزدی میافزاید: اما این فرهنگ اصیل و ارزشمند همچون بسیاری از خرده فرهنگهای ما به مرور زمان دستخوش تغییرات و انحرافاتی شد و با پایین آمدن جایگاه و منزلت زن در جامعه، این وساطت مادرانه به مبادله و ازدواج اجباری وی تغییر یافت. وی با بیان اینکه آیین خونبس فعلی یک آیین انحرافی و برپایه ارزشهای جاهلیت است و ما قصد ثبت چنین آیینی را نداریم، تصریح میکند: این در حالی است که در فرهنگ اصیل ایرانیاسلامی و بویژه فرهنگ عشایر، زن همواره از یک جایگاه رفیع برخوردار بوده و آیین واقعی خونبس نیز بر پایه همین کرامت انسانی و حفظ جایگاه زن و مادر بنا نهاده شده است.
دختران؛ قربانی «خون بس»
در زمانهای گذشته، وقتی بین عشایر و گروههای مردم دعوا یا جنگی درمیگرفت و یک نفر از طرفین کشته میشد، گروه یا خانواده مقتول برای خونخواهی، شخصی از خانواده یا طایفه قاتل را میکشت و این جریان به صورت سلسلهوار ادامه مییافت. به همین دلیل برای جلوگیری از ادامه جنگ و دعوا و پایان دادن به قتل و کشتار و اصلاح روابط خانوادهها مراسمی با عنوان خونبس و با حضور واسطههایی از هر دو طرف برگزار میشد که در آن یک ازدواج اجباری صورت میگرفت و خواهر یا یکی از نزدیکان قاتل را به عقد برادر یا یکی از نزدیکان مقتول درمیآوردند.
فاطمه مرادزاده / گروه ایران
جام جم آنلاین گزارش میدهد
جام جم آنلاین گزارش میدهد
در گفتگو با جام جم آنلاین مطرح شد؛
در یادداشتی اختصاصی برای جام جم آنلاین مطرح شد
یک فعال سیاسی:
یک نماینده مجلس:
در گفتوگوی «جامجم» با استاد حوزه و مبلغ بینالملل بررسی شد
گفتوگو با موسی اکبری،درخصوص تشکیل کمپین«سرزمین من»وساخت و مرمت۵۰خانه در منطقه زنده جان