«پلنگ ایرانی» در سایه تخت جمشید

در سال ۱۳۸۸ یک موزه تاریخ طبیعی هم در این پارک کنار ساختمان اصلی محیط‌بانی احداث شده که تاکسیدرمی بیش از ۲۰۰ گونه پرنده و ۲۵ پستاندار در آن نگهداری می‌شود.

بمو در اقلیم نیمه‌خشک قرار گرفته و تابستان‌های گرم و خشک و زمستان‌های سرد و مرطوب دارد. میزان بارندگی آن حدود ۴۰۰ میلی‌متر است و منطقه‌ای نسبتا کم‌آب بویژه در زمان خشکسالی است. آب رکن‌آباد که در غزل‌های حافظ از آن یاد شده، امروزه تنها جویباری در غرب این پارک ملی است. احداث بزرگراه اصفهان ـ شیراز در بخش غربی پارک موجب شکار گسترده و آسیب شدید به حیات وحش شده، به طوری که تمامی انواع پستانداران بزرگ آن از بین رفته است. گویا به همین دلیل دیگر مورد حفاظت محیطبانان هم قرار نمی‌گیرد، اما بخش شرقی با بهبود حفاظت در سال‌های اخیر، همچنان تنوع زیستی و ارزش طبیعی بالای خود را حفظ کرده است.

منطقه بمو از 3 رشته‌کوه تشکیل شده که به موازات هم از شرق به غرب امتداد یافته‌اند و میان آنها دشت‌های باریکی ایجاد شده‌است. مرتفع‌ترین نقطه آن قله «کل اسد» در رشته‌کوه بمو به ارتفاع ۲۶۶۱ متر است و پست‌ترین نقطه آن نیز حدود ۱۵۵۰ متر ارتفاع دارد. آهوها در دشت‌ها، گوسفندهای وحشی در تپه‌ماهورهای بین کوه و دشت و بزکوهی و پلنگ در مناطق صخره‌ای و پرتگاهی کوه‌ها زندگی می‌کنند.

در مجموع ۱۱۲ گونه جانوری شامل ۶۹ گونه پرنده، ۲۱ گونه پستاندار، ۱۹ خزنده و ۳ دوزیست و حدود ۳۵۰ گونه گیاهی شامل ۵۱ گونه بومی انحصاری، یعنی گیاهانی که فقط در این منطقه می‌رویند، در این پارک شناسایی شده‌است.

پوشش گیاهی پارک بیشتر از نوع بوته‌زار و گیاهانی چون گون، درمنه، کلاه میرحسن و پیچک است. از گیاهان شاخص پارک می‌توان به لاله واژگون، پامچال و شقایق شیرازی، انجیر وحشی، گیلاس وحشی، بادام کوهی، آویشن، بابونه و ارژن اشاره کرد که هر یک در فصلی می‌رویند.

این منطقه از مناسب‌ترین زیستگاه‌های پلنگ در ایران است. بیژن فرهنگ دره‌شوری در تحقیقات خود، جمعیت پلنگ آن در دهه ۱۳۵۰را حدود ۱۵ تا ۲۰ قلاده برآورد کرده بود. هم‌اکنون نیز بمو پس از پارک‌های ملی تندوره و گلستان، بیشترین تعداد پلنگ را بین مناطق حفاظت‌شده ایران در خود جای داده‌است. سرپرست محیط‌زیست پارک در سال ۱۳۸۹ جمعیت آهوها (که از نوع غزال گواتردار ایرانی است) را ۲۱۵ رأس، گوسفند وحشی (قوچ و میش) را که از زیرگونه «گوسفند وحشی فارس» است، بیش از ۱۷۰۰ رأس و بز کوهی را بیش از ۱۳۰۰ رأس اعلام کرد. البته در دهه ۱۳۵۰ جمعیت قوچ و میش و کل و بز بمو به ۳۰ تا ۴۰ هزار رأس می‌رسیده‌ است. گراز، تشی، کفتار راه‌راه و گربه دشتی نیز در این منطقه جمعیت خوبی دارند. از دیگر پستانداران شاخص آن گرگ، روباه قرمز، شغال، خرگوش صحرایی و خارپشت را می‌توان نام برد و همین‌طور پرندگانی چون هما، عقاب طلایی، دال، کرکس مصری، کبک، کوکر، تیهو، انواع چکاوک و پرندگان مهاجر چون بالابان و شاهین، زرده‌پره سرسیاه که در تابستان مهمان بمو می‌شوند و چک‌چک ابلق، گنجشک خاکی و بادخورک کوچک که زمستان‌ها را در بمو می‌گذرانند.

با توجه به این‌که بمو به شیراز نزدیک است و در مسیر تخت‌جمشید قرار گرفته، قابلیت جذب گردشگر بالایی دارد. فاصله این پارک تا شهر شیراز کمتر از ۲۰ کیلومتر و از طریق بزرگراه شیراز ـ اصفهان است؛ البته با گسترش شهر شیراز این فاصله مرتبا کمتر هم می‌شود.

شهرها و روستاهای زیادی در کناره‌های بمو قرار دارند و یکی از مشکلات پارک، وجود همین سکونتگاه‌های انسانی پرجمعیت و راه‌های فراوان است که دسترسی شکارچیان به پارک و گونه‌های حیوانی آن را بسیار آسان کرده ‌است. شیراز در جنوب، زرقان در شمال و شهر صدرا در غرب پارک قرار دارند. در دامنه‌های کوه بمو نیز عشایر عرب ایل خمسه، در روستاهایی ساکن شده و به کشاورزی، دامداری و کشت انگور مشغولند.

بمو از مناطق حفاظت‌شده قدیمی ایران محسوب می‌شود. این منطقه با وسعت بیش از یکصد هزار هکتار مساحت در سال ۱۳۴۱ به عنوان «منطقه شکار ممنوع» تعیین شد. در سال ۱۳۴۶ حدود پنجاه هزار هکتار آن به «منطقه حفاظت‌شده» تبدیل و در سال ۱۳۴۹ به عنوان «پارک ملی» تعیین شد. هم‌اکنون مساحت این پارک ملی بیش از ۴۸۵ کیلومتر مربع (48/5 هکتار) است البته پس از احداث بزرگراه شیراز ـ اصفهان، بخش‌هایی از این پارک ملی به جاده تبدیل شد.

پس اگر گذرتان به شیراز افتاد، اگر خسته نبودید و اگر راه اجازه می‌داد پیش از رسیدن به شیراز از این پارک هم دیدن کنید؛ اگر خستگی راه مانع از توقف در مسیر شد، آن روز که به دیدار تخت‌جمشید می‌روید، ساعتی را هم به پارک ملی بمو اختصاص دهید.

محسن کاظم‌پور