نوجوانان در فضای مجازی چه می کنند؟

در بسیاری از جوامع، نوجوانی با آیین‌های دوره بلوغ آغاز می‌شود که اصطلاحاً آیین‌های گذرا نامیده می‌شوند و طی آنها، ورود نوجوان به دنیای بزرگسالی و وظایف و مسوولیت‌های آن جشن گرفته می‌شود. گاهی در آیین‌های مذهبی هم شروع نوجوانی جشن گرفته می‌شود. امروزه نوجوانی مرحله شناخته ‌شده‌ای از رشد انسان است. اما این مرحله از نظر سن شروع، طول مدت آن، سرعت رشد، رشد جنسی و تکامل روانی متفاوت است.

از آنجا که دوره نوجوانی یکی از دوره های مهم زندگی انسان است، توجه دانشمندان را به خود جلب می‌کند. آنها سعی می‌کنند اثر عوامل مختلف را بر زندگی نوجوان بسنجند و نتایج نهایی آن را مورد بررسی قرار دهند. یکی از این عوامل استفاده نوجوانان از اینترنت است. استفاده نوجوانان از اینترنت از جنبه‌های مختلفی مورد مطالعه قرار گرفته؛ به عنوان مثال، آیا جنسیت می‌تواند نوع استفاده از اینترنت را پیش‌بینی کند؟ آیا استفاده از اینترنت موجب دورافتادگی از اجتماع یا ایجاد افسردگی به خصوص در نوجوانان می‌شود؟ آیا نوجوانان از اینترنت به عنوان محیطی برای گشت و گذار با هویت ساختگی استفاده می‌کنند؟

تقسیم بندی دوره نوجوانی

نوجوانی معمولا به 3 دوره تقسیم می‌شود: 1 اوایل نوجوانی (11 تا 14 سالگی) ، 2 اواسط نوجوانی ( 14 تا 17 سالگی )، و 3 اواخر نوجوانی (17تا 20 سالگی.) این تقسیم بندی اختیاری است و رشد در طول طیفی روی می‌دهد که از شخصی تا شخص دیگر متفاوت است.

سن شروع بلوغ متفاوت است و دخترها 12 تا 18 ماه زودتر از پسرها وارد دوره بلوغ می‌شوند. سن متوسط شروع بلوغ برای دخترها 11 سالگی (در محدوده 8 تا 13 سالگی) و برای پسرها 13 سالگی (در محدوده 10 تا 14 سالگی) است. دوقلوها از هر جنسی که باشند، معمولاً دیرتر از سایر افراد به بلوغ می‌رسند. در طول صد سال گذشته، سن شروع بلوغ رو به کاهش بوده که یکی از پیامدهای این مساله طولانی شدن فاصله بین بلوغ جنسی تا بلوغ فرهنگی و اجتماعی است. به طور کلی، بلوغ زودرس برای پسرها مزیت و برای دخترها نقصان محسوب می‌شود. میزان هورمون‌های جنسی در سراسر دوره نوجوانی به آرامی‌بالا می‌رود و با تغییرات بدنی مطابقت دارد. تستوسترون، هورمون مسوول صفات مردانه پسرها و استرادیول هورمون مسوول صفات زنانه دخترهاست. هردوی این هورمون‌ها بر کارکرد دستگاه عصبی مرکزی و از جمله خلق و رفتار تاثیر می‌گذارند.

هر دوره از زندگی خصوصیاتی دارد

خاطرخواهی، قهرمان پرستی و بت‌سازی از ستارگان سینما و موسیقی، از مشخصات دوره اول نوجوانی است. در اواسط نوجوانی، رفتار جنسی و تجربه‌ انواعی از نقش‌های جنسی شایع است . خاطرخواهی غیر همجنس‌گرا اغلب در مورد فردی غیر قابل وصول و مسن‌تر یا همسن فرد در این دوره معمول است. تجربیات هم جنس گرایانه نیز در این دوره ممکن است روی دهد، اما معمولاً گذراست.

در شروع نوجوانی تفکر معمولاً انتزاعی، مفهومی‌و آینده نگر می‌شود. در این دوره بسیاری از نوجوانان خلاقیت قابل ملاحظه‌ای نشان می‌دهند و آن را در قالب نگارش، موسیقی، هنر و شعر ابراز می‌کنند. خلاقیت در ورزش و نیز علاقه نوجوان به دنیای عقاید (انسان دوستی، اخلاق، شرافتمندی و مذهب) خودنمایی می‌کند. در این دوره داشتن دفتر خاطرات روزانه یک عادت خلاقانه رایج است.

تکلیف عمده نوجوان در این دوره، کسب یک احساس مطمئن از خویشتن است. پراکندگی هویتی به ناتوانی در دستیابی به خویشتن یکپارچه یا خودآگاهی اطلاق می‌شود. بخشی از بحران هویت با حرکت از وابستگی به سوی استقلال حل می‌شود.

منفی‌کاری هم در این دوره ظاهر می‌شود. منفی‌کاری تلاش مجددی است تا نوجوان به پدر و مادر و پس از آن به دنیا بگوید که خود صاحب عقل و اندیشه است. منفی‌کاری راه کلامی‌ ابراز خشم است و نوجوان ممکن است برای اثبات استقلال خود به هر روشی متوسل شود.

تجربه‌های مدرسه میزان جدایی از خانواده را تسریع و تشدید می‌کند. نوجوان می‌کوشد به هویتی شخصی دست یابد که از والدین جداست، اما نزدیکی کافی با ساختار خانواده دارد. نوجوان معمولاً خود را از چشم همسالانش می‌بیند و هر گونه انحرافی در ظاهر، طرز لباس و رفتار ممکن است موجب کاهش عزت نفس او شود.

حدود 20درصد نوجوانان اختلال روانی قابل تشخیص دارند. اختلال انطباق از شایع‌ترین این اختلالات است و اختلالات اضطراب و افسردگی نیز شایع است. این اختلالات اغلب با رفتارهای بزهکارانه، طغیان و شکست تحصیلی همراهند که همه آنها ممکن است موجب ناهماهنگی در خانواده شود.

برای بیشتر مردم، کسب حس مشخصی از اخلاق یکی از مهم‌ترین دستاوردهای اواخر نوجوانی و جوانی است. اخلاق را پیروی از معیارها، حقوق و وظایف مشترک تعریف کرده‌اند. در این مرحله از رشد، اصول اخلاقی و کنترل سلوک درونی می‌شود. کودکان پیش دبستانی صرفاً اصولی را که والدین وضع کرده‌اند دنبال می‌کنند. در سال‌های میانی کودک اصول را می‌پذیرد اما قادر نیست استثنا قائل شود. در دوره نوجوانی فرد اصول خود را بر پایه آنچه برای جامعه در سطح وسیع مفید است شکل می‌دهد.

اورنس کوهلربگ، 3 سطح عمده از رشد اخلاق را توصیف می‌کند: 1 اخلاق پیش متعارف که در آن تنبیه و پیروی از والدین عوامل تعیین‌کننده هستند.2 اخلاق متعارف سازگاری با نقش که در آن کودک سعی می‌کند برای کسب تایید و برقراری روابط خوب با دیگران سازگاری نشان دهد. 3 اصول اخلاقی که توسط خود شخص پذیرفته شده است. در این مرحله که عالی‌ترین سطح اخلاقی است، کودک داوطلبانه و بر پایه مفهوم اصول اخلاقی از قوانین و مقررات پیروی می‌کند و در شرایط خاص برای قوانین استثنا قائل می‌شود.

انتخاب شغل از این سوال پایه می‌گیرد: «به کجا می‌روم؟» نوجوانان در انتخاب شغل تحت تاثیر همسالان، والدین، معلمان، مشاوران و نیز نیروهای ناخودآگاه درونی خود هستند و نوجوانانی که قادر به ادامه تحصیل نیستند، در برقرار کردن یک هویت شغلی رضایت بخش دچار مشکل می‌شوند و بسیاری نیز سرنوشتشان فقر و افسردگی است. پایه روانشناختی احساس ارزش فردی در بزرگسالی بستگی به کسب شایستگی در دوران نوجوانی دارد.

بعضی از نوجوانان رفتارهای خطرجویانه‌ای را دنبال می‌کنند. رفتارهای خطرجویی در نوجوانی شامل موارد زیر است: مصرف الکل، دخانیات و سایر مواد؛ فعالیت جنسی همراه با بی‌مبالاتی، رفتار سانحه‌پذیر نظیر رانندگی با سرعت، پرواز با کایت و چتر بازی نمایشی. دلایل رفتار خطرجویی متفاوت است و با دینامیک‌های ضد هراسی، ترس از بی‌کفایتی یا نیاز به اثبات هویت جنسی و دینامیک‌های گروهی نظیر فشار همسالان ارتباط دارد. این رفتار همچنین ممکن است بازتاب برخی تخیلات همه توانی نوجوان‌ها باشد که در آنها خود را در مقابل صدمات جراحات رویین تن تصور می‌کنند.

همان‌طور که گفتیم، دوره نوجوانی به علت فراز و نشیب ‌هایی که دارد، منشأ شکل‌گیری بسیاری از جنبه‌های زندگی فردی و اجتماعی فرد است. یکی از عواملی که اخیراً تاثیر زیادی بر زندگی نوجوانان داشته، اینترنت است که با گسترش روز‌افزون خود در جامعه و بخصوص در بین نوجوانان، خود را به یکی از عوامل تاثیرگذار در زندگی نوجوانان تبدیل کرده و حتی در بعضی موارد می‌تواند در جهتگیری و نگرش افراد درباره موضوعات مختلف دخیل باشد. مطالعات مختلفی در زمینه اینترنت و نوجوانان انجام شده، اما به سبب تازه بودن موضوع، تعداد مطالعاتی که به بررسی ارتباط بین نیازهای جسمی‌ و روحی نوجوانان و اینترنت پرداخته باشند اندک است و ضرورت انجام مطالعات بیشتر در بین نوجوانان و در کشورهای مختلف با آداب و رسوم و فرهنگ‌های مختلف احساس می‌شود.

کسب هویت جدید در فضای مجازی

یک روزنامه‌نگار معتقد است مهم‌ترین اثری که اینترنت در جوانان داشته، امکان دسترسی و ایجاد اعتماد به نفس در خروج از شخصیت و استفاده از هویت جدید است. از آنجا که دوره نوجوانی دوره شناخت هویت است، همواره این سوال وجود داشته است که آیا اینترنت می‌تواند به عنوان یک وسیله مناسب برای استفاده افراد در بررسی و کشف هویت خود مورد استفاده قرار گیرد یا نه.

در یک مطالعه که توسطElioheva F.cross در دانشگاه کالیفرنیا در سال 2004 صورت گرفته، نتایج زیر در رابطه با استفاده نوجوان از اینترنت به دست آمده است. این مطالعه روی 261 نفر (100 پسر و 161‌‌دختر) انجام شده است.

در این مطالعه هیچ تفاوتی بین استفاده از اینترنت در یک روز در بین دوجنس مشاهده نشد. اما پسران زمان بیشتری از اینترنت خانگی نسبت به دختران استفاده می‌کردند. 88 درصد پسران برای مدت 2 سال از اینترنت استفاده می‌کردند، در حالی که این مقدار در دختران 72درصد بود. 50 درصد از داوطلبان(14)n= بازی کننده‌هایonline قهار بودند که 12 نفر آنها را پسر و 2 نفر آنان را دختر تشکیل می‌داد. در بین گروهی که از بازی‌هایonline استفاده می‌کردند، زمانی که پسرها صرف بازی می‌کردند بیشتر از دختران بود. بیشتر نوجوانان از اینترنت به عنوان مکانی برای برقراری ارتباط شخصی استفاده می‌کردند. از بین روش‌های برقراری ارتباط IM )Instant Messaging( بیشترین طرفدار را داشت که به طور متوسط 40 دقیقه در روز را به خود اختصاص می‌داد. بعد از آن، مراجعه به سایت‌ها بخصوص برای دانلود موزیک، فعالیت‌های مربوط به E-mail ، چت و message board posting به ترتیب بیشترین زمان را به خود اختصاص دادند. یکی از روش‌هایی که بعضی افراد از آن در اینترنت استفاده می‌کردند، روش چند فعالیتی(multitasking) بود که به معنی انجام چند فعالیت همزمان در زمینه های مختلف است که نتیجه آن صرفه جویی در زمان و هزینه است. اطلاعات کمی‌ و کیفی نشان دادند که روش چندکاره معمولاً شامل فعالیت‌های غیراجتماعی (نظیر دانلود موسیقی یا انجام فعالیت‌های مربوط به تکالیف مدرسه) همراه ارتباط بین فردی است.

با توجه به اطلاعات جمع‌آوری شده، بیشترین میزان آشنایی افراد با یکدیگر در message board‌ها و بعد از آن در چت روم (تالار گفتمان) بوده است. بعد از آن به ترتیب E-mail وIM در مقام‌های بعدی قرار دارند. این نشان می‌دهد کهIM که بیشترین زمان صرف وقتonline را به خود اختصاص می‌دهد بیشتر در بین افرادی استفاده می‌شود که در فضایی غیر از اینترنت با یکدیگر آشنا شده‌اند. 82‌‌درصد از افرادی که ازIM استفاده می‌کنند دوستان مدرسه‌ای هستند. این یافته نشان می‌دهد که بیشتر نوجوانان زمان خود را در اینترنت صرف ارتباط با دوستان خود که در مدرسه با هم دوست شده‌اند می‌کنند.

از بین 175 نفر که در مورد استفاده از یک هویت دیگر برای گشت و گذار در اینترنت سوال شده بود 49درصد هیچ وقت از این روش استفاده نکرده بودند، 41درصد چند بار، 10درصد گهگاه و 7 نفر اغلب اوقات و 2 نفر همواره از هویت دیگری استفاده کرده بودند. علل استفاده از این روش در 48درصد افراد سرگرمی‌عنوان شده است، 16درصد افراد عبور از محدودیت‌های سنی و محافظت از حریم شخصی را علت تظاهر به داشتن هویت دیگر عنوان کرده‌اند.

11درصد جلب توجه کردن را علت استفاده از هویت جعلی دانسته‌اند و فقط 2درصد عنوان کرده‌اند که می‌خواستند داشتن یک هویت جدید را مورد ارزیابی قرار دهند.

همان‌طور که گفته شد، نحوه استفاده نوجوانان از اینترنت همواره مورد توجه بوده است و در مطالعات مختلف از جنبه‌های متفاوتی مورد بررسی قرار گرفته است. اما مهم این است که نیازهای نوجوانان به درستی شناخته شوند و ارتباط این نیازها و نحوه پاسخگویی به آنها در فضای مجازی مورد ارزیابی قرار گیرد تا بتوان فضای مجازی را به‌گونه‌ای طراحی کرد که پاسخگوی نیازهای نوجوانان باشد و از انحطاط این گروههای در معرض خطر جلوگیری شود تا در آینده عوارض ناشی از آن گریبانگیر جامعه نشود.