سالمندان از‌‌ما چه می‌خواهند؟

آدم‌بزرگ‌هایی که کار می‌خواهند، ازدواج می‌خواهند، خانه می‌خواهند و دو سه دهه دیگر هر جا نگاه می‌کنیم سالمند خواهیم دید، سالمندانی که حمایت می‌خواهند، نگهداری می‌خواهند و لابد با این کمبود بچه و عاطفه، خانه‌های سالمندی می‌خواهند وقتی نتوانستند از خودشان مراقبت کنند، کسی این کار را به عهده بگیرد. آنها که حالا فقط 7 ـ 6 میلیون نفر هستند چند 10 میلیون نفر خواهند بود و پاسخگویی به نیازشان مثل همیشه سخت خواهد بود. ما به سمت سالمندی قدم می‌زنیم. قدم‌هایی امیدوار، اما نامطمئن که وقتی ما به آن سربالایی سخت می‌رسیم پناهگاهی در انتظارمان باشد. پژوهش‌هایی که امروز میزان امنیت اجتماعی و نیازهای سالمندان را بررسی می‌کند برای زمینه‌سازی نیازهای آن روز نسل غالب مفید خواهد بود، اما همین امروز برای این نیازها چه فکری می‌توان کرد؟ رفتار فرزندان با سالمندان چگونه است؟ سالمندان چه وضعیت اقتصادی و فرهنگی دارند؟

آنها از چه تفریحاتی استفاده می‌کنند و در حسرت کدام تفریحات باقی می‌مانند. پژوهشی در این زمینه صورت گرفته است که به تمام این سوالات پاسخ می‌دهد.

در پژوهشی که در مورد امنیت اجتماعی سالمندان شهر تهران توسط خبرگزاری ایسنا صورت گرفته، پژوهشگران به این نتیجه رسیده‌اند که سالمندان جدید یعنی متولدین دهه 20 و قبل از آن حتی نگرانی‌هایی بیش از سالمندان گذشته دارند. البته با توجه به سابقه مهاجرپذیر بودن شهر تهران و این که نسبت سالمندان این شهر از سایر نقاط کشور بیشتر است، انتظارات آنان نیز تا حد زیادی با سالمندان سایر نقاط کشور متفاوت است.

در تهران مردم از امکانات بیشتری چون سراهای سالمندان و غیره برخوردار هستند. در این تحقیق 500 سالمند مورد مطالعه قرار گرفت که 18 درصد آنان در رده سنی 60 تا 62 سال، 20 درصد در رده سنی 63 تا 65 سال بودند و با بالا رفتن سن این نسبت کاهش می‌یافت تا حدی که تنها یک درصد افراد در گروه سنی 90 ساله و بالاتر قرار داشتند.

گرچه دختران همیشه کسانی هستند که بر بالین مادران و پدران حاضر می‌شوند و از آنها پرستاری می‌کنند، اما نداشتن بضاعت و کنترل مالی در مورد آنان از یک سو و توقع والدین از فرزندان پسر از سوی دیگر سبب شده است، حمایت مالی پسران از والدین بیش از دختران باشد و حمایت عاطفی دختران از والدین از پسران پیشی بگیرد.

بنا بر این پژوهش 56 درصد این افراد هیچ کمک مالی از فرزندان پسر خود دریافت نمی‌کنند و 19 درصد از آنان مقدار کمی کمک مالی دریافت می‌کنند و 18 درصد سالمندان مورد بررسی بیشتر متکی به کمک فرزندان هستند و 7 درصد این سالمندان ماهانه کمک قابل ملاحظه‌ای از فرزندان خود دریافت می‌کنند.این آمار نشان می‌دهد، اغلب سالمندان با وجود داشتن فرزند پسر با مشکلات مالی مواجه هستند. در عوض 20 درصد گروه مورد مطالعه توجه عاطفی بسیار زیادی از فرزندان پسر خود دریافت می‌کرده‌اند و 45 درصد زیاد مورد توجه قرار می‌گیرند و 35 درصد افراد مورد مطالعه تقریبا از این امتیاز محروم هستند.نظارت در سطح محله توسط شورایاری‌ها و شوراهای محلات و نهادهای مردمی و موسسات مددکاری اجتماعی می‌تواند تا حد زیادی این کمبود را جبران کند.

مطالعه حاضر بیانگر آن است که حمایت‌های مالی از سالمندان توسط دختران آنان چندان قابل توجه نیست. در حالی که 63 درصد سالمندان اظهار داشتند که اصلا مورد حمایت مالی دختران خود قرار نمی‌گیرند، بیش از 20 درصد اظهار داشتند که تا اندازه‌ای مورد حمایت دختران خود قرار دارند و تنها 16 درصد آنان از حمایت مالی دختران خود ابراز رضایت می‌کردند.

در مقابل بیش از 73 درصد سالمندان اظهار داشتند که از حمایت‌های عاطفی دختران خود بهره‌مند می‌گردند و حدود 27 درصد اظهار داشتند که بسیار کم یا اصلا مورد حمایت عاطفی دختران خود قرار نمی‌گیرند. در همین رابطه از تعدادی از سالمندان شهر تهران سوال کردیم که دلیل این نوع حمایت از سوی فرزندان روشن‌تر بیان شود.نادره ـ م 64 سال دارد و 10 سال است که به خاطر سکته قلبی و مغزی زمینگیر شده است. او می‌گوید: من از دخترانم پول نمی‌خواهم فقط انتظار دارم آنها به من رسیدگی کنند. من 3 دختر دارم و اگر هر یک دو روز در هفته به من سر بزنند، راضی هستم. آنها زن مردمند و توقع ندارم پول شوهرشان را خرج من کنند گرچه دو نفر از آنها شاغل هستند، هرگز پول یا کمک مادی از آنان قبول نمی‌کنم. وی در مورد کمک‌های مالی پسرش ابراز رضایت می‌کند.

ناصر 70 ساله و بازنشسته ارتش است. او می‌گوید من به فرزندانم کمک می‌کنم نه آنها به من و از آنها فقط توقع دارم زندگی خود را به خوبی اداره کنند. پسرانم هیچ نوع حمایتی نمی‌کنند و الحمدلله نیازی هم ندارم، اما دخترانم که هر دو شاغل هستند، همیشه تعارف می‌کنند اگر نیازی به هر نوع کمک مالی داریم به آنها بگوییم. آنها روزهای خاص هدایایی می‌گیرند که به نوعی نیاز ما را برطرف کنند. زندگی سخت است و قرار نیست بچه‌ها همه وقتشان را برای ما بگذارند.نسترن مفیدی 76 ساله نیز می‌گوید: من از کسی توقعی ندارم. کمی پول از شوهرم به من ارث رسیده که داده‌ام دست پسرم تا سودش را به من بدهد. او هم از آن طریق به من کمک می‌کند. گاهی هم اضافه‌تر می‌دهد. آنها به من سر می‌زنند، اما دخترم چیز دیگری است. از میان نوه‌هایم فقط دو تایشان با محبت هستند و بقیه فکر می‌کنم دوست دارند زودتر بمیرم تا مجبور به رفت و آمد با بزرگ‌ترهایشان نشوند.

سالمندانی که خارج از این پژوهش با آنان گفت‌وگو کردیم کلا تمایل به استقلال مالی و عاطفی از فرزندان داشتند و بیشتر از پسران نیاز مالی و از دختران نیاز عاطفی خود را انتظار داشتند و در مجموع بی‌توجهی را جبر زمانه می‌دانستند. در پژوهش صورت گرفته که در نشریه تخصصی سالمند منتشر شده است نیز سالمندان مورد مطالعه کلا معتقد بودند که از دختران و پسران خود کمک زیادی دریافت نمی‌کنند. به نحوی که حدود 45 درصد آنان از پسران خود هیچ کمک جسمی و فیزیکی دریافت نمی‌کردند و 44 درصد آنان از دریافت این نوع کمک‌ها از دختران خود محروم بودند.

این نشان می‌دهد رضایت کلی والدین در مورد این نوع کمک‌ها چندان رضایت‌بخش نیست.

در حالی که با سوادی تا حد زیادی سالمندان را کمک می‌کند که اوقات فراغت خود را با مطالعه و خواندن جراید پر کنند، حدود 27 درصد نمونه‌های مورد مطالعه اصلا سواد خواندن و نوشتن نداشتند. این شاخص برای مردان 17 درصد و برای زنان 38 درصد بود. در حالی که تقریبا 20 درصد مردان دارای سواد عالیه بودند، این نسبت در میان زنان سالمند کمتر از 2 درصد برآورد شده است.

سرگرمی عمده 48 درصد آنان تلویزیون، 15 درصد کتاب و 14 درصد روزنامه بود. 23 درصد آنان نیز سرگرمی‌های دیگری داشتند. گفتنی است 22 درصد مردان سالمند به روزنامه خواندن مشغول می‌شوند در حالی که 55 درصد زنان تماشای تلویزیون را ترجیح می‌دهند.65 درصد روابط ماهانه سالمندان را رفت و آمد با فرزندان، بیش از 14 درصد با دوستان و 9 درصد با خویشاوندان و بیش از 11 درصد با همسایگان و سایرین تشکیل می‌دهد.

مشارکت سالمندان در کانون‌های سالمندی و باشگاه‌های بازنشستگی می‌تواند میزان وابستگی آنان به فرزندان را در حیطه ارتباطی کاهش دهد.گفتنی است بیش از 20 درصد نمونه‌های این تحقیق اصلا در طول سال مسافرت نکرده‌اند، این در حالی است که سالمندان در کشورهای صنعتی عموما طی سال چند مرتبه به مسافرت می‌روند یا این که تورهای سازمان یافته آنان را به گردش و سیاحت می‌برند. خیلی از این مسافرت‌ها خارج از کشور صورت می‌گیرد و شما نیز حتما گروه‌های سالمندانی را که برای سیر و سفر به صورت گروهی به کشور ما آمده‌اند دیده‌اید.

از جمعیت مورد مطالعه تنها 45 درصد از مردان و 50 درصد از زنان از زندگی خود تا اندازه‌ای ابراز رضایت داشتند. ارتقای این میزان خود نیاز به تلاش بیشتر و سازماندهی بیشتر سالمندان در سطوح مختلف دارد.

ماندانا ملاعلی