نگاهی کوتاه به جهان در سال ‌2009

خبرگزاری آلمان در گزارشی به بررسی برخی از مهم‌ترین تحولات سال 2009 پرداخته است:

باطلاق افغانستان

روند بهبود وضعیت امنیتی افغانستان طی سال گذشته با دشواری‌های بسیاری همراه بود. طی هشت سال گذشته جامعه بین‌المللی دهها هزار سرباز امدادگر و نیروهای آموزشی پلیس را به افغانستان اعزام کرده است. تلاش برای اعزام نیرو به افغانستان در حالی صورت می‌گیرد که وضعیت امنیتی این کشور در سال 2009 با بهبود کمی همراه بود و حتی در برخی زمینه‌ها شاهد وخیم‌تر شدن اوضاع امنیتی بودیم. بدتر شدن اوضاع افغانستان در حالی است که باراک اوباما، رییس جمهور آمریکا، در آغاز فعالیتش پایان دادن به جنگ افغانستان را یکی از برنامه‌های اصلی دولت خود خوانده بود.

اوباما دو ماه بعد از آن که وارد کاخ سفید شد، از استراتژی جدید جنگی خود خبر داد؛ استراتژی‌ای که شامل آموزش بهتر و قوی‌تر نیروهای امنیتی افغانستان، بازسازی بیشتر و تلاش برای مبارزه با افراطیون بود، همانند اقداماتی که سال 2007 در عراق انجام شد. این تغییر استراتژی در حالی صورت گرفت که پایان سال نتیجه‌ای متفاوت از آنچه که برآورد شده بود به دست آمد، یعنی با حدود 100 هزار سرباز نیز بهبودی در اوضاع افغانستان حاصل نشد. طالبان کنترل بسیاری از مناطق را به دست گرفت و هم چون سابق 90 درصد تولید خشخاش در افغانستان صورت می‌گیرد. وضعیت امنیتی نیز در بسیاری از مناطق نسبت به گذشته وخیم‌تر شد، به گونه‌ای که تنها در ماه اوت بیش از 1500 غیر نظامی کشته شدند و هفته‌های قبل و بعد از انتخابات ریاست جمهوری خونبا‌ترین زمان‌ها از تهاجم سال 2001 بود.

انتخابات نقطه‌ی عطف سیاسی سال 2009 در افغانستان بود. جامعه‌ بین‌المللی مردم افغانستان را به رفتن به پای صندوق‌های رای دعوت کرد و بعد از آن از بروز تقلب‌های گسترده‌ انتخاباتی سخن به میان آورد و در پایان نیز انتخاب مجدد حامد کرزای را تبریک گفت! گرچه وی تنها توانست 18 درصد آراء دارندگان حق رای را به خود اختصاص دهد.

اکنون نیز مساله‌ی تردید برانگیز و مشکوک این است که آیا 30 هزار سرباز اضافی آمریکا که به زودی در افغانستان مستقر خواهند شد، در کنار 50 هزار سرباز کشورهای عضو ناتو خواهند توانست برآورنده خواست افغان‌ها باشند و افغان‌ها خواهند توانست نهایتا روی آرامش را به خود ببیند. البته زمان برای تحقق چنین هدفی بسیار اندک می‌باشد.

                                                         پاکستان به دنبال ثبات

از مهمترین تغییراتی که طی سال 2009 در پاکستان ایجاد شد، تغییر رویه یا به عبارتی سنت شکنی آصف علی زرداری، رییس جمهور پاکستان، نسبت به مقامات سابق خود بود. وی نه کشورش را به عنوان مقر ویژه‌ی آمریکا معرفی کرد و نه از طالبان اعلام حمایت کرد.

طی سالی که گذشت، پاکستانی‌ها به این نتیجه دست یافتند که افراطیون نه تنها تهدیدی برای مناطق مرزی افغانستان و پاکستان هستند، بلکه برای مناطق مهم داخل پاکستان نیز تهدید جدی محسوب می‌شوند. اتفاقاتی که از سوی طالبان در دره سوات صورت گرفت و تلاش آن‌ها برای ایجاد رژیمی در سراسر پاکستان، نمونه‌ای از این تهدید‌ها بود؛ چرا که افراطیون مسلح اوایل سال از دره‌ی سوات به سمت مناطق همجوار شروع به حرکت کردند. دولت پاکستان نیز با واکنش بسیار سخت علیه طالبان وارد عمل شد.

علاوه بر این، باراک اوباما در ماه آوریل تهدید کرد در صورتی که پاکستان علیه طالبان شدت عمل بیشتری به خرج ندهد، دولت آمریکا وارد عمل خواهد شد.

در سه ماه پایانی سال نیز انفجارهای خونباری این کشور را تکان داد. اسلام آباد در ماه اکتبر لازم دید که تهاجم گسترده‌ی دیگری را آغاز کند. حدود 28 هزار سرباز به استان‌های ناآرام وزیرستان جنوبی وارد شدند و به مقابله با 10 تا 15 هزار عضو طالبان و القاعده پرداختند. مطمئنا طالبان نیز به این زودی‌ها تسلیم نخواهد شد و پاکستان به عنوان یک قدرت اتمی هم چنان در جستجوی ثبات است.

خاورمیانه، شکست ابتکار عمل‌های اوباما

سال 2009 در خاورمیانه در حالی به پایان می‌رسد که آغاز این سال‌ در خاورمیانه با جنگ اسراییل علیه نوار غزه همراه بود. در این جنگ سه هفته‌ای حدود 1000 تن کشته شدند و اسراییل متهم به ارتکاب جنایات جنگی شد. همزمان با روی کار آمدن اوباما نیز وی اعلام کرد که بار دیگر فرآیند صلح خاورمیانه را به جریان خواهد انداخت و جورج میچل را به عنوان میانجی صلح خاورمیانه برگزید. وی در ماه ژوئن در قاهره با یک سخنرانی با دنیای اسلام سخن گفت.

اوباما، بنیامین نتانیاهو نخست وزیر اسراییل را مجبور به پذیرش راه‌حل تشکیل دو کشور مستقل (اسراییل و فلسطین) کرد و محمود عباس رییس ضعیف تشکیلات خودگردان را به توقف شهرک سازی‌های اسراییل در کرانه غربی رود اردن و بیت‌المقدس شرقی و به عنوان پیش شرط مذاکرات صلح امیدوار کرد. این در حالی است که اسراییل هم‌چنان به شهرک سازی‌های خود ادامه می‌دهد.

هیلاری کلینتون، وزیر امور خارجه‌ آمریکا، اوایل ماه نوامبر بار دیگر بر لزوم توقف شهرک سازی‌ها تاکید کرد. در پایان ماه نوامبر نتانیاهو از توقف 10 ماهه‌ی شهرک سازی‌ها خبر داد، البته تنها در کرانه‌ی غربی رود اردن و البته نه به طور کامل.

عباس نیز برای آنکه از کاهش بیشتر محبوبیت خود جلوگیری کند، خبر داد که بار دیگر برای حضور در انتخابات ریاست تشکیلات خودگردان در ژوئن 2010 کاندیدا نخواهد شد. با این حال این نیات خیر تغییری در اوضاع خاورمیانه ایجاد نکرد. باید این واقعیت را دریافت که دگرگونی باید برآمده از خود این منطقه باشد.

                                                          عراق، بازگشت ترور

شهرهای عراق تا حدودی شامل بهبود اوضاع امنیتی بود. در شهرهای این کشور نشانه‌های رشدی آرام به همراه گرسنگی و خستگی از جنگ وجود دارد. نیروهای جنگی آمریکا از شهرهای عراق عقب نشینی کرده‌اند و قرار است در اوت سال 2010 نیز از تمام این کشور خارج شوند.

بهبود شرایط نسبی در عراق در حالی انتظار می‌رود که بغداد، پایتخت عراق، در ماه‌ها و هفته‌های گذشته با انفجار‌های مکرری همراه بوده است، به گونه‌ای که مساجد شیعیان و بازار خرید این کشور به خاک و خون کشیده شد.

در این حملات صدها تن کشته شدند. عاملان انفجارها و دولت سهم زیادی در تنش‌های جدید در عراق دارند، چرا که دولت با سستی در مجازات‌های قانونی، در راستای رفع تنش و حل اختلافات داخلی اهمال کرده است.

در بین 750 هزار نیروی امنیتی عراق اکنون ارتشاء موج می‌زند، به گونه‌ای که برای عاملان انتحاری این مساله بدون هیچ مشکلی امکان پذیر شده است که تا مرزهای منطقه سبز (الخضراء) بغداد نفوذ کنند. این مساله این تردید‌ها را در بین مردم عراق ایجاد کرده است که آیا آن‌ها می‌خواهند یا اساسا می‌توانند بدون کمک‌ آمریکایی‌ها از عهده‌ی تروریست‌ها برآیند؟

دیدی کلی به تحولات عراق نیز از توافق اهل تسنن و شیعیان بر سر قانون انتخابات جدید در اوایل ماه دسامبر خبر دارد. طبق این قانون، انتخابات پارلمانی هفتم ماه مارس 2010 برگزار می‌شود، اما این که این انتخابات همراه با صلح و دموکراسی باشد هنوز نامشخص است.

                                                 کره شمالی، ادامه تنش

جامعه‌ بین‌المللی در ابتدای سال 2009 به حل مساله‌ کره شمالی امیدوار بود، چرا که پیونگ یانگ در این زمینه همکاری نشان داد.

چند دور مذاکرات شش جانبه هسته‌ای درباره‌ی کره‌ی شمالی برگزار شد؛ مذاکره‌ای که دور میز آن ژاپن، روسیه، چین، کره جنوبی و آمریکا در مورد برنامه‌ی بحث انگیز اتمی کره شمالی بحث می‌کردند. این به معنای آن بود که این کشور فقیر آسیای شرقی بار دیگر کالاهای کمکی، مواد غذایی و سوخت دریافت خواهد کرد. در تابستان سال 2008 کره شمالی آمادگی خود را برای شفاف سازی در مورد برنامه‌ هسته‌یی‌اش اعلام کرد و بعد از آن آمادگی خود را برای توقف فعالیت نیروگاه اتمی یانگ بیون اعلام کرد.

این در حالی است که پایان سال 2008 بار دیگر همکاری‌های کره شمالی دچار تزلزل شد. کره شمالی با رد درخواست واشنگتن برای بازرسی سرزده از نیروگاه هسته‌ای‌اش، بار دیگر روند مذاکرات را دچار توقف کرد و به دنبال این مساله نیز در پیونگ یانگ بار دیگر لفاظی‌های جنگ مطرح شد.

در آوریل سال 2009 دولت کره شمالی به آزمایش موشک‌های دوربرد پرداخت و از شروع به کار دوباره یانگ بیون خبر داد.

کره شمالی در ماه مه بار دیگر موشک‌های کوتاه برد را آزمایش کرد و به آزمایش موفقیت آمیز یک سلاح اتمی پرداخت.

این مساله باعث شد که اوباما، استیون بوسوورث فرستاده ویژه خود در امور هسته‌ای پیونگ یانگ را به کره شمالی اعزام کند.

وی پیشنهاد کرد که آتش بسی که بعد از پایان جنگ دو کره در سال 1953 منعقد شد،‌ با یک قرارداد صلح جدید جایگزین شود.

کره شمالی با ابراز علاقه نسبت به این پیشنهاد، بار دیگر در مسیر بازگشت به مذاکرات شش جانبه و احتمال برخورداری از کمک‌های مالی قرار گرفت. البته پیونگ یانگ اعلام کرد که دیگر از برنامه‌موشکی و هسته‌ای خود صرف نظر نمی‌کند.

                                            کنگو، سربازان کلاه آبی خسته از جنگ

جمهوری دموکراتیک کنگو که طی سال‌های گذشته با چندین بحران و جنگ داخلی به طور همزمان درگیر بوده است، در سال 2009 با چند خبر خوش مواجه شد.

یکی از اخبار خوش مربوط به دستگیری رهبر شورشیان جنبش توتسی توسط دولت رواندا یعنی کشور همسایه بود و دیگری دستگیری دو تن از رهبران شورشیان هوتو که مدت‌ها در آلمان زندگی می‌کردند. دولت آلمان تلاش می‌کند که این دو را به دلیل جنایت جنگی علیه بشریت محاکمه کند.

خبر سوم نیز می‌تواند این باشد که جای این امیدواری وجود دارد که کشورهای کنگو و رواندا در آینده‌ای نزدیک با توافق با یکدیگر علیه شورشیان در شرق کنگو وارد عمل شوند. این توافق نیز گر چه نسیم ملایم بهبود اوضاع اقتصادی - سیاسی بین دو کشور است، اما به لحاظ نظامی یک فاجعه محسوب می‌شود، چرا که نه ساختار رهبری و هدایت این شورشیان قابل نابودی است و نه می‌توان حدود شش هزار عضو این گروه را خلع سلاح کرد و نیروهای رواندا نیز به سختی عقب نشینی می‌کنند. شبه نظامیان هوتو بار دیگر مواضع خود را در شمال کیوو (استانی در جمهوری دموکراتیک کنگو که آوارگان رواندایی هوتو نیز در این منطقه حضور دارند) تصرف کرده و انتقام خود را از اقلیت توتسی خواهند گرفت. شبه نظامیان توتسی به کوه‌های سمت رواندا عقب نشینی می‌کنند، چرا که آنها از یکپارچگی و انطباق با جامعه خودداری می‌کنند.

طی 12 سال گذشته در کنگو حدود شش میلیون تن از پیامد‌های جنگ و خشونت کشته شده‌اند، صدها هزار تن نیز آواره هستند و سربازان کلاه آبی سازمان ملل نیز از شرایط مستاصل شده‌اند. اگر چه چندین هزار سرباز آمریکایی در این منطقه مستقر هستند و از کشورهایی چون اروگوئه، نپال، مراکش و سنگال در این منطقه مستقر هستند، اما برای آن که در یک کشور دیگر علیه شورشیان وارد عمل شده و غیر نظامیان را نجات دهند،‌ تجارب اندک و سلاح کمی دارند. در این میان جهان بی‌هیچ اقدامی به تحولات این منطقه می‌نگرد. سه سال و نیم بعد از گذشت انتخابات پارلمانی و ریاست جمهوری کنگو، این کشور هم چنان یک کشور شکست خورده است.

 سودان، تداوم بحران

در بزرگترین کشور قاره آفریقا، وضعیت فوق‌العاده به عنوان وضعیت همیشگی حاکم است. اردوگاه‌های عظیم پناهندگان در غرب دارفور، درگیری‌های جدید در جنوب این کشور و ناامنی برآمده از حکم بین‌المللی دستگیری عمر البشیر رییس جمهور سودان.

حکم جلب عمر البشیر در حالی صادر می‌شود که این اولین بار است که یک دیوان بین‌المللی حقوقی علیه یک رییس جمهور مشغول به کار وارد عمل می‌شود. واکنش البشیر نیز دستور خروج 13 سازمان امدادگر از این کشور بود؛ فاجعه‌ای که بیش از هر چیز جنوب سودان را تهدید کرد.

از لحاظ داخلی نیز این کشور اکنون آماده انتخابات آوریل سال آینده است. این انتخابات اولین انتخابات پارلمانی از 20 سال گذشته در سودان خواهد بود.

در سال 2011 نیز قرار است یک رفراندوم در مورد استقلال جنوب سودان برگزار شود. به نظر می‌رسد که این رفراندوم راه‌حلی برای تنش‌های بین مناطق شمالی سودان که اغلب اعراب و مسلمانان در آن زندگی می‌کنند، با مناطق جنوبی سودان باشد که در آن آفریقایی‌های سیاه پوست و مسیحی‌ها زندگی می‌کنند. این دو منطقه از سده‌های گذشته سودان را به جنگ داخلی فرو برده بودند.

علاوه بر این در خارطوم، پایتخت سودان نیز حدود 1200 تن طی سال جاری آن هم طبق برآورد‌های سازمان ملل به دلیل اعمال خشونت جان سپردند.

در این کشور هم‌چون سابق، 5/2 میلیون تن در اردوگاه‌های آوارگان زندگی می‌کنند و طبق گزارش سازمان پزشکان بدون مرز تا حدود 250 هزار آواره در جنوب سودان با بیماری‌هایی مختلف و سوء تغذیه مبارزه می‌کنند.

75 درصد این مردم نیز به خوردن و آشامیدن کافی دسترسی ندارند و مالاریا از بیماری‌های شایع در این منطقه است.

با وجود‌ آنکه جنگ‌های بین شورشیان و نیروهای دولتی طی ماه‌های گذشته کاهش یافته است، اما تعداد موارد دزدی و سرقت رشد صعودی داشته است.

استراتژی تعریف شده از سوی اوباما در ماه اکتبر در مورد سودان نیز با سه هدف در حال انجام است؛ 1- پایان به جنگ در دارفور، عملی شدن تفاهم نامه صلح بین خارطوم و شورشیان در جنوب این کشور به همراه تضمین‌هایی که عدم بازگشت تروریست‌های خارجی را به سودان تضمین می‌کند.

اوباما بر خلاف جرج بوش، با اعزام اسکات گراتیانس،‌ فرستاده ویژه خود، بر راه حل دیپلماتیک برای جنگ سودان بیشتر تاکید می‌کند.

این طور به نظر می‌رسد که راه حل صلح، همکاری با شوررشیان و پیشنهاد تبعید برای عمر البشیر رییس جمهور سودان، قابل پیش بینی باشد. البته ابتدا باید تحریم‌ها علیه دولت سودان تمدید شود.

ایسنا