بازنمایی خصایص پهلوانی در تلویزیون

دانشور که پیش از این تله‌فیلمی را با موضوع «کشتی با چوخه» روانه آنتن کرده بود، این بار در قالب درامی متمایز و با همین بن‌مایه، اثری ساخته که روایتگر جوانمردی پهلوانان خطه خراسان شمالی در گود زینل‌خان است.

این ورزش هر سال 14 فروردین در شهر اسفراین برگزار می‌شود و پهلوانان منطقه با تجمع در این گود معروف در مصافی تن به تن شرکت می‌کنند و هزاران نفر از شهرهای دور و نزدیک برای تماشای مسابقه می‌آیند.

بخش اعظمی از سکانس‌های مربوط به تله‌فیلم جاودانگی حاصل تلاش گروه فیلمبرداری است که از نخستین ساعات بامدادی در محل این گود حاضر می‌شوند و ناب‌ترین لحظه‌ها را برای نمایاندن واقعیات این ورزش باستانی شکار می‌کنند.

دانشور (تهیه‌کننده) می‌گوید: در میان 70 هزار تماشاچی، مجبور بودیم سکانس‌های اصلی این تله‌فیلم را ضبط کنیم. بخش‌های دیگر نیز به سکانس‌های روتین و معمول چنین آثاری مربوط می‌شود که لوکیشین‌های خارجی و داخلی است.

وی درباره تله‌فیلم «رسم مانده» که پیش از این در همین گونه ساخته و پخش شده بود، می‌گوید: این اثر نیز همانند فیلم تلویزیونی جاودانگی رسوم مربوط به کشتی با چوخه را به نمایش می‌گذاشت که به کارگردانی داوود موثقی 14 فروردین روی آنتن رفت.

وی از علاقه‌مندی‌اش به محتوا و جنبه‌های ساختاری این اثر می‌گوید و بیان می‌کند: با توجه به سابقه همکاری و دوستی‌ام با آقای توکلی (کارگردان) فیلمنامه را در اختیار ایشان قراردادم و کار کلید خورد. در ضمن پیش از این نیز اثری مستند را درخصوص کشتی با چوخه تولید کردم و این تله‌فیلم، سومین اثری است که با این مضمون تهیه می‌شود.

دانشور ادامه می‌دهد: در همه این کارها سوژه اصلی ورزش کشتی است، ولی داستان‌ها و درام هر کدام تفاوت‌هایی دارد. علاقه شخصی خودم به کشتی و تجربه چند ساله‌ام در این ورزش به ساخت این آثار منجر شده است.

تهیه‌کننده جاودانگی بازگشت سرمایه کارهای روتین و معمول باکس نمایش را نسبت به آثاری با لوکیشن‌های متعدد در تهران و شهرستان بیشتر می‌داند و می‌گوید: اصولا کارهایی که کلیت داستانش در تهران اتفاق می‌افتد بودجه‌ای به مراتب بالاتر از تله‌فیلم‌های تولیدی در مراکز استان دارند. به هر حال اجاره لوکیشن در تهران بیشتر است، ولی در روند تولید، تفاوت خاصی با آثاری که در تهران فیلمبرداری می‌شوند، وجود ندارد.

محسن توکلی، کارگردان این اثر است. وی با اشاره به موقعیت‌های جغرافیایی استان خراسان شمالی می‌گوید: سعی کردیم از ویژگی‌های این استان بهره کافی ببریم تا رسم ماندگار کشتی با چوخه میان مخاطبان سراسر ایران شناخته شود. بخش اعظمی از موقعیت‌های گود زینل‌خان در خدمت درام این فیلم تلویزیونی بود.

سعی داشتیم قصه از ابتدا به نحوی شکل گیرد که بیننده نسبت به دنبال کردن درام اثر تمایل نشان دهد. ما با استفاده از بازیگران باسابقه تلویزیون همچون ابوالفضل پورعرب و عنایت بخشی سعی کردیم محتوای داستان را کامل کنیم. سکانس‌های مربوط به گود زینل‌خان و صحنه‌های خارجی این اثر با هم آمیخته می‌شوند و ماحصل، نتیجه‌ای در خور توجه را به وجود می‌آورد.

توکلی ادامه می‌دهد: تلاش کردیم قداست گود زینل‌خان که سوژه اصلی این فیلم تلویزیونی است، شناسانده و حفظ شود. همیشه یکی از سخت‌ترین مراحل کار به سکانس‌هایی با بازی هنروران مربوط است. در این میان بازسازی چنین لوکیشنی با وجود حضور هزاران نفر شرکت‌کننده آن هم تنها در یک روز از سال، کار بسیار دشواری است و در حوصله و توان یک فیلم تلویزیونی نمی‌گنجد. بنابراین استفاده از تصاویر مستند این مسابقه بهترین گزینه بود.

وی اضافه می‌کند: با توجه به برنامه‌ریزی‌های بسیار خوب و منسجمی که توسط مهدی مطلبی (برنامه‌ریز کار) صورت گرفت، هنرپیشه‌های اصلی 14فروردین در این گود حاضر شدند و کنار مردم منطقه، سکانس‌های مربوط به این کشتی تصویربرداری شد؛ در حالی که عده‌ای زمین مسابقه را برای شروع کشتی آماده می‌کردند، تعدادی پلاکاردهای مربوطه را می‌چسباندند و مردم و تماشاچیان نیز با پتو از شب قبل آمده بودند تا تماشای این کشتی را از دست ندهند و ما در چنین شرایطی مهم‌ترین سکانس‌های این تله‌فیلم را برداشت کردیم.

محسن توکلی با اشاره به فیلمنامه اثر ادامه می‌دهد: طرح این تله‌فیلم فقط به دلیل خاص بودن سوژه و پرداختن به حال و هوای گود زینل‌خان در سازمان تصویب شد و در ادامه در مشورت با آقای حسام مطلبی، داستان را بازسازی کردیم و درام را شاخ و برگ دادیم. از طرفی با همفکری کارگردانان صاحبنام تلویزیونی که شاید نام بردن همه آنها مقدور نباشد، نظرات بسیار خوبی درخصوص چیدمان اصلی داستان ارائه دادند و مهم‌ترین وجه ساختاری فیلمنامه پایان آن بود به نحوی که در انتهای داستان بیننده پاسخ تمام سوالات خود را می‌گیرد.

مهدی مطلبی که در ساخته دیگری از محسن دانشور به عنوان دستیار کارگردان و برنامه‌ریز حضور داشت، در تلاش است سکانس‌های پایانی فیلم تلویزیونی جاودانگی در زمان‌های مشخص شده به اتمام برسد.

وی معتقد است یک برنامه‌ریزی منسجم تا حدی از استرس بازیگران و عوامل گروه می‌کاهد و در این میان، سر وقت بودن بازیگران را مهم‌ترین ویژگی در پیشبرد کارها می‌داند و در این مورد به وقت‌شناسی ابوالفضل پورعرب اشاره می‌کند و می‌گوید: آقای پورعرب از دوستان صمیمی و نزدیک بنده و کارگردان این اثر است. ایشان همیشه سر موقع می‌آمدند و می‌رفتند و حتی بیشتر از عوامل جوان‌تر، انرژی صرف می‌کردند. حتی مواقعی که شش صبح آفیش گروه داده می‌شد، ایشان زودتر از همه عوامل بیدار بودند و سر صحنه حاضر می‌شدند.

مطلبی ادامه می‌دهد: حدود 30 درصد این اثر در لوکیشن زندان تصویربرداری می‌شود و بخش‌های پایانی کار نیز به لوکیشن مسابقه مربوط می‌شود که 14 فروردین امسال برداشت شده و قسمتی از لوکیشن داخلی و خارجی باقی مانده است. قسمتی از این لوکیشن به خانه حاج ولی با بازی آقای عنایت بخشی مربوط است. بیمارستان، دادگاه و زورخانه نیز از دیگر محل‌هایی است که برای فیلمبرداری این اثر انتخاب شده و در مجموع 15 لوکیشن را شامل می‌شود.

طرح این اثر توسط حسام مطلبی نوشته شده و نگارش آن حاصل همکاری مشترک او و محمد قانع‌فر است.

مطلبی ابتدا به توضیحی درخصوص داستان این تله‌فیلم بسنده می‌کند و می‌گوید: همین‌طور که توجه کرده‌اید، داستان این تله‌فیلم درباره دو کشتی‌گیر است. در ادامه این قصه، قتلی اتفاق می‌افتد که ماجرا را در مسیری ابهام آمیز هدایت می‌کند.

وی ادامه می‌دهد: زمان ما برای نگارش این فیلمنامه بسیار کم بود، ولی تلاش کردیم در همین مدت کم، ویژگی‌هایی از ورزش کشتی با چوخه را وارد فیلمنامه کنیم که برای مخاطبان جالب توجه باشد. در ضمن تعلیق داستان به دلیل حذف برخی سکانس‌ها، اندکی تعدیل شد و سعی کردیم این اتفاق به ماهیت اصلی قصه و المان‌های سنتی داستان لطمه‌ای وارد نکند تا مخاطب عام تلویزیون هم با فیلم همراه شود.

مطلبی در ادامه به سختی‌های یک نگارش مشترک اشاره می‌کند و می‌گوید: در سینمای دنیا این همکاری مشترک مساله‌ای کاملا جاافتاده است؛ به این صورت که چند نفر در یک بارش فکری شرکت می‌کنند و با تقسیم وظایف میان نگارش شرح صحنه‌ها، سکانس‌ها و دیالوگ‌ها ماحصل قابل قبولی به دست می‌آید، ولی در ایران این اتفاق بندرت نتیجه‌ای مطلوب دارد. در این تله‌فیلم، با وجود برخی اختلاف‌نظرها میان بنده و آقای قانع‌فر، نتیجه مطلوبی به دست آمد.

ساخت مجموعه‌های سنت‌گرا با درونمایه‌ای مبتنی بر رسوم کهن ایرانی، نیازمند شاکله‌ای خاص و ساختاری منتج از محتوای داستان است. این ساختار در کنار نوع دکوپاژ و میزانسن‌های کارگردان نیازمند بهره‌مندی از یک طراحی قوی و استفاده متناسب از آکسسوار صحنه است، به گونه‌ای که المان‌های سنت و خرده‌فرهنگ‌های نهفته داستان در جزیی‌ترین ادوات صحنه نمود یابد.

این ویژگی در تله‌فیلم جاودانگی بخوبی نمایان است. ابزار مختلفی برای بروز و ظهور خصایص پهلوانی و رسوم کهن ایرانی در کنار ماهیتی مبتنی بر ورزشی باستانی (کشتی با چوخه) در این اثر مورد بهره‌برداری قرار می‌گیرد که این وجوه بصری در پیشبرد اهداف داستان کمک‌کننده است.

شهرام قدیری (طراح صحنه و لباس) بخوبی از این ویژگی‌ها برای نقب‌زنی ذهنی مخاطب نسبت به یکی از مناطق قدیمی خراسان و آداب و رسوم این ناحیه استفاده کرده است.

وی می‌گوید: متاسفانه ذخیره انبار آکسسوار در بعد سنتی و فرهنگی اندک است. چون کارهای تاریخی در برهه زمانی نسبتا دوری ساخته می‌شوند جمع‌آوری وسایل در دوره‌های نزدیک به روزگار معاصر ما اندک بوده است.

قدیری ادامه می‌دهد: در این خصوص تله‌فیلم جاودانگی به لحاظ تولیدی در جایگاه خوب و نسبتا قوی قرار دارد و آنچه مورد نیاز بوده است برای صحنه تهیه‌شده و تا جایی که امکان دارد نظرات بنده در جهت بهره‌گیری و فراهم آوردن ادوات قدیمی برای خانه، شخصیت‌ها و صحنه‌ها تامین شده است.

شهرام قدیری که سال گذشته در جشنواره فیلم فجر کاندیدای دریافت بهترین طراحی صحنه برای فیلم «شورشیرین» (بر اساس زندگی شهید محمود کاوه) بوده است، درخصوص مراحل پیش‌تولید طراحی صحنه برای بخش‌های مختلف یک تله‌فیلم می‌گوید: در مراحل تحقیقات اولیه و عکاسی‌های صورت گرفته از خانه‌ها و لباس شخصیت‌های داستان به بعد سنتی داستان توجه کردیم. این ویژگی‌ها ابتدا به صورت یک طرح نقاشی‌شده روی کاغذ پیاده شد و سپس به مرحله اجرا درآمد. در ادامه نظر کارگردان درخصوص ارائه میزانسن‌ها مورد توجه قرار گرفت.