سفر به جزیره لاک‌پشت های سبز

فارور یا فرور بزرگ از سال ۱۳۵۸ به عنوان منطقه حفاظت‌شده زیر نظر سازمان حفاظت محیط‌زیست قرار گرفته است. این جزیره ۲‌/‌26 کیلومترمربع وسعت دارد. طول آن در طویل‌ترین نقطه 5‌/‌7 کیلومتر و عرض آن در عریض‌ترین قسمت 5‌/‌4 کیلومتر است. فاصله فارور با نزدیک‌ترین قسمت خشکی ایران حدود ۲۰ کیلومتر و با جزیره کیش حدود ۵۵ کیلومتر است. سطح جزیره از تپه ماهور پوشیده شده و مرتفع‌ترین نقطه آن از سطح دریا ۱۴۵ متر ارتفاع دارد. آب‌های اطراف آن عمیق است و به دلیل وجود صخره‌های مرجانی، ماهی و صدف در آن فراوان یافت می‌شود، به همین دلیل با این‌که اکنون سکنه بومی ندارد، ولی مورد توجه ماهیگیران مناطق دیگر است.

این جزیره هم‌اکنون غیرمسکونی است و تنها چند مامور دولتی در آن حضور دارند. البته گردشگران و شکارچیان با مجوز سازمان حفاظت محیط‌زیست از آن بازدید می‌کنند؛ اما در گذشته مسکونی بوده و سکنه آن با صید مروارید و ماهی، گذران زندگی می‌کردند. بقایای چند حلقه چاه آب، زمین‌های کشاورزی بایر و خانه‌های مخروبه سکنه قدیمی آن هنوز در جزیره دیده می‌شود. در کتاب خلیج‌فارس چاپ سال ۱۳۱۷ تالیف دریادار بایندر نوشته شده که این جزیره حدود ۵۰ نفر سکنه دارد و از طریق کرجی بادی با بندر لنگه و عمان ارتباط دارند. در جنوب این جزیره، جزیره کوچک‌تری به همین نام قرار گرفته که به فارور کوچک یا بنی فرور معروف است به همین دلیل جزیره اصلی را فارور بزرگ هم می‌نامند. این نام برگرفته از نام فارو است که پرتغالی‌ها روی این جزیره گذاشتند. هنگامی که پرتغالی‌ها به این جزیره رسیدند این جزیره را به نام یکی از شهرهای کشور خود فارو نامیدند که در طول زمان به فارور و فرور تبدیل شد.

این جزیره از نظر پوشش گیاهی وضعیت خوبی دارد و درختان اقاقیا، انجیر، کنار و کهور، لور، کرت و نخل در آن دیده می‌شود. وجود درختان اقاقیای این جزیره وابسته به آهوهای کوهی آن است. دستگاه گوارش آهوهای کوهی که در این جزیره زندگی می‌کنند خصوصیتی دارد که قدرت جوانه‌زنی بذرهای اقاقیا را چندین برابر می‌کنند. وقتی آهوها از برگ‌های اقاقیا تغذیه می‌کنند، بذرهایی که از طریق مدفوع آنها خارج می‌شود پس از قرار گرفتن در خاک قدرت رشد بسیار بیشتری پیدا می‌کند و براحتی درخت جدیدی در آن محل رشد می‌کند. به همین دلیل اصولا در تمام مناطقی که این نوع آهو زندگی می‌کند پوشش مناسبی از درختان اقاقیا دیده می‌شود.

در گذشته تصور می‌شد آهوهای این جزیره نوعی جبیر باشند که در سرزمین اصلی ایران هم دیده می‌شوند، اما بررسی‌های علمی محمود کرمی و کالین گریوز در دهه ۱۳۶۰ نشان داد که آنها زیرگونه‌ای از آهوی کوهی هستند که در ایران فقط در این جزیره دیده می‌شود. احتمالا در گذشته‌های دور، ساکنان این جزیره تعدادی آهو را از مسقط به آنجا آورده‌اند که بتدریج تعدادشان زیاد شده است. نام علمی آهوهای این جزیره هم به دلیل تلاش‌های بیژن فرهنگ دره‌شوری در شناسایی آن «غزال کوهی دره‌شوری» انتخاب شده است. اداره محیط‌زیست استان هرمزگان تعداد آهوهای این جزیره را سال ۱۳۸۹ حدود ۳۹۱ راس اعلام کرده؛ البته در گذشته تعداد آنها به حدود هزار راس هم می‌رسیده‌است.

این جزیره از مناطق مناسب برای شکار آهو به شمار می‌رود. چون آهوان جزیره هیچ‌گونه دشمن طبیعی ندارند، باید برای جلوگیری از افزایش جمعیتشان که باعث نابودی پوشش گیاهی جزیره خواهد شد تعدادی از آنها شکار شوند. به همین دلیل هر سال تعدادی مجوز شکار توسط سازمان حفاظت محیط‌زیست صادر می‌شود.‌ در این جزیره ‌جز آهوی کوهی، پستاندار دیگری زندگی نمی‌کند، اما تنوع پرندگان در آن بالاست. عقاب ماهیگیر دریایی، پرستوی دریایی، بلبل‌خرما، سلیم خرچنگ خوار، باکلان، اگرت، دلیجه، پری شاهرخ، غراب گردن قهوه‌ای، چکاوک کاکلی، هدهد، چاخ لق، دم سرخ، دم‌جنبانک زرد، زرده‌پره سرزیتونی، چک‌چک سرسیاه، زنبورخوار گلوخرمایی، زنبورخوار معمولی و یاکریم از انواع پرندگانی است که در این جزیره دیده شده‌اند. برخی از آنها تمام سال در این جزیره حضور دارند و برخی برای زمستان گذرانی به آن مهاجرت می‌کنند. انواع مارمولک، عقرب و جمعیت خوبی از مار سمی جعفری هم در این جزیره زندگی می‌کنند.

بهمن ۱۳۸۹ این جزیره بر اساس قانونی که پیش از آن در مجلس به تصویب رسیده بود به طور رسمی به منطقه آزاد تجاری کیش واگذار شد و طبیعتا از این پس باید شاهد انواع فعالیت‌ها و ساخت و سازهای انسانی در آن باشیم. این الحاق در حالی صورت گرفت که سازمان حفاظت محیط زیست قصد داشت 2 جزیره بنی فارور (یا فارور کوچک) و هندورابی را نیز به مناطق حفاظت شده بیفزاید، اما دولت و مجلس تصمیم گرفتند هر سه جزیره را به منطقه آزاد تجاری تبدیل کنند. مقامات سازمان حفاظت محیط زیست معتقدند تبدیل این جزیره به منطقه آزاد تجاری به نابودی صخره‌های مرجانی که گرداگرد جزیره را احاطه کرده‌اند، منجر خواهد شد و محیط طبیعی این جزیره هم سرنوشتی مشابه محیط طبیعی جزیره کیش پیدا خواهد کرد. نکته ابهام‌برانگیز در مورد وضعیت این جزیره این است که بر اساس قانون اداره مناطق آزاد، ارزیابی‌های زیست‌محیطی برای اجرای پروژه‌های مختلف در این مناطق نیاز نیست، اما از سوی دیگر این جزیره یک منطقه حفاظت‌شده است و با این که به منطقه آزاد تبدیل شده از فهرست مناطق حفاظت‌شده خارج نشده و همچنان زیر‌ نظر مستقیم سازمان حفاظت محیط‌زیست قرار دارد، به هر حال باید منتظر بود.

محسن کاظم‌پور