عوامل موثر در کم خونی فقر آهن

آهن غذایی به دو شکل موجود است: آهن هِم که در هموگلوبین (پروتئین انتقال دهنده در خون)، میوگلوبین (در ماهیچه) و بعضی از آنزیم‌ها وجود دارد و آهن غیر هِم که عمدتاً در غذاهای گیاهی موجود است ولی در برخی غذاهای حیوانی به صورت آنزیم‌های غیر هِم و فریتین (ذخیره آهن) نیز یافت می‌شود.

در بالغین طبیعی، بازدهی جذب آهن از روده به خون 5 تا 15 % آهن (هِم یا غیر هِم) موجود در غذا یا مکمل است. ولی در کم خونی به 50% می‌رسد! اکثر زنان 20 تا 30% بازدهی جذب دارند. 2تا10% غیر هم در سبزیجات و 10 تا 30% معمولاً در منابع حیوانی جذب می‌شوند.

عوامل متفاوتی بر جذب آهن اثر دارند. ویتامین ث، آهن را در محیط قلیایی بخش‌های پایینی روده کوچک محلول باقی می‌گذارد و باعث افزایش جذب آن می‌شود. مولکول‌های دیگر غذایی، مثل قندها و اسیدهای آمینه گوگرد دار نیز ممکن است ورود آهن را به سلول‌های جذبی روده افزایش دهند و پروتئین‌های حیوانی گوشت گاو، گوسفند، گوساله، جگر، ماهی و مرغ نیز جذب آهن را می‌افزایند. با این‌که محتوای آهن شیر انسان بسیار پایین است ولی زیست دسترسی خوبی دارد که به علت وجود لاکتوفرین در شیر می‌باشد که باعث افزایش جذب آهن می‌شود. به خاطر همین لاکتوفرین است که شیرمادرخواران، آهن بیشتری از شیر مادر در برابر شیرخشک‌ها در بدن نگه می‌دارند. پروتئین وی یا لاکتالبومین نیز که در شیر مادر بالاتر از شیر گاو است، ممکن است سبب افزایش جذب آهن شود. پس افراد آکلریدریا (کمبود ترشح اسید معده) هیپوکلریدریا (ترشح ناکافی اسید) و یا تجویز مواد قلیایی مثل آنتی اسیدها با عدم محلولیت آهن در مایعات معده و دئودنوم می‌توانند با جذب آهن غیر هِم تداخل کنند. همچنین ترشحات معدی سبب افزایش جذب آهن هِم می‌شود. در بارداری و شیردهی که نیاز به افزایش تشکیل خون وجود دارد، جذب آهن افزایش می‌یابد. همچنین در کمبود آهن جذب آهن غیر هم افزایش می‌یابد.

فیتات موجود در پوسته غلات، تانن چای و اگزالات سبزیجات و غیره جذب آهن را پایین می‌آورند. با این‌که اگر کلسیم زیاد مصرف شود جذب آهن را کم می‌کند، اما از طرفی وجود مقدار کافی از کلسیم سبب برداشت فسفات، اگزالات و فیتات می‌شود که در غیر این صورت آنها با آهن ترکیب شده و مانع از جذب آن می‌گردند. معمولاً آهن به غذای شیرخواران به شکل عنصری اضافه می‌شود که قابلیت جذب آن بستگی به اندازه ذرات آهن دارد. افزایش حرکت روده با کاهش زمان تماس مواد معدنی با سلول‌های دیواره روده سبب کاهش جذب آهن می‌شود. همچنین اختلال در جذب چربی با ایجاد استئاتوره، جذب آهن و کاتیون‌های دیگر را کاهش می‌دهد.

محمد علی پازوکی مهر