نگاهی به سامانه‌ پرداخت ملی ـ سیستم‌های پرداخت و تسویه - بخش سوم

تسویه‌ با ‌طعم ساتنا

آیا دوست دارید چک بانکی که دریافت می‌کنید را فارغ از این‌که از کجا صادر شده، در هر شعبه از هر بانکی در هر جای کشور نقد کنید؟ بله این کار به مدد فناوری اطلاعات ممکن شده است. اما چطور؟
کد خبر: ۳۸۳۱۹۳

برای شروع این قسمت یک سوال مطرح می‌کنم. شما روزانه چقدر تراکنش مالی دارید؟ یعنی روزانه چقدر تبادل اعتبار می‌کنید؟ به بیان ساده‌تر بده‌بستان مالی شما چقدر است؟ به اندازه پول داخل جیبتان؟ به اندازه درآمد روزانه؟ به اندازه سرمایه کاری که دارید؟ به اندازه درآمد یک کارخانه؟ یا به اندازه درآمد چند کشور؟ حالا می‌خواهیم درباره مواردی که از پول خرد جیبتان تا مبادلاتی در شبکه CLS (که هر روز بیش از یک میلیون دستور پرداخت ارزی به ارزش 10 تریلیون دلار تسویه می‌کنند) صحبت کنیم.

برای یک بنگاه اقتصادی حجم مبادله تفاوتی ندارد، اما کیفیت کار مهم است. چراکه با انجام سریع مبادلات مالی، دانش‌آموزان یک کشور ممکن است به اندازه خدمات چندین کارخانه برای خود درآمد کسب کند. البته پارامترهای زیادی در این میان تعیین می‌کند که یک تبادل مالی سودآور باشد، پایاپای باشد یا ضرر داشته باشد!

درباره ضرردار بودن برخی معاملات می‌توان گفت در برخی موارد یک طرف معامله یا قرارداد ممکن است برای حفظ مشتری یا حفظ منافعی مانند آن در یک داد و ستد ضرر را بپذیرد، اما در کل داد و ستد، زیان مبادلات همراه حواشی و اصل و فرعش علمی به نام اقتصاد می‌سازد که با کمی تخفیف در ابعاد پول توجیبی مدرسه یا درآمد یک کارگاه و کارخانه و یک شهر می‌شود، اقتصاد خرد و در مبادلات بین‌المللی و بین دولت‌ها و امثال آن می‌شود اقتصاد کلان.

اما دلیل این مقدمه آن بود که بگوییم همه سود و علم و دادو ستد و ارتقای بشر زیرساخت‌هایی می‌خواهد که در عرصه جهانی و ملی برای کشورها تسهیل‌کننده امور باشد. زیرساخت قانونی از یک طرف و زیرساخت اجرایی از طرف دیگر باید باهم موجود باشند.

تعریف

همان‌طور که در قسمت قبل گفتیم، نظام جامع پرداخت کشوری یا سامانه ملی پرداخت، مجموعه‌ای از سیستم‌ها و روش‌هایی است که امکان تسویه پرداخت‌های بین بانکی را در سراسر کشور فراهم آورده و باعث سهولت انجام دادوستدهای تجاری و بانکی می‌شود.

همان‌طور که توماس پادوا، رئیس سابق BIS و  وزیر دارایی ایتالیا بیان می‌کند، تشابهات زیادی بین نظام جامع پرداخت و نظام حمل و نقل کشور می‌توان مشاهده کرد و این نشانه از سراسری بودن نظام‌های پرداخت است.

نکته: پرداخت بین‌بانکی، پرداخت یک بانک به بانک دیگر بابت دادوستد یا اجرای دستور پرداخت مشتری یک بانک به نفع بانک یا مشتری بانک دیگر است و پراکندگی جغرافیایی شعب بانک‌ها تاثیری در سرعت ارائه خدمات پرداخت بین‌بانکی نخواهد داشت.

تاریخچه

در همان ابتدای کار بانک‌ها به شکل امروزی سیستم‌های تبادل بین بانکی نیز متولد شدند. البته دلیجان‌های حمل پول که عموما سوژه فیلم‌های وسترن شده بودند، زیرساخت این سیستم مبادلاتی بود. اولین نمونه حواله‌های بین‌بانکی امروزی را بانکداران ژنووایی به صورت حواله‌های دستی ابداع کردند که از اولین ابزارهای پرداخت غیرنقدی بود و نظام صدور و پذیرش آنها را می‌توان اولین نظام پرداخت بانکی تلقی کرد. نمونه قدیمی آن نیز بنا به برخی اسناد در نظام پادشاهی هخامنشیان در زمان ساخت تخت جمشید بوده است که کارگران و درباریان با در دست داشتن حواله‌هایی برای دریافت مقرری یا تسویه‌حساب‌ها به خزانه مراجعه می‌کردند، بعد از قرن 18 تحولات صنعتی و تغییرات نظام مالی سرعت گرفت و توافقات حقوقی جدید مانند چک، امکان بیشتری به سامانه‌های پرداخت افزود، اما تغییر اصلی در این نظام‌ها و در زیرساخت‌های پرداخت و تبادل از دهه 1970 میلادی به وجود آمد.

این سامانه با ایجاد Fed Wire توسط Federal Reserve اوایل دهه 1970 در ایالات متحده، اولین شبکه الکترونیکی نقل و انتقال وجه بین‌بانکی در سطح ملی ایجاد شد.

توسعه شبکه‌های ملی پولی بین بانکی در کشورهای پیشرفته و در حال توسعه در دهه‌های 80 و 90 میلادی با سرعت صورت گرفت و در سال 2002 میلادی با آغاز فعالیت به عنوان مرکز بین‌المللی تمام وقتContinuous Linked Settlement ـ CLS سامانه‌های پرداخت مهم جهان در بستری واحد به صورت الکترونیکی به یکدیگر متصل شدند و به مبادله و تسویه وجوه با تمامی ارزهای معتبر بین‌المللی پرداختند.

نکته: ساعت کاری Continuous Linked Settlement در حقیقت 22 ساعت است که با انضمام 2 ساعت از شبانه روز که به تناسب محل مبدا در اقیانوس آرام است، زمان کاری محسوب نمی‌شود و این سیستم برای تراکنش‌های داخلی آن را حفظ می‌کند.

نکته:Fed Wire شبکه‌ای برای تبادلات مالی است، مانند سوئیفت. این شبکه خود زیرمجموعه مفهومی از EFT است که شامل انتقال فدوایر، انتقال وجوه از طریق اتاق پایاپای خودکار (ACH)، انتقال از طریق ماشین‌های خود پرداز (ATM)و ترمینال‌های نقطه فروش (POS)می‌شود.

زیرساخت ایرانی

سامانه تسویه ناخالص آنی یا همان (ساتنا) براساس الگوی RTGS - Real Time Gross Settlement system تهیه، پیاده‌سازی و عملیاتی شده است.

براساس اعلام بانک مرکزی و شرکت خدمات انفورماتیک ساتنا پس از عملیاتی شدن در سال 85 از شهریور 86 آمادگی پذیرش دستور پرداخت‌های انفرادی کلان را دارد. در اوایل امر یعنی تا اوایل سال 1387 برای تراکنش‌های ساتنا کف 500 میلیون ریالی و کارمزد در نظر گرفته شده بود، اما از اوایل سال 1387 و به منظور تشویق کاربری آن توسط فعالان اقتصادی و عموم تا زمان راه‌اندازی سامانه‌های پرداخت خرد حسابی (پرداخت حسابی، نوعی از سیستم پرداخت است) کف و کارمزد ساتنا حذف شد. در حال حاضر امکان حواله فوری هر مبلغی از هرحساب در هر بانک به هرحساب دیگر نزد سایر بانک‌ها از طریق ساتنا و بدون کارمزد قابل انجام است.

این سامانه در حال گسترش کاربری در میان بانک‌هاست و البته مشکلاتی نیز سر راهش دارد و آن هم بانک‌ها هستند که سعی می‌کنند هرچه بیشتر کارها را به سمت سنتی ماندن کج کنند از تغییر وضعیت جلوگیری کنند که البته این موضوع هم طبیعی است و هر موجود زنده‌ای بنا به قانون اینرسی تمایل به حفظ موقعیت موجود دارد. اما این مشکل نیز با مرور زمان و پیش‌بینی‌ها حل شدنی است.

 

 

 

 

 

 

 

 

نحوه استفاده

نکته اول آن‌ که این سامانه در اختیار بانک است و کاربر یعنی مشتری دسترسی مستقیم به آن نخواهد داشت. پس برای استفاده از آن باید به بانک مراجعه یا توافق در این زمینه با بانک حاصل شود.

با توجه به تشابه نحوه استفاده از این خدمات در تمام بانک‌ها از مراحلی که یکی از بانک‌ها (تجارت) برای استفاده از این سیستم بیان کرده است، به عنوان نمونه استفاده می‌کنیم. طبیعی است برای استفاده از آن لازم است با بانک خودتان توافق کنید.

1 ـ مراجعه مشتری به متصدی و دریافت فرم دستور پرداخت از طریق سامانه تسویه ناخالص آنی (ساتنا)‌

2 ـ تکمیل مندرجات فرم دستور پرداخت در 2 نسخه و ارائه آن همراه مدارک احراز هویت و سایر مدارک به متصدی.

3 ـ صادرکننده دستور پرداخت نزد آن شعبه‌ای که مراجعه می‌کند حساب داشته باشد. (حساب جاری فراگیر نزد هر شعبه به معنای داشتن حساب نزد شعبه صادرکننده حواله خواهد بود.)

4 ـ دستور پرداخت صادر شده پس از پذیرش آن توسط بانک، قطعی و غیرقابل برگشت بوده و بانک متعهد است در تاریخ درخواست شده توسط مشتری (تاریخ موثر) وجه را به بانک ذی‌نفع ارسال کند. در صورتی که به هر دلیل تاریخ موثر انتقال با یکی از ایام تعطیل رسمی مصادف باشد بانک، انتقال را در اولین روز کاری بعد از ایام تعطیل انجام می‌دهد.

5 ـ مسوولیت واریز وجه انتقال داده شده به حساب ذی‌نفع در تاریخ موثر انتقال به عهده بانک ذی‌نفع (مقصد) است و در این خصوص مسوولیتی متوجه بانک پذیرنده دستور پرداخت نیست.

6 ـ مسوولیت عواقب ناشی از هرگونه خطا یا اشتباه در مندرجات فرم دستور پرداخت به عهده صادر‌کننده (مشتری) آن است.

7 ـ در صورتی که به هر دلیل (مسدودی حساب مقصد، اشتباه در مشخصات حساب مقصد و نظایر آن) امکان واریز وجه به حساب ذی‌نفع ذکر شده در متن دستور پرداخت وجود نداشته باشد، بانک وجه مورد انتقال را حداکثر تا پایان روزکاری بعد به حساب دستور دهنده برمی‌گرداند.

مراجع:

http:‌‌/‌‌‌‌/‌‌www.cbi.ir

http:‌‌/‌‌‌‌/‌‌www.sid.ir

سعید نوری‌آزاد

newsQrCode
ارسال نظرات در انتظار بررسی: ۰ انتشار یافته: ۰

نیازمندی ها