داووس؛ بنگاهی تجاری برای غرب

این‌که چرا این اجلاس همه‌ساله در یک شهر کوچک و در مناطق کوهستانی با فاصله زیاد از نزدیک‌ترین فرودگاه بین‌المللی یعنی زوریخ برگزار می‌شود، به سال 1971 بر می‌گردد؛ زمانی که کلاوس شواب استاد دانشگاه ژنو و مؤسس این مجمع با برخی از صاحبان صنایع اروپایی که برای گذراندن تعطیلات در پیست اسکی در داووس گردهم آمده بودند. آنها در این چند روز در خصوص مسائل و تحولات اقتصادی جهان با هم گفت‌وگو می‌کردند و تکرار این جلسه را در سال‌های بعد خواستار شدند. بعد از گذشت سال‌ها، شرکت‌کنندگان در این اجلاس افزایش یافته و با توجه به طرح مسائل و تحولات مهم اقتصادی جهان به یکی از اجلاس‌های تأثیرگذار اقتصادی جهان تبدیل گردید.

لیکن جدای از بحث پیرامون تاریخچه و جایگاه این مجمع، اجلاس امسال داووس از چند نظر قابل توجه بود. اجلاس 2012 داووس در حالی برگزار شد که طی یک‌سال گذشته جهان دستخوش تحولات مهم اقتصادی بود. رکود و بحران اقتصادی در منطقه واحد پولی مشترک اروپا یعنی حوزه یورو، مشکلات ایجاد شده ناشی از افزایش بدهی کشورهایی مانند ایالات متحده، یونان، اسپانیا، ایتالیا، فرانسه و... افزایش میزان نابرابری‌های اجتماعی در کشورهای غربی، افزایش نرخ بیکاری بخصوص در میان جوانان، مهم‌ترین چالش‌های نظام سرمایه‌داری غرب طی یک‌سال گذشته بود. شاید برای بسیاری از سیاستمداران غربی، برگزاری این مجمع به عنوان یک روزنه امید برای واکاوی مشکلات و ارائه راه‌حل‌ها بود، لیکن در نهایت نتایج چندانی از این اجلاس حاصل نگردیده و ابهامات و چالش‌ها همچنان باقی ماند.

درباره چهل و دومین اجلاس مجمع اقتصادی جهان در سال 2012 می‌توان به نکاتی اشاره کرد.

1 ـ آشکارتر شدن مواضع متضاد: اگر چه در این اجلاس مقامات و برخی از صاحبان صنایع از به تحت کنترل درآمدن بحران اقتصادی اروپا و مشکلات منطقه واحد پولی یورو سخنانی به میان آوردند، لیکن تضاد مواضع سران کشورها یا سازمان‌های مهم پولی و مالی در این اجلاس بیش از پیش روشن‌تر شد. در حالی‌که آنگلا مرکل، صدراعظم آلمان بر مواضع قبلی آلمان در حل مشکلات کشورهای اروپایی اصرار داشته و نسبت به آن ابراز خوشبینی می‌کرد، دیوید کامرون، نخست‌وزیر بریتانیا از سیاست‌های اتخاذ شده توسط آلمان و فرانسه در این خصوص بشدت انتقاد کرده و آن را شکست خورده و تصمیماتی دیوانه‌وار دانست. از سوی دیگر کریستین لاگارد، مدیرکل صندوق بین‌المللی پول (IMF) نیز در نشستی دیگر، نسبت به وضعیت اتحادیه اروپایی هشدار داده و آن را رضایتبخش ندانست، تا جایی که در یکی از سخنرانی‌های خود کیف‌دستی خود را نشان داده و خطاب به مقامات اروپایی گفت: من به اینجا آمده‌ام تا از شما پول دریافت کنم.

2 ـ اعلام تلویحی به بن‌بست رسیدن نظام سرمایه‌داری غرب: اگر چه شاید برخی از تحلیلگران مخالف غرب، افزایش چالش‌های امروزی این کشورها را حاصل نظام سرمایه‌داری و لیبرال دموکراسی غرب بدانند، لیکن پیشنهاد جایگزینی نظام سرمایه‌داری دولتی به جای اقتصاد بازار توسط دیوید کامرون، نخست‌وزیر بریتانیا در این اجلاس، علاوه بر این‌که حکایت از به بن‌بست رسیدن نظام سرمایه‌داری فعلی دارد، با شعارهای دموکراسی‌خواهی و خصوصی بودن حوزه اقتصاد این قبیل دولت‌ها نیز تا حدود زیادی در تضاد است.

3 ـ به رسمیت شناختن جنبش‌های اعتراضی: همانند سال‌های گذشته، معترضان زیادی در مقابل محل این اجلاس تجمع و اعتراضات خود نسبت به نابرابری‌های موجود در جهان را اعلام کردند. امسال هواداران جنبش تازه تأسیس یافته «اشغال داووس» نیز بر این تعداد افزوده شده بودند. اعضای این جنبش از برگزارکنندگان آن خواستند از آنها نیز به عنوان نمایندگان 99 درصد از مردم جهان که در این اجلاس غایبند ثبت‌نام به عمل آورند. آنان چندین بار به محل برگزاری اجلاس وارد و موجب برهم زدن مباحث مطروحه در نشست‌ها شدند که اوضاع در نهایت توسط پلیس تحت کنترل درآمد. آنچه در اعتراضات امسال قابل توجه است این‌که برخلاف نشست سال‌های گذشته که گوش شنوا و چشم بینایی از سوی برگزارکنندگان این اجلاس نسبت به این اعتراضات وجود نداشت، امسال کلاوس شواب مؤسس اجلاس داووس مجبور می‌شد تا از نمایندگان این جنبش دعوت به مذاکره کرده و حتی از آنها ‌خواست اجازه دهند تا به چادر بنا شده توسط این جنبش رفته و با آنان به گفت‌وگو بنشیند.

اگر چه عملاً این دیدارها و ملاقات‌ها انجام نشد، لیکن بها دادن به اعتراضات از جمله دستاوردهای این جنبش علیه نظام سرمایه‌داری تلقی می‌شود. فشار جنبش‌های اعتراضی طی ماه‌های گذشته در کشورهای غربی چنان زیاد بوده است که بیشتر سخنرانان در این اجلاس، وضع موجود را حاصل افزایش نابرابری‌ها و کمتر شدن ارزش‌ها در کشورهای غربی دانستند.

4 ـ کاهش تأثیرگذاری داووس بر تحولات جهانی: برخی خبرنگاران و تحلیلگران معتقدند اجلاس امسال داووس از اهمیت چندانی برخوردار نبود. تیم وبر، سردبیر بخش اقتصادی رسانه دولتی انگلیس بی‌بی‌سی معتقد است: «اجلاس سال‌جاری داووس در درماندگی و ابهام قرارداشت. برخلاف سال‌های قبل، امسال کنفرانس مطبوعاتی خاصی برای خبرنگاران برگزار نشد. حتی در نطق مقامات کشورهای جهان نیز نکته شگفت‌انگیز و غافلگیرکننده‌ای وجود نداشت. افراد سرشناس و تأثیرگذار در این اجلاس غایب بودند. بیل کلینتون، رئیس‌جمهور سابق آمریکا که معمولاً در اجلاس داووس حاضر و فعال بود، امسال در سالن اصلی اجلاس مشاهده نشد و فقط در یکی دو جلسه خصوصی حضور داشت.»

5 ـ تبدیل داووس به بنگاه تجاری: به استثنای اقدام بشردوستانه بیل گیتس، مؤسس شرکت نرم‌افزارهای رایانه‌ای در خصوص اهدای کمک 750 میلیون دلاری برای مبارزه با مالاریا، ایدز و سل در جهان، می‌توان گفت این اجلاس به مرور به محلی برای رایزنی و مذاکره جهت افزایش بیشتر دارایی و ثروت شرکت‌کنندگان تبدیل شده است. تیم وبر در جای دیگری می‌گوید: «برعکس فلسفه وجودی داووس که باید محلی برای یادگرفتن، مذاکره، مباحثه و خلق فرصت‌ها برای اقتصاد جهانی باشد، این اجلاس کم‌کم به محلی برای افزایش میزان درآمد و ثروت شرکت‌کنندگان تبدیل شده است.» وی از چندین گفت‌وگوی 2 یا چند نفره در جریان اجلاس یاد می‌کند که همگی به دنبال افزایش سود مادی، سرمایه‌گذاری و یافتن شریک تجاری برای شرکت‌های خود بوده‌اند. جولان سرمایه‌داری در اجلاس امسال به حدی بود که جورجیو جکسون، جوان معترض شیلیایی که به عنوان یکی از تغییردهندگان در عرصه جهانی به این اجلاس دعوت شده بود، ‌گفت: «ما در اینجا هیچ نقشی نداریم و فقط جزئی از دکوراسیون این اجلاسیم.» از سوی دیگر باید از ژان زیگلر، نماینده سابق مجلس شورای ملی سوئیس و استاد دانشگاه که تألیفات زیادی در زمینه مبارزه با سرمایه‌داری دارد در مصاحبه خود با یکی از نشریات سوئیسی اشاره کرد که شرکت‌کنندگان در داووس را افراد طماعی می‌خواند که به دنبال جمع‌آوری پول بیشتر هستند.

در آخر باید به این موضوع اشاره کرد که به‌رغم چشمداشت برخی از مقامات غربی نسبت به حصول نتایجی اثر بخش در اجلاس امسال داووس برای خروج از بحران فعلی اقتصادی غرب، کاهش نابرابری‌های اجتماعی، کاهش نرخ بیکاری، کاهش بدهی کشورها و... این اجلاس نه‌تنها نتایج ملموسی در این زمینه‌ها نداشت، بلکه موجب افزایش شکاف دیدگاه‌ها، آشکار شدن تضاد در بین مقامات غربی و نیز اعلام تلویحی عدم کارایی نظام سرمایه‌داری کنونی شد. مشکلاتی که در حال حاضر اقتصاد غرب با آن دست و پنجه نرم می‌کند آنچنان عمیق است که موجب شد تا در این اجلاس، بررسی تحولات یک سال گذشته در خاورمیانه که از مهم‌ترین اتفاقات در جهان به شمار می‌رود چندان رونقی نداشته باشد و حتی موجب شد تا بحث در خصوص قدرت‌های نوظهور جهان که دارای ظرفیت‌های بسیار زیاد برای «تغییرات بزرگ و شکل‌دهی مدل‌های جدید» در نظام آینده جهان‌ هستند تا حدود زیادی مغفول بماند.