‌نشاط؛ لازمه سلامت اجتماعی

طبق یک مطالعه بین‌المللی که توسط سازمان ملی ارزش‌ها در بین 95 کشور جهان از سال 1995 تا 2005 انجام شده است، ‌‌ایران از نظرشادی و نشاط در رتبه 51 قرار دارد و این درحالی است که کشورما با جمعیتی بالغ بر70 میلیون که بخش زیادی از آن را قشر جوان تشکیل می‌دهند، ‌‌باید رتبه‌ای بسیار بالاتر از 51 را دارا باشد، ‌‌‌چرا که قشر جوان در هر کشور نشان از پویایی، ‌‌‌حرکت و نشاط است. متأسفانه زمانی که صحبت از نشاط و شادی در جامعه به میان می‌آید، ‌‌‌بعضی از افکار و ذهن‌های پریشان تعاریف اشتباهی از جمله رقص و پایکوبی برای نشاط در جامعه ارائه می‌کنند که این موضوع و نداشتن یک تعریف واحد برای آشنایی مردم با مفهوم نشاط، ‌‌مشکل را دو چندان کرده است. در صورتی که منظور از نشاط در جامعه آرامش فکری به دور از هرگونه دغدغه اضافه یا افکار پریشان در بین مردم است که آسیب‌های اجتماعی و هیاهوی زندگی شهری باعث شده است.

امروزه نشاط اجتماعی یکی از مهم‌ترین نیازهای جوامع بشری است.این امر در شهرهای بزرگ کمتر دیده می‌شود، چرا که شهروندان بویژه ساکنان کلانشهرها، فرصت کمتری برای اندیشیدن به‌خودشان و نیازهایشان دارند و بشدت مستعد افسردگی‌اند.‌شلوغی، ترافیک، آلودگی‌های زیست‌محیطی و ناامنی‌های اخلاقی را باعث ایجاد اضطراب و افزایش استرس می‌شود از سوی دیگر از لحاظ فضاهای عمومی و فرصت‌های نشاط‌آور محدودیت وجود دارد و این فضاها گسترده و به طور عادلانه در همه شهر پراکنده نشده است و شهروندان برای دسترسی به این فضاها مشکلاتی دارند و این عوامل موجب افزایش استرس و اضطراب می‌شود.‌در یک شهر سرزنده و با نشاط ترس از بزه و ناامنی‌های اخلاقی وجود ندارد. اگر محیط نشاط‌آور باشد افراد احساس نشاط و آرامش می‌کنند و آن را درک می‌کنند. هر چه امنیت کمتر باشد و نظم و روال عادی زندگی به مخاطره بیفتد تصمیم‌گیری و سلامت روان کاهش می‌یابد.

ایجاد نشاط در جامعه با استفاده از ابزارهای مختلف بویژه ارتقای کیفیت مبلمان شهری، احداث پارک‌های تخصصی در سطح شهر از جمله پارک بانوان و احداث واحدهای ورزشی، می‌تواند عاملی برای ایجاد روحیه نشاط و شادابی در بین اقشار مختلف مردم بویژه جوانان باشد.

در روایتی این بیان را داریم که معصوم(ع) می‌فرماید: «شیعیان ما هنگام شادمانی اهل بیت(ع) شاد و هنگام حزن و اندوه آنان محزون هستند» و این بیان لزوم وجود شادی در زندگی را نشان می‌دهد؛ هرچند گهگاهی هم حوادث تلخی رخ می‌دهد که باید نسبت به آنها نیز عکس‌العمل مناسب داشت.‌ سیدرضا اکرمی، نماینده مردم تهران در مجلس شورای اسلامی بااشاره به ضرورت نشاط در اسلام می‌گوید: ما در چگونگی با نشاط و شاد بودن باید به سیره پیامبر گرامی اسلام(ص)‌ که الگوی نیکویی برای ما‌ست توجه کنیم. وی می‌افزاید: در روایات اهل بیت(ع) این نکته را داریم که در زمان مواجهه با افراد باید چهره شاد داشته باشیم و حتی اگر غم و حرفی هم داریم، آن را در دل نگه داشته و در چهره نمایانش نکنیم.

اکرمی با تاکید بر این‌که اصل نشاط و شادابی در زندگی امری طبیعی، وجدانی، دینی و شرعی است، خاطرنشان می‌کند: یک مسلمان باید شاداب و دارای چهره‌ای خوب و شاد باشد.‌ عضو کمیسیون فرهنگی مجلس، با تاکید بر این‌که در همه چیز مرز وجود دارد و در بحث نشاط و شادابی هم مرز وجود دارد و آن این است که بالاخره رفتارمان به رفتاری برخلاف اخلاق، اعتقاد و قاعده منجر نشود، می‌گوید: حد و اندازه‌ای که اسلام در مورد شادی بیان می‌کند این است که مسلمانان نباید دچار افراط و تفریط شوند. مثلا اسلام شادی، نشاط و خوش و بش کردن با نامحرم را نمی‌پسندد، اما شادی با محارم را امری طبیعی و مقبول می‌داند. اکرمی ادامه می‌دهد: ما باید بر اساس آنچه که قرآن مجید بیان کرده است و پیامبر اکرم(ص) را به عنوان الگویی نیکو معرفی کرده است، سیره ایشان را در زندگی، مطالعه و طبق آن عمل کرده و به دیگران هم آن را معرفی کنیم.

از زمان انقلاب صنعتی که توسعه کشورها مطرح شد، نشانه‌هایی مثل سرانه تولید ناخالص داخلی و رشد تولید ناخالص داخلی و میزان استفاده از مواد مصرفی به عنوان تنها علائم کارکرد خوب مردم یک کشور محسوب می‌شدند. بیش از نیم قرن، رشد و پیشرفت کشورها بر مبنای موفقیت اقتصادی آنها مورد قضاوت قرار می‌گرفت و میزان رشد سرانه تولید ناخالص داخلی میزان خوشبختی یک ملت را مشخص می‌کرد، اما در موارد زیادی دیده شده است که هم‌زمان با ثروتمندتر شدن کشورها از نظر اقتصادی، ارزش‌های اجتماعی و محیطی آنها روبه کاهش گذاشته و نابرابری‌های اجتماعی در درون کشور افزایش یافت. بازتاب این مشکلات کاهش نشاط در جامعه است که رابطه مستقیم با پیشرفت اقتصادی دارد.

در عمل این روش که خوشبختی ملت‌ها به وسیله کامیابی‌های اقتصادی فراهم می‌شود خیلی کم به هدف رسید، از دیدگاه بسیاری از کارشناسان عدم موفقیت در دستیابی به خوشبختی از طریق روش‌های اقتصادی، نتیجه تعریف محدود قلمرو خوشبختی بود.‌ هر فردی که مصرف بیشتری داشته باشد مطمئنا رضایت بیشتری نخواهد داشت و لذت و خوشی ناشی از آن منجر به آرامش و آسودگی او نخواهد شد، زیرا رضایت و آرامش یک حالت ذهنی و درونی است که می‌تواند از منابع بسیاری به غیر از مصرف نشأت بگیرد. زمانی که روش‌های اقتصادی بنیادی، نقشه‌ای را برای توسعه تجویز می‌کنند که انسان‌ها را به خوشبختی مورد نظر که به آنها وعده داده شده است یا نوعی از خوشبختی که بسیاری از انسان‌ها به آن باور دارند و برای دستیابی به آن تلاش می‌کنند، نمی‌رساند؛ مشخص می‌شود که در مورد این روش‌ها خیلی کم فکر شده است.

ازدواج می‌تواند موجب نشاط شود. مطالعات نشان داده است؛ افراد متاهل از افراد مجرد، جدا از هم و طلاق گرفته؛ با در نظر گرفتن سایر عوامل موقعیت شغلی، سلامتی و درآمدی، خوشحال‌ترند. فراوانی تعاملات اجتماعی با دوستان، خانواده و همسایگان مستقل از سن، جنس، وضعیت تاهل، سلامتی و بهداشت، تحصیلات، وضعیت اشتغال، مالکیت خانه، اندازه خانوار، تعداد فرزندان و سرانه درآمد واقعی خانوار در سال با رضایتمندی از زندگی، همبستگی بسیار بالایی دارند. افرادی که دوستان و آشنایان خود را بیشتر می‌بینند از رضایتمندی زندگی بیشتر و سرگرمی بیشتری برخوردارند.

شادکامی فردی به شخصیت افراد نیز بستگی دارد. بعضی از شخصیت‌ها مثل خوشبین، از خود خرسند، با اعتماد به نفس و برونگرا، با شادکامی همبستگی مثبت و با روان رنجوری هم بستگی منفی دارند. جنبه دیگر شخصیت که با شادکامی همبستگی مثبت دارد، منشأ کنترل (مکان کنترل) است. از یک‌سو مردم نتایج تعاملات‌شان را به عوامل درونی مثل انتخاب و توانمندی‌های خود نسبت می‌دهند. از سوی دیگر این نتایج را به عوامل بیرونی مثل تقدیر و سرنوشت نسبت می‌دهند. از طرف دیگر افرادی که در حد متوسط سازمان‌های مذهبی شرکت می‌کنند، نسبت به افرادی که در این سازمان‌ها حضور نمی‌یابند، شادکام‌ترند. چنین نتیجه‌ای برای افراد شرکت‌کننده در سازمان‌های خیریه نیز وجود دارد. مذهب و تعالیم آن می‌تواند به رفاه ذهنی کمک کند. برای مثال در تایلند، هر دو مکتب اسلامی و بودایی، بخشش را بیشتر از جستجو یا جمع کردن مادیات ارج می‌نهند. همبستگی مثبت بین درآمد و شادکامی، در میان افرادی که به طور مرتب در فعالیت‌های مذهبی شرکت می‌کنند، ضعیف‌تر است. همبستگی ضعیف‌تر شاید نگرش متفاوت را نسبت به پول در میان افراد مذهبی و غیر مذهبی نشان دهد (پول برای افراد مذهبی کمتر اهمیت دارد). از این گذشته رضایتمندی از زندگی در میان افراد مذهبی کمتر تحت تأثیر تغییرات اقتصادی (مثبت و منفی) قرار می‌گیرد. شادکامی می‌تواند با روش پرورش ذهنی، پایدارتر و بادوام‌تر باشد؛ زیرا (چنین) فردی قادر به پاسخگویی باز و موفقیت‌آمیز به چالش‌هایی است که در محیط اطراف فرد بروز می‌کنند.

اگر نشاط اجتماعی در جامعه نباشد چه رخ می‌دهد؟ انسان‌هایی که دچار افسردگی و اضطراب هستند، میزان مشارکت اجتماعی و بروز خلاقیت آنها در محیط بشدت کاهش می‌یابد و زمینه برای بسیاری از کج‌روی‌ها و بزه‌ها فراهم می‌شود.‌ تعریف شادی و نشاط و اتفاق نظر روی آن بسیار مهم است و اگر شاخص‌های شادی و نشاط، حدود آن را در جامعه مشخص کند، تضاد عمل در جامعه کمرنگ‌تر می‌شود به طور مثال سردرگمی افراد در برنامه‌های مختلف عمومی در خصوص کف زدن یا صلوات فرستادن، بیانگر وجود تضاد آموزشی در جامعه است. ضعف در زمینه آموزش‌های مرتبط با زندگی اجتماعی شامل اخلاق اجتماعی، مدیریت مالی و اقتصادی، آگاهی از قانون و احترام به آن، مشارکت در فعالیت‌های گروهی و استفاده از منابع مدرن اجتماعی، مانند اینترنت و موبایل عامل دیگری در شاد نبودن جامعه ماست.

ایجاد زمینه برای پاسخگویی مناسب برای مخاطبان، برنامه‌ریزی جامع شهری بویژه درباره فضاهای شهری، ترافیک، آلودگی هوا و... زیباسازی مکان‌های مراجعه مردم و از همه مهم‌تر آگاهی و آگاه‌سازی مردم از قانون و احترام به آن، راهکارهای مفیدی برای افزایش نشاط می‌تواند باشد.

نقش شهرداری در بین دستگاه‌ها تعیین‌کننده‌تر است، زیرا منظر شهری و وضع فیزیکی و ظاهری شهر در افزایش حس تعلق شهروندان به آن منطقه دخالت زیادی دارد و برعکس محیط‌های شلوغ و بی‌نظم و آلوده در افزایش استرس شهروندان نقش دارد؛ علاوه بر این نیروی انتظامی هم اگر به وظیفه خود به درستی عمل نکند و افراد احساس ناامنی داشته باشند، نشاط اجتماعی لطمه می‌بیند. یکی از کارکردهای مهم رسانه، ایجاد فضای شاد توأم با امید به آینده و زمینه سازی لازم برای حضور فعال آحاد جامعه در زمینه‌های مختلف است. برنامه‌هایی که در قالب طنز در شبکه‌های رادیویی و تلویزیونی تهیه می‌شوند ازجمله پرطرفدارترین برنامه‌های صداوسیماست. سیاست ایجاد شادی و نشاط در جامعه یکی از مهم‌ترین دستورکارهای اغلب این سازمان‌هاست.‌ اجرای قانون نیز در این زمینه بسیار مهم است تا زمانی که قانون به طور کامل اجرا نشود و هر لحظه مردم نگران بروز تغییرات در خیابان‌های شهر، نرخ قیمت و... هستند، ضریب استرس افزایش می‌یابد و از نشاط اجتماعی کاسته می‌شود.