صدا‌هایی که قطع نمی‌شوند

مطالعه برخی کارشناسان درباره گروهی از افراد که با صدای بالاتر از حد مجاز روبه‌رو بوده‌اند بر لزوم توجه به این مقوله در برنامه توسعه پنجم و اختصاص بندی مستقل در این زمینه تاکید می‌کند. به این ترتیب، به منظور پیشگیری از بروز عوارض شنوایی هنگام کار، باید در برنامه پنجم، ‌بندی مستقل در زمینه آلودگی صوتی در محل کار مدنظر باشد و بر همین اساس، لازم است قانونی در مجلس شورای اسلامی تصویب و آیین‌نامه علمی و کاربردی از سوی هیات دولت تدوین شود.

گزارش گروه تحقیقاتی دانشگاه آنتورپ در بلژیک نشان می‌دهد آلودگی صوتی محل کار، همچنان مهم‌ترین خطر برای شنوایی افراد است. نتیجه این پژوهش در مجله انجمن تحقیقات بیماری‌های گوش، حلق و بینی منتشر شده است.

همچنین بررسی‌ها نشان داده است آلودگی صوتی پس از آلودگی هوا، مهم‌ترین آلودگی زیست‌محیطی و تهدیدکننده سلامت انسان است، بر اساس اصول شنوایی‌شناسی، در محیط‌های با آلودگی بالای 80 دسی بل، هر فرد مجاز است فقط 8 ساعت یعنی یک شیفت کاری فعالیت کند.

در برنامه حفاظت شنوایی، باید تمام افرادی که در معرض سر و صدای محیط کار به میزان 80 دسی بل (مقدار مجاز مواجهه با صدا بر اساس حد مجاز کشور ایران) قرار دارند، تحت تست ادیومتری به صورت پایه سپس به صورت ادواری قرارگیرند. در کنار این موضوع، قانون کشوری نیز باید بر استفاده از راهکارهای مهندسی به معنی کاهش سروصدا در منبع و تعمیر وسایل صدازا یا روش Isolation تاکید کند. و در نهایت به عنوان آخرین راه حل اگر تمامی اقدامات مهندسی موثر واقع نشد، از وسایل حفاظت فردی استفاده شود.

مهندس عمید مرندی، عضو هیات مدیره انجمن متخصصان محیط زیست ایران در این باره می‌گوید: هدف از درج‌بندی در برنامه پنجم توسعه در این زمینه، جلوگیری از بوجود آمدن و پیشرفت افت شنوایی ناشی از مواجهه با صدا در کارگران است. در ایالات متحده آمریکا پس از شناخت افت شنوایی به عنوان یک مشکل بهداشتی، سازمان‌های بین‌المللی در این ایالت، دستورالعمل‌هایی را اعلام کردند که شامل حداقل اصول و مقررات لازم بود تا کارفرمایان بتوانند آنها را در محیط کار برقرار کنند. هر چند اجرای این اصول به تنهایی ضامن جلوگیری از به‌وجود آمدن ضایعات شنوایی نیست. وی افزود:‌ مزایای اجرای این برنامه برای کارفرمایان، مستقیما متوجه حفظ و ارتقای سطح تولید خواهد شد. بازده کار افزایش می‌یابد و سبب کاهش حوادث ناشی از کار می‌شود و علاوه بر آن، استرس و خستگی ناشی از مواجهه با صدا نیزکاهش خواهد یافت.

این کارشناس تاکید کرد: بنابراین مسوولان اجرایی تنظیم برنامه پنجم تعالی‌ بخش محیط زیست می‌توانند با نظر گرفتن بررسی سر و صدا، کنترل سر و صدا، آموزش، پایش وضعیت شنوایی افراد و حفاظت شخصی به تدوین برنامه حفاظت شنوایی اقدام کنند.

گسترش امواج صوتی

نیاز به صنعت در جوامع گوناگون، ایجاد کارخانه‌ها و صنایع تولیدی مختلف را به دنبال داشته است و صنعتی شدن نیز سبب شده تا نیروی انسانی شاغل در تماس همیشگی با وسایل ماشینی و تجهیزات قرار گیرد. عمید مرندی می‌گوید: آثار ناشی از استفاده گسترده از وسایل ماشینی و تجهیزات صنعتی، انسان را با مخاطرات گوناگون در محیط کار روبه‌رو می‌کند از جمله سروصدا که نه تنها سبب بروز برخی بیماری‌ها، بلکه موجب آزار و برآشفتگی فرد نیز می‌گردد و با ایجاد تداخل در مکالمات و ممانعت از شنیدن اصوات هشدار دهنده، گاه به بروز حوادث ناگوار نیز منجر می‌شود.

این کارشناس افزود:‌ امواج صوتی به عنوان عاملی ضروری در زندگی انسان به شمار می‌آیند، زیرا به وسیله آن، امکان ارتباط با دیگران فراهم می‌شود یا از خبر وقوع حادثه‌ای آگاه می‌شویم، اما در پاره‌ای از موارد و در شرایط خاص، شنیدن این امواج صوتی و با عوامل ضروری، چندان خوشایند نیست. آن دسته از امواج صوتی که به صورت ناخواسته منتشر می‌شوند و می‌توانند برای شنوایی آزاردهنده باشند، سروصدا (Noise) یا آلودگی صوتی (Noise pollution) نامیده می‌شوند.

اثرات صدا روی دستگاه شنوایی انسان

سمیه پژهان، کارشناس بهداشت حرفه‌ای، در این رابطه می‌گوید:‌ وقتی در فرکانس‌های معینی افت شنوایی ایجاد شود برای آن که شخص قادر به شنیدن آن فرکانس باشد باید تراز صدا از حد معمول آستانه شنوایی بالاتر باشد، به این سبب افرادی که دچار افت شنوایی هستند، به طور غیرعادی بلند حرف می‌زنند، چون صدای خودشان را نمی‌شنوند. به علاوه این افراد اغلب اوقات حرف بی صدا را که دارای فرکانس بالا هستند خوب درک نمی‌کنند. به این سبب برای آنان درک صحیح کلمات مشکل می‌شود. شخص با وجود این‌که اصوات حاصل از کلمات را درک می‌کند، اما قادر به فهم صحیح کلمات و تعقیب مکالمه نیست مگر این که گوینده کلمات را به آرامی و به طور واضح و مشخص ادا کند.

این کارشناس با اشاره به این که این مساله افت شنوایی است و به صورت موقت و دائمی رخ می‌دهد،‌ گفت:‌ تغییر موقت آستانه شنوایی یا افت موقت شنوایی زمانی اتفاق می‌افتد که فرد به طور اتفاقی یا به صورت غیرشغلی با امواج صوتی بالاتر از 65 دسی‌بل روبه‌رو شود. در این عارضه شخص احساس سنگینی و کیپی در گوش دارد. این آسیب موقت است و پس از قطع مواجهه با صدا، عمدتا در مدت چند ساعت بهبود پیدا می‌کند.

وی با اشاره به افت دائم شنوایی ادامه داد: در صورتی که مواجهه با صدا تکرار شود و به صورت دائمی درآید، افت موقت به افت دائم تبدیل می‌شود. این افت نه در اثر خستگی دستگاه شنوایی بلکه در اثر تخریب سلول‌های مژک‌دار اندام کورتی صورت می‌گیرد و اغلب بهبودی به دنبال ندارد.

افت دائم شنوایی در اثر صدا عمدتا از فرکانس Hz 4 هزار شروع می‌شود و میزان آن بسته به عوامل مختلف فردی و محیطی متفاوت است. خصوصیات فردی مانند سن، سابقه کار، نژاد، تغذیه و بیماری‌ها در این مورد موثر است.

پژهان گفت:‌ فرد زمانی متوجه افت شنوایی خود می‌شود که در مکالمه و ارتباط اجتماعی دچار محدودیت شده باشد. در چنین شرایطی شخص دچار درجاتی از کری شغلی شده است که اغلب برای بهبودی به درمان جواب نمی‌دهد.

علل کاهش شنوایی

کارشناسان معتقدند، در اثر تماس با آلاینده‌های صوتی کاهش شنوایی نیز امکان بروز دارد که شامل عفونت‌ها، تروما، انسداد، تماس صوتی درازمدت، توکسین‌ها، آلرژی و بسیاری از بیماری‌هاست که اولین علائم کاهش شنوایی که در فرد بروز می‌کند، می‌تواند با اشکال در درک کلمات در محیط کار،‌ نزدیک شدن به فرد صحبت‌کننده یا نگاه کردن به لب‌های او، مبهم و ناشناس شدن صداهای آشنا و وزوز گوش همراه باشد.

سمیه پژهان، کارشناس بهداشت حرفه‌ای در رابطه با کاهش شنوایی می‌گوید: ‌کاهش شنوایی ناشی از سر و صدا بیانگر فقدان شنوایی تجمعی دائمی است که به تدریج پس از ماه‌ها یا سال‌ها تماس با صدای بلند ایجاد می‌شود. کاهش شنوایی ناشی از سر و صدا اغلب دو طرفه و قرینه است و با قطع تماس پیشرفت آن متوقف می‌شود. صداهایی که شدتشان به ظاهر کمتر از آن است که بتوانند به گوش آسیب برسانند، اگر با شدت و به مدت کافی فرد را تهدید کنند، می‌توانند سبب افت شنوایی شوند. این کاهش شنوایی از نوع حسی  عصبی است.

وی افزود:‌ بیش از یکصد سال است کاهش شنوایی از سر و صدا شناخته شده، اما در سال‌های اخیر مطالعات بیشتری روی آن انجام شده است. به هر حال هنوز هم پرسش‌های بسیاری در این باره وجود دارد که بدون پاسخ مانده است. لازم است کسی که در زمینه بهداشت حرفه‌ای اشتغال دارد (به عنوان مهندس ایمنی، کارشناس بهداشت حرفه‌ای و...) شواهد و مدارکی را در محل کار خود همواره و به طور منظم در دست داشته باشد که در مواقع لزوم (قضاوت در مورد وقوع بیماری شغلی) در اختیار افراد ذی‌صلاح (طبیب کار و مراجع قانونی) قرار دهد.

سلامت محیط کار

درجه بلندی صدا را می‌توان با یک ابزار مخصوص به نام صداسنج اندازه‌گیری کرد. این ابزار فشار امواج صوتی موجود در هوا را مشخص می‌کند. کارشناسان نکاتی را برای جلوگیری از اثرات آلودگی صوتی بر سلامت افراد پیشنهاد می‌کنند به عنوان مثال بهتر است در صورت امکان تجهیزات را عوض کرده یا آنها را تنظیم کنید.

دستگاه پرصدا را در کم‌رفت و آمدترین نقطه قرار دهید یا اتاقی که دستگاه در آن است را با عایق صوتی بپوشانید.

سعی کنید طوری برنامه‌ریزی کنید که در طول روز در بخش‌های کم‌صداتر محل کار نیز حضور داشته باشید و تمام مدت در معرض صدا نباشید.

از لوازم شخصی حفاظتی مانند گوشی یا محافظ داخلی گوش استفاده کنید.

بازرسان سلامت شغلی و متخصصان می‌توانند در کاستن آلودگی صوتی محل کار به شما کمک کنند. درجه صدا باید مدام اندازه‌گیری شود و تمام اقدامات ممکن برای حفظ شنوایی کارکنان باید انجام شود. شرکت‌ها و کارخانه‌ها باید هر ساله یک تست شنوایی‌سنجی برای کارکنان خود تدارک ببینند و پیشگیری‌های لازم را انجام دهند زیرا هنگامی که شنوایی آسیب دیده باشد، قابل برگشت نخواهد بود. اگر احساس می‌کنید دچار اختلالات شنوایی شده‌اید، بلافاصله با پزشک تماس بگیرید. سردرد، فشار خون، خستگی و سوءهاضمه ازجمله عوارض در معرض آلودگی صوتی بودن است.

سر و صدای زیاد و طولانی‌مدت در محل کار، قدرت شنوایی شما را چنان تدریجی و بدون درد و رنج از بین می‌برد که شما متوجه این زوال تدریجی نخواهید شد. بخش‌هایی از گوش که وظیفه آنها انتقال اصواتی با فرکانس بالاست، اولین قسمت‌هایی هستند که دچار آسیب می‌شوند.

میزان این صدمه به بلندی صدا و مقدار صدایی که شما در معرض آن هستید، بستگی دارد. صدای انفجارهای ناگهانی مانند شلیک اسلحه، می‌تواند موجب آسیب آنی شود.

بعضی از افراد که در معرض اصوات بیش از حد بلند هستند، دچار حالت زنگ زدن گوش می‌شوند که فرد مبتلا به آن به طور دائم از شنیدن صدای وزوز یا سوت از درون گوش خود رنج می‌برد. در بسیاری از موارد که فرد شنوایی خود را به سبب آلودگی صوتی از دست می‌دهد، درمانی وجود ندارد و وسایل کمک شنوایی تنها می‌توانند صداها را تقویت کنند، اما نمی‌توانند شنوایی عادی را به فرد بازگردانند.

آلودگی صوتی گذشته از آسیب جدی که به شنوایی وارد می‌کند و قرار گرفتن در معرض اصوات شدید و مداوم می‌تواند مشکلات دیگری نیز تولید کند. ازجمله سردرد، فشار خون بالا، خستگی، تحریک‌پذیری، زودرنجی، سوءهاضمه، افزایش قابلیت بدن در ابتلا به بیماری‌هایی چون سرماخوردگی و عفونت‌های جزئی.

بهتر است پیش از دیر شدن به نکات بهداشتی که برای جلوگیری از اثرات آلودگی صوتی از سوی کارشناسان مطرح می‌شود توجه کنید.

حمیده سادات هاشمی