حقایقی درباره کم‌شنوایی در نوزادان

بهترین سن برای شناسایی کاهش کم‌شنوایی چه سنی است؟

در صورتی که پیش از 6 ماهگی کم‌شنوایی در کودک شناسایی شود و درمان به موقع صورت گیرد، کمک زیادی در موفقیت برنامه‌های توانبخشی و درمانی خواهد داشت، چرا که اگر آموزش‌ها در دوره‌ بحرانی یادگیری گفتار و زبان صورت گیرد، پیشرفت کودک چشمگیرتر خواهد بود و می‌تواند مهارت‌های زبانی خود را به حدود طبیعی برساند و این هدف زمانی قابل دستیابی خواهد بود که شناسایی سریع و مداخله به موقع درمانی و توانبخشی مثل استفاده از سمعک و برنامه‌های مداوم تحریک زبانی وجود داشته باشد. معمولا والدین پس از اطلاع از کم‌شنوایی کودکشان چنان دچار شوک می‌شوند که نمی‌توانند تصمیم صحیح و لازم را برای درمان او بگیرند. در اینجا اهمیت مشاوره به این خانواده‌ها بیشتر احساس می‌شود. همچنین باید والدین درباره فناوری سمعک‌ها، کاشت حلزون و روش‌های آموزشی اطلاعات لازم را به دست آورند.

چه عواملی نوزاد را در معرض خطر کم‌شنوایی قرار می‌دهد؟

علت ایجاد کم‌شنوایی می‌تواند اکتسابی یا ژنتیک باشد. در مورد کم‌شنوایی‌های ناشی از وجود ژن معیوب در یکی از والدین، مشکلات کمتری از لحاظ شناسایی زودهنگام در فرزندان وجود دارد. زیرا والد دارای ژن معیوب غالب، تظاهرات بالینی ژن (کم‌شنوایی)‌ دارد؛ بنابراین، شک وجود کم‌شنوایی در فرزندان منطقی است. ولی در موارد کم‌شنوایی ناشی از وجود ژن معیوب مغلوب شک شناسایی کم‌شنوایی در فرزند با مشکلات بیشتری روبه‌روست، زیرا در این موارد، اغلب هر دو والد از نظر بالینی سالم هستند و شنوایی طبیعی دارند و تنها ناقل ژن معیوب مغلوب هستند.

در صورتی که این ژن مغلوب از هر دو والد به فرزند منتقل شود، فرزندشان دچار کاهش شنوایی خواهد شد. این مساله بخصوص در ازدواج‌‌های فامیلی می‌تواند اتفاق بیفتد.

در صورتی که ژن مغلوب ایجاد‌کننده کم‌شنوایی تنها در یکی از والدین وجود داشته باشد، توان بروز ندارد و برای این که بروز یابد، باید هر دو والد ناقل آن باشند. در این نوع کم‌شنوایی، والدین ناقل ژن کم‌شنوایی‌اند و خود مبتلا به آن نیستند و علائمی نشان نمی‌دهند.

بنابراین، با توجه به این که در ازدواج‌های فامیلی، احتمال تولد کودکی با معلولیت‌های مختلف از جمله ناشنوایی بیشتر است، توصیه می‌شود حتما قبل از ازدواج و بارداری آزمایش‌های ژنتیکی لازم صورت گیرد تا از به دنیا آمدن کودکان معلول پیشگیری شود. کم‌شنوایی اکتسابی می‌تواند قبل، هنگام و بعد از تولد ایجاد شود، از آن جمله می‌توان به مواردی مثل ابتلای مادر به بیماری‌های عفونی در زمان بارداری مثل سرخک و توکسوپلاسما اشاره کرد که می‌تواند باعث عوارضی ازجمله کاهش شنوایی در نوزاد شود. ازجمله عوامل ایجادکننده بیماری توکسوپلاسما در زنان باردار می‌توان به تماس با گربه و مصرف زیاد سوسیس و کالباس در دوران بارداری اشاره کرد.

مصرف بعضی از داروها، الکل و مواد مخدر در زمان بارداری یکی دیگر از عوامل ایجاد کاهش شنوایی در نوزادان است. کم‌کاری تیروئید مادر در زمان بارداری و نوزاد در هنگام تولد، می‌تواند باعث کم‌شنوایی در نوزاد شود. از عواملی که پس از تولد نوزاد باعث کاهش شنوایی می‌شود، می‌توان به ابتلا به عفونت‌هایی مثل مننژیت اشاره کرد. اگر شخصی در دوران کودکی یا بعد از دوران کودکی، دچار مننژیت شود احتمال ابتلا به کاهش شنوایی حسی عصبی در او وجود دارد.

اوریون از دیگر بیماری‌هایی است که اگر شخصی بخصوص در دوران کودکی به آن مبتلا شود 85 درصد احتمال دارد به کاهش شنوایی حسی عصبی یکطرفه دچار شود.

تصادف و به دنبال آن ضربه به سر، برخورد اجسام تیز به گوش و قرار گرفتن در معرض اصوات بلند، می‌تواند باعث کاهش شنوایی در فرد شود.

ممکن است به دنبال یک سرماخوردگی در کودک و ایجاد عفونت گوش میانی، کاهش شنوایی موقت از نوع انتقالی به وجود آید که البته با درمان به موقع برطرف خواهد شد.

آیا کم‌شنوایی از نظر ظاهری می‌تواند نشانه‌هایی داشته باشد؟

گاهی کم‌شنوایی جزیی از مجموعه‌ای از علائم سندرم‌های شناخته شده است. بنابراین منطقی است که در صورت مشاهده سایر علائم، کودک را از نظر شنوایی بررسی کرده در صورت مشاهده هر یک از علائم زیر نوزاد باید از نظر شنوایی بررسی شود: 1 اختلالات بینایی: به عنوان مثال رتیمنت پیگمانتوز. 2 اختلالات رنگدانه‌ای: به عنوان مثال وجود موهای سفید در قسمت قدامی سر)White Forlock( یا هنگامی که رنگ عنبیه 2 چشم متفاوت باشد. 3 اختلالات کلیوی که معمولا در سونوگرافی مشاهده می‌شوند. 4 سایر مالی‌های صورت: مثلا وجود زائده اضافی جلوی لاله گوش )ear lag( یا وجود کیست‌های مادرزادی در اطراف گوش. 5 وجود اختلالات مادرزادی در سیستم هدایتی قلب. 6 سابقه ابتلای مادر به دیابت، کم‌کاری تیروئید یا عفونت‌هایی از قبیل سرخک، تبخال، توکسوپلاسموز، سیتومگال ریزوس و... در هنگام بارداری.

البته عکس قضیه هم صادق است؛ یعنی اگر در نوزادی کاهش شنوایی تشخیص داده شد، باید نوزاد از نظر وجود سایر مسائل یعنی مشکلات کلیوی، قلبی، چشمی و... بررسی شود.

بنابراین غربالگری نوزادان متولد شده اهمیت بالایی دارد. در کشورهای پیشرفته غربالگری نوزادان معمولا در بیمارستان‌ها انجام می‌شود، ولی متاسفانه در کشور ما بندرت این مسئله انجام می‌شود.

آیا پیچیدن بند ناف به دور گردن جنین، می‌تواند باعث کاهش شنوایی شود؟

به طور کلی هر علتی که باعث کمبود اکسیژن در هنگام تولد شود، از جمله پیچیدن بند ناف به دور گردن نوزاد، باعث بروز برخی عوارض در جنین، از جمله کاهش شنوایی می‌شود.

بعد از تشخیص کاهش شنوایی چه درمان‌هایی باید انجام شود؟

اگر کاهش شنوایی از نوع حسی عصبی باشد، درمان دارویی ندارد و درمان به صورت بازتوانی است؛ یعنی فرد باید در پروسه توانبخشی قرار گیرد که شامل خدمات پزشکی، اجتماعی، روانی، حرفه‌ای و آموزشی است تا کارایی فرد به بالاترین حد ممکن برسد و بتواند به طور مستقل در جامعه زندگی کند. اما اگر کاهش شنوایی از نوع انتقالی باشد، مثل عفونت گوش در اثر سرماخوردگی، با دارودرمانی بموقع، کاهش شنوایی برطرف خواهد شد.

البته مواردی هم وجود دارد که باوجود شروع درمان طبی پاسخ لازم حاصل نمی‌شود و جراحی ضروری می‌شود. مواردی از کاهش شنوایی انتقالی نیز وجود دارد؛ مانند اختلالات استخوانچه‌ای که اساسا نیاز به جراحی دارند.

اگر کم‌شنوایی درمان نشود، چه عوارضی خواهد داشت؟

اگر برای تشخیص، درمان و توانبخشی، بموقع اقدام نشود، پس از گذشت زمان کمی، کودک به عوارض ناشی از کم‌شنوایی مثل تاخیر در رشد طبیعی گفتار و زبان، اختلال در روان بودن گفتار، اختلال در برقراری ارتباط با دیگران، اختلال عاطفی رفتاری،‌ تاخیر در رشد اجتماعی فرهنگی، اختلال در یادگیری و افت تحصیلی، اختلال در حافظه شنیداری و کاهش ذخایر لغات دچار خواهد شد.

آیا تمامی افراد کم‌شنوا می‌توانند از مزایای کاشت حلزون بهره‌مند شوند؟

کاشت حلزون در حال حاضر در کشورمان برای کسانی انجام می‌شود که مبتلا به کاهش شنوایی عمیق دوطرفه هستند و نمی‌توانند از سمعک‌های معمول استفاده کنند. کاشت حلزون به معنای ایجاد شنوایی کاملا طبیعی برای بیمار نیست، بلکه درواقع به معنای قرار دادن پروتز در حلزون شنوایی گوش داخلی و استفاده از یک دستگاه پردازنده خارجی (همانند سمعک) است که بیمار را قادر می‌کند به صورت ابتدایی از محرک‌های صوتی اطراف استفاده کند و با آموزش و بازتوانی‌های خاص، پس از جراحی از سطح شنوایی قابل قبولی بهره‌مند خواهد شد. کاشت حلزون عملی بسیار پرهزینه، پیچیده و دقیق است که نیاز به انتخاب مناسب بیمار قبل از عمل و آموزش‌های کاملا تخصصی پس از عمل دارد. این عمل توسط متخصصان گوش و حلق و بینی انجام می‌شود و در حال حاضر مراکز محدودی در کشور برای این کار تجهیز شده‌اند. سن مناسب برای کاشت حلزون، پس از 2 سالگی است و هرچقدر کاشت حلزون زودتر انجام شود، نتایج بهتری حاصل خواهد شد. تیم پزشکی شامل متخصص گوش و حلق و بینی، شنوایی‌سنج، گفتار‌درمان، روانپزشک و پرستار هستند و تمام بررسی‌های مورد نیاز را انجام می‌دهند.

با کاشت حلزون شنوایی، نمی‌توان شنوایی کاملا عادی را برگرداند و میزان مفید بودن آن از فردی به فرد دیگر فرق می‌کند. بیشتر استفاده‌کنندگان، به این نتیجه رسیده‌اند که این دستگاه به آنها کمک می‌کند تا با لب‌خوانی تکامل‌یافته‌تر ارتباط بهتری برقرار کنند. البته،‌ نیمی از آنها می‌توانند بدون نیاز به نشانه‌های بینایی، صحبت‌ها را تشخیص دهند.

دکتر کیارش نجات‌پور
جراح و متخصص گوش و حلق و بینی