کم‌تحمل‌ها زود دست به یقه می‌شوند

 شرایط اجتماعی به طور مستقیم باعث نوسان این موضوع است، اما نباید از نظر دور داشت که ایمان و اعتقادات مذهبی افراد هم در این خصلت تاثیر دارد.»در گفتگویی که با وی در رابطه با موضوع نزاع‌های خیابانی، دلایل وقوع، راه‌های پیشگیری و البته عواقب آن داشتیم، به جنبه‌های مختلف این نوع از ناهنجاری رفتاری و بزه پرداخت و گفت: «گاهی برخورد آرام و خونسردانه افراد با مسائل و مشکلات مختلف به نوعی از بی‌تفاوتی تعبیر می‌شود؛ در حالی که این‌طور نیست. این رفتار منطقی و آرام با بی‌تفاوتی فرق دارد.»آنچه در ادامه می‌خوانید بررسی شرایط مختلف بروز نزاع‌های خیابانی و راه‌های جلوگیری از بروز آن است.

خانم یوسفی! دلیل بروز نزاع‌های خیابانی چیست؟

برای دلایل بروز نزاع‌های خیابانی نمی‌توان تز خاصی داشت یا نظر مطلقی گفت. چون نزاع‌های خیابانی با دلایل مختلف اتفاق می‌افتند. اگر شما یک صبح تا شب در خیابان‌های شهر و به خصوص نقاط شلوغ راه بروید با نزاع‌های زیادی روبه‌رو می‌شوید. حالا این واکنش‌های پرخاشگرانه رفتاری می‌تواند از یک سبقت گرفتن باشد تا دلایلی مثل مسائل ناموسی، عرفی، حقوقی و ... .

هیچ دلیل کلی نمی‌توان برای این موضوع در نظر گرفت؟

خب چرا. در نگاه کلی می‌توان بروز و افزایش نزاع‌های خیابانی را با کاهش آستانه تحمل افراد جامعه همراه دانست. یعنی همان طور که آستانه تحمل افراد جامعه و آرامش درونی‌شان کاهش می‌یابد، آدم‌ها پرخاشگرتر شده و رفتارهای خشونت‌آمیز بیشتر می‌شوند.

یعنی مردم همه تحت تاثیر این موضوعات و در نتیجه کاهش آستانه تحمل قرار می‌گیرند؟

مردم از نظر جامعه به گونه‌های مختلف رفتاری و اجتماعی تقسیم می‌شوند. این گونه‌های مختلف در شرایط متفاوت، عکس‌العمل‌های متفاوتی بروز می‌دهند. این رفتارهای متفاوت هم البته تحت تاثیر موضوعات مختلف و شرایط آن است.

خانم دکتر! می‌توانید شکل‌های مختلفی از گونه‌های رفتاری را تعریف کنید؟

البته. تصور کنید در یک صف نانوایی، وقتی زمان استراحت نانواها می‌رسد، افرادی که در صف ایستاده‌اند عکس‌العمل‌های مختلفی دارند. امکان دارد گروهی به شکل منطقی و صبورانه رفتار کنند. یعنی این گروه به نانواها حق دهند که استراحت کنند. اما گروهی پرخاشگری کنند. داد و بیداد راه بیندازند و شرایط را از حالت معمول و عادی خارج کنند.

گاهی این استراحت طولانی می‌شود... .

بله اما در این زمان هم افرادی که از رفتاری منطقی برخوردار باشند، الگوی مناسب رفتاری داشته و طبق آن پرورش یافته باشند، به شکلی آرام خواسته خودشان را عنوان می‌کنند. اما گروه دیگر حتی گاهی به ضرب و شتم نانوا می‌پردازند. البته این نانوایی نمادی از هر مکانی است که در آن نزاع صورت می‌گیرد.

و این نزاع‌ها می‌توانند به دلایل و علل متفاوتی رخ دهند.

بله اما عمده دلایل بروز نزاع خیابانی مشکلات تربیتی، الگوهای رفتاری خشن و نامناسب، تعصبات فامیلی و قومی و خصلت‌های ذاتی افراد است.

منظورتان از خصلت‌های ذاتی، ویژگی‌های ژنتیکی است؟

بله طبق تعریفی که روان‌شناسان دارند مردان 3 برابر زنان ویژگی‌های ژنتیکی برای بروز رفتارهای پرخاشگرانه و بزهکارانه ذاتی دارند. تعداد این مردان هم 3 نفر در هر گروه صد نفری است. این افراد حتی بی‌دلیل به نزاع می‌پردازند و مواردی که درباره دیگران صادق است، آنها را تحت تاثیر قرار نمی‌دهد.

شما دلیل اصلی بروز نزاع خیابانی را کاهش آستانه تحمل عنوان کردید و بعد چند دلیل دیگر هم آوردید. می‌شود درباره هر کدام از این‌ها بحث کنید؟

البته. کاهش آستانه تحمل با کاهش آرامش درونی همراه است که این کاهش آرامش را بعدا درباره‌اش صحبت می‌کنیم. اما آستانه تحمل در دوره‌های مختلف زمانی در اجتماع و مکان رخ می‌دهد. گاهی فردی به دلیل مشکلات خانوادگی به این معضل دچار می‌شود. مثلا نمونه بسیاری از زنان و مردان کارمند دیده می‌شوند که به دلیل جنجال‌ها و تنش‌های خانگی که بین آنها و همسرانشان وجود دارد، عصبی هستند و حتی ناخودآگاه با اطرافیانشان رفتار پرخاشگرانه‌ای دارند البته شرایط اقتصادی و اجتماعی هم در این مورد دخیل هستند.

آیا جنگ هم در تشدید مشکلات اقتصادی و... سهیم است؟

متاسفانه همین‌طور است. جامعه بعد از گذراندن 8 سال متوالی جنگ و دفاع از کیان حکومت اسلامی، باید با مشکلات اقتصادی، خرابی‌ها، معضلات اجتماعی و... ناشی از جنگ دست و پنجه نرم کند. از سوی دیگر ما تحریم‌های شدید اقتصادی را هم تجربه کرده‌ایم. همه اینها وضعیت اقتصادی خانواده‌ها را با بحران روبه‌رو می‌کند. جامعه از تعادل اقتصادی خارج می‌شود. این خودش برای افراد جامعه تنش ایجاد می‌کند و عقل‌شان را کاهش می‌دهد.

از نقش تربیتی در بروز نزاع و کشمکش‌ها یاد کنید.

نزاع‌های خیابانی و به طور کلی پرخاشگری می‌توانند نتیجه مشکلات تربیتی باشند. گاهی فرد در خانه بشدت تنبیه می‌شود. نیازهایش سرکوب می‌شود یا مورد توجه بسیار قرار می‌گیرد. عادت کرده است به تمام خواسته‌هایش پاسخ مثبت داده شود. فرق نمی‌کند که خواسته‌های او برای دیگران چه نتایجی دارد و به چه عواملی منجر می‌شود. این فرد بشدت خودشیفته است و هرگاه عملی خلاف میلش انجام شود، واکنش ناخوشایندی بروز می‌دهد. به طور مثال یک وقتی پسری که در خانه همیشه به خواسته‌اش جواب مثبت داده شده وقتی با مخالفت دیگری برای استفاده از وسیله‌ای روبه‌رو می‌شود، به نزاع پناه می‌برد.

الگوهای رفتاری نامناسب چقدر در بروز نزاع‌های خیابانی دخیل هستند؟

معمولا خانواده یکی از مهم‌ترین کارکردهایی که دارد،‌ دادن الگوی رفتاری به فرزندان است. اصولا بچه‌ها رفتارهای والدین‌شان را تکرار می‌کنند. حالا اگر این بچه‌ها در خانواده‌ای بزرگ شوند که پدر و مادر مدام پرخاشگری کنند، با هم اصطکاک رفتاری داشته باشند، در عین حال با اطرافیان به شکل مناسب برخورد نکنند و یاد نگرفته باشند که حقوق‌شان را با رفتارهای درست در عین آرامش و... احیا کنند، همیشه و در همه حال عصبی و پرخاشگر باشند و... بچه‌ها هم همین رفتار را یاد می‌گیرند.

یعنی این گروه هر وقت حس کنند دچار بی‌عدالتی‌اند، پرخاشگری می‌کنند.

بله و یکی از محل‌های بروز بی‌عدالتی می‌تواند خیابان باشد. این گروه هر زمان که احساس کنند آنچه که حقشان است، از آنها دریغ شده، سعی در ایجاد نزاع و پرخاشگری و به واسطه آن به دست آوردن خواسته‌شان دارند و در مواردی، گاهی در خیابان دیده‌ام که یک مرد به آقای دیگری می‌گوید که چرا به من نگاه می‌کنی و دعوا راه می‌افتد.

ما دعواهای خیابانی را که حتی به قتل یکی از شرکت‌کننده‌ها منجر می‌شود، گاهی بدون دلیل شاهدیم. چرا؟

شما کافی است یکی دوباری به دادگاه‌ها و مراکز رسیدگی به جرایم، سر بزنید آن وقت در عین حال که بشدت برای گروه‌های مختلف مجرم و آسیب دیده ناراحت و نگران می‌شوید، اما گاهی خنده‌تان هم می‌گیرد. تصور کنید من نمونه‌ای را دیده بودم که به خاطر جای پارک اتومبیل به ضرب و جرح شدید منجر شده بود.

گاهی ما در نزاع‌های خیابانی با افرادی روبه‌رو هستیم که در اصطلاح، کنترلی روی خود و رفتارشان ندارند.

این شاید به دلیل اعتیاد باشد. این روزها متاسفانه انواعی از مواد اعتیادآور از قرص‌های نشاط‌آور گرفته تا مشروبات الکلی و مواد مخدر در دنیا وجود دارند. این مواد، کنترل افراد روی رفتارهایشان را از بین می‌برند، آنها را دچار نوعی توهم می‌کند و نتیجه آن صدمات ناشی از نزاع بیشتر در اجتماع است.

خانم دکتر! مساله دیگری که در اجتماع با آن روبه‌رو هستیم این است که واکنش آرام به نوعی بی‌تفاوتی و بی‌خیالی تلقی می‌شود.

نه این طور نیست. منظورم این است که اینها 2 رفتار و عکس‌العمل متفاوت است. کسی که در برابر هر موضوعی واکنش شدید و پرخاشگرانه بروز نمی‌دهد، آرامش درونی بالا، الگوی تربیتی مناسب و رفتار سالمی در برخورد با اجتماع دارد. این موضوع با بی‌تفاوتی متفاوت است. اتفاقا این فرد سالم است.

به نظرتان این نزاع‌های خیابانی چطور مهار می‌شوند؟

راه‌های زیادی برای مقابله با این آسیب که خود نتیجه اتفاقات دیگر است و در عین حال منجر به بزه‌های شدید توهم می‌شود، هست. یکی از راه‌ها پر کردن شکاف‌های طبقاتی برای از بین بردن فقر است. فقر اقتصادی و کمبودها عامل خیلی از معضلاتی است که این روزها دیده می‌شوند و یکی از مهم‌ترین نتایج آن ایجاد استرس و فشار و در نتیجه کاهش آرامش درونی است. مساله دیگر رعایت اصول اخلاقی و شهروندی است. وقتی ما حقوق افراد را رعایت کنیم، به آن احترام بگذاریم و در کل این ماجرا به شکل کلی در بین همه اتفاق بیفتد دلایل عصبیت و پرخاشگری کم می‌شود.

گسترش امکانات رفاهی تاثیری دارد؟

بله حتما. ما با رشد اقتصادی می‌توانیم معضل بیکاری را حل کنیم. حل معضل بیکاری، اعتیاد را کاهش می‌دهد. از سوی دیگر امکانات رفاهی نسبی باید برای همه گروه‌ها ایجاد شود. دقت کنید من از امکانات تفریحی که خیلی ایده‌آل است و خب داشتن آن به زمان و بودجه بیشتری نیاز دارد، صحبت نمی‌کنم؛ از یک زندگی متوسط راحت حرف می‌زنم. این خودش باعث می‌شود فشارهای روحی کم شود. آستانه تحمل افراد در نتیجه آرامش درون بالا برود و ... .

مسائل فرهنگی چه طور حل می‌شوند؟

ما باید فرهنگسازی کنیم، با فرهنگسازی از طریق پخش برنامه از صداوسیما و درج مطالب در نشریات می‌توان مانع رشد و بروز تعصبات شدید شد. حتی مثلا می‌توان جلوی چشم و هم‌چشمی را گرفت. این چشم و هم‌چشمی و زرق و برق‌طلبی در زمان بروز مسائل اقتصادی از عوامل بحران‌ساز و عامل استرس و فشار روانی است. از سوی دیگر ما باید به مسائل مذهبی توجه کنیم.

آیا با تکیه بر ایمان به آرامش درون می‌رسیم؟

قطعا. اصلا در میان افراد باایمان درجه بروز پرخاشگری و نزاع کمتر است. این گروه به دلیل اعتقادات خاص دیگرآزاری نمی‌کنند، با مردم به ملایمت رفتار می‌کنند و خشونت را حذف می‌کنند. همچنین با یاد خدا دل‌هاشان آرام می‌گیرد و اعتقاد دارند که با تکیه بر نیروی خدا مشکلاتشان حل می‌شود. از سوی دیگر من به کمک کارشناسان و مشاوران هم معتقدم. به نظرم باید جهت کاهش آسیب‌ها برنامه‌ریزی‌های کلان و گسترده با مشارکت همه کارشناسان داشته باشیم تا به نتیجه برسیم.

 حدیث ضابطی