مراقب ‌چشم‌ کوچولوها باشید

اهمیت سنجش بینایی کودکان‌

گاهی والدین از پذیرفتن واقعیت طفره می‌روند و با گفتن این جمله که <فرزند من سالم است>، اهمیتی به مسائل کوچک نمی‌دهند. این در حالی است که گاهی چشم کودکی در ظاهر سالم است ولی در اصل از ضعف بینایی رنج می‌برد، ولی این مساله نباید باعث نگرانی والدین شود بلکه می‌تواند زنگ خطری باشد تا آنها را نسبت به کودکانشان بیشتر متوجه سازد. به گفته پزشکان و متخصصان، کودکان تا پیش از سنین مدرسه باید 3 بار تحت سنجش بینایی قرار گیرند: 1)‌ 3 تا 4 ماهگی، 2)‌ 2 تا 3 سالگی و 3)‌ 5 تا 6 سالگی. بهترین سن برای تشخیص و درمان بیماری‌های چشمی، سنین پیش‌دبستانی و پیش از 5 سالگی است و هرچه تشخیص آن به تاخیر بیفتد، درمان مشکل‌تر شده و میزان بهبود نیز کمتر می‌شود. انسان‌ها به طور کلی 80 درصد اطلاعات خود را از محیط از طریق بینایی کسب می‌کنند و این مساله در کودکان که تازه در ابتدای راه شناخت دنیای خود هستند، اهمیت بیشتری دارد.

چشم‌های تنبل و لوچ‌

تنبلی چشم از شایع‌ترین اختلال‌های بینایی در کودکان است که اگر بموقع تشخیص داده و درمان نشود می‌تواند فرد را از یک یا هر دو چشم کم‌بینا یا نابینا کند، به طوری که درمان آن پس از 5 سالگی تاثیر بسیار اندکی داشته و پس از 7 تا 10 سالگی هیچ تاثیری نخواهد داشت. در واقع در تنبلی چشم، مسیرهای بینایی مغز به اندازه کافی رشد نکرده و در نتیجه دچار اختلال می‌شوند و مغز تصاویری را که از چشم مبتلا می‌رسد حذف می‌کند. بنابراین کودک از چشم مبتلا استفاده نمی‌کند و فقط از چشم سالم برای دیدن بهره می‌برد. این بیماری معمولا یکی از چشم‌ها را درگیر می‌کند ولی بندرت در هر دو چشم هم مشاهده می‌شود و با عینک و لنزهای تماسی قابل درمان نیست. در سراسر جهان حدود 120 میلیون نفر به تنبلی چشم مبتلا هستند که این آمار در کشور ما به بیش از یک میلیون نفر می‌رسد. در این میان در آمریکا 1 تا 35 درصد از کودکان سالم و 4 تا 53 درصد از کودکان مبتلا به اختلالات چشمی از تنبلی چشم رنج می‌برند. از عوامل ایجاد کننده تنبلی چشم می‌توان به زایمان قبل از موعد، کم‌وزنی کودک در زمان تولد، فلج مغزی، عقب‌افتادگی ذهنی، سابقه خانوادگی، انحراف چشم، آب مروارید مادرزادی، مصرف سیگار و الکل در دوران بارداری، نزدیک‌بینی، دوربینی و آستیگماتیسم اشاره کرد. بنابراین چون تنبلی چشم رتبه اول را در علل نابینایی و کم‌بینایی شامل می‌شود، تشخیص آن بسیار حائز اهمیت است.|

انحراف چشم یا لوچی از دیگر اختلالات شایع بینایی در کودکان است که عامل اصلی تنبلی چشم به شمار می‌رود. در چشم معمولی هر دو چشم به یک نقطه نگاه می‌کند، ولی در لوچی، چشم‌ها نسبت به هم یکسان نیستند، به طوری که گاهی یک چشم به جلو نگاه می‌کند و چشم دیگر به سمت داخل، خارج، بالا یا پایین چرخیده است. این وضعیت گاهی ممکن است بین دو چشم عوض شود. در نتیجه لوچی، دو نوع تصویر به شبکیه فرستاده می‌شود که سیستم بینایی تصویر چشم مبتلا را حذف می‌کند. کودک در ابتدا حالت دوبینی دارد و به دنبال حذف تصویر چشم مبتلا، چشم لوچ دچار تنبلی شده و کودک تنها از چشم سالم خود استفاده می‌کند.از دیگر اختلال‌های بینایی که در سنجش بینایی می‌توان آنها را تشخیص داد و بموقع درمان کرد به اختلالات انکساری چشم از قبیل نزدیک‌بینی، دوربینی و آستیگماتیسم اشاره کرد. در صورتی که یکی از چشم‌ها مبتلا به عیوب انکساری باشد، تصویر تاری که ارسال می‌کند توسط مغز حذف شده و تنها از تصویر چشم سالم استفاده می‌کند که همین مساله نیز باعث بروز تنبلی چشم می‌شود. البته این احتمال در کودکان دوربین بیشتر است.
بیماری‌هایی که ذکر شد، همگی تهدیدکننده بینایی کودکان هستند و در صورت تعلل در درمان آن کاهش دید فرد حتی با عینک، لنز یا جراحی هم برگشت‌پذیر نخواهد بود.

زنگ خطر! ‌مراقبت باشید

طرح سنجش بینایی کودکان که پیش از ورود آنها به مدرسه انجام می‌گیرد، یک طرح پیشگیرانه محسوب می‌شود که قادر است تعداد مبتلایان به عیوب چشمی را پیش از حاد شدن وضعیت آنها تشخیص دهد. اما در کنار این آزمایش‌ها لازم است والدین هم آگاهی کافی نسبت به وضعیت کودک خود داشته باشند تا بتوانند با مشاهده علائم مشکوک هر چه زودتر در پی درمان مشکلات بینایی کودک برآیند. این علائم عبارتند از: 1)‌ چشمانی که به داخل، خارج، بالا یا پایین چرخیده است‌ 2)‌ مالیدن مکرر چشم‌ها 3)‌ چرخش سر به منظور استفاده از یک چشم 4)‌ خودداری از شرکت در فعالیت‌هایی که با رنگ، جزییات و دوربین سر و کار دارد 5)‌ نگه داشتن متون به چشم در نزدیک‌ترین مکان از حد معمول 6)‌ سردرد 7)‌ استفاده از انگشت در زمان خواندن خطوط 8)‌ جا انداختن برخی کلمات در هنگام خواندن 9)‌ مشکلات رفتاری. از آنجا که کودکان معمولا از کاهش دید خود آگاه نیستند و نمی‌توانند آن را به والدین خود اطلاع دهند، لازم است والدین در شناخت این مساله آگاه باشند.

یک طرح جهانی‌

طرح سنجش بینایی و غربالگری کودکان طرحی است که علاوه بر کشور ما در سراسر جهان در حال اجراست و قرار است با اتحاد کشورها تا سال 2020 میلادی، جهان از تمام عواملی که موجب ایجاد نابینایی می‌گردد، پاک شود که در صدر این عوامل تنبلی چشم قرار دارد. طبق آماری که در دست است، در کشور ما حدود 1/6 درصد کودکان مبتلا به تنبلی چشم، 4 درصد مبتلا به عیوب انکساری بینایی و 35/0 درصد هم دچار انحراف چشم یا لوچی هستند که همین آمار اهمیت ریشه‌کنی مشکلات چشمی را می‌رساند. این در حالی است که آمارهای کشور آمریکا نشان می‌دهد 30 درصد از کل کودکان به نوعی به ناراحتی‌های چشمی، 40 درصد از تمام کودکانی که مشکل یادگیری دارند، مبتلا به ناراحتی‌های چشمی و به طورکلی 2 تا 5 درصد از کل کودکان آمریکایی دچار تنبلی چشم هستند.
این آمار و انحرافات چشمی به بیش از 2 تا 3 مورد در هر 100 کودک می‌رسد. ولی با وجود تمام مراقبت‌های اقتصادی ، اجتماعی و بهداشتی که در ایالات متحده صورت می‌گیرد، همچنان کودکان زیادی هستند که از این مراقبت‌ها محرومند و حدود 5/11 درصد از نوجوانان تحت این آزمایش قرار نگرفته‌اند. تمام این آمارها حاکی از آن است که طرح سنجش بینایی در سطح جهان علی‌رغم این‌که تا حدود زیادی از وخیم شدن بیماری‌های چشمی در کودکان پیشگیری می‌کند و آنها را تشخیص می‌دهد، ولی هنوز هم با مشکلاتی مواجه است. البته شاید بخش عظیمی از این مشکلات به عدم اطلاعات کافی والدین و اطلاع‌رسانی نادرست برگردد، چرا که هنوز هم شاهد افت تحصیلی کودکان بر اثر عیوب بینایی در مدارس هستیم. به امید روزی که این طرح با موفقیت کامل در سطح جهان اجرا شود و شاهد هیچ کودک مبتلا به بیماری‌های چشمی نباشیم.

ندا اظهری‌