رونمایی از «جامع‌ترین پژوهش سقط جنین» | کاهش چشمگیر سقط عمدی در ایران پس از ۲۰ سال

به گزارش جام جم آنلاین، نشست تخصصی «سقط جنین و اثرات آن بر ساختار جمعیت» و با رونمایی پژوهش شیوع‌شناسی سقط جنین در ایران، با حضور جمعی از مسئولین و فعالین حوزه جمعیت، از جمله رئیس دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی، رئیس دانشگاه ادیان و مذاهب، مشاور وزیر بهداشت در امور بانوان، مشاور خانواده و جمعیت وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، رییس کمیسیون حمایت از خانواده مجلس، مدیرکل دفتر جمعیت مرکز آمار ایران و ... در دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی شهید بهشتی برگزار شد.

این پژوهش توسط پروفسور محمد اسماعیل اکبری به عنوان مجری طرح و با همکاری اعضای تیم پژوهشی متشکل از دکتر زهرا بوربور، دکتر علی اکبر حق دوست، دکتر نیره احمدی، دکتر عطیه اکبری و دکتر سعیده مقصودی و دکتر امیر حسین نکوئی با همکاری دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی، دانشگاه ادیان و مذاهب قم، دانشگاه جامع امام حسین (ع) انجام شده است.

هدف این طرح پژوهشی، تعیین میزان فراوانی انواع سقط جنین (عمدی، خودبخودی و طبی) در سطح استان‌های کشور، بررسی علل مؤثر بر سقط و سنجش سطح آگاهی و نگرش نسبت به سقط جنین، و در نهایت، ارائه یک گزارش جامع ملی در این حوزه بوده است.

این پژوهش اولین تحقیق فراگیری است که تمامی کشور در قالب ۳۱ استان را پوشش داده است. حجم نمونه کل کشور ۱۶،۰۴۴ نفر بوده و محاسبه حجم نمونه به گونه‌ای صورت گرفته است که نتایج در سطح هر استان نیز قابل استناد باشد. جامعه پایه مطالعه، زنان در سن باروری (۴۹-۱۵ سال) بوده‌اند.

در ابتدای جلسه دکتر قیداری با اشاره به نقش بنیادین جمعیت در توسعه کشور، کاهش نرخ باروری را تهدیدی جدی برای امنیت ملی و پیشرفت اجتماعی دانست. وی تأکید کرد: جمعیت سالم، باسواد، مولد و قانون‌پذیر ضامن توسعه پایدار کشور است. سالمندی جمعیت و کاهش سهم جوانان در هرم جمعیتی، زنگ خطری برای آینده کشور است.

وی افزود: تغییرات جمعیتی باید تدریجی و برنامه‌ریزی‌شده باشد؛ افزایش یا کاهش ناگهانی جمعیت می‌تواند تبعات منفی داشته باشد. جلوگیری از سقط‌های غیرقانونی می‌تواند نرخ باروری را به عدد هدف‌گذاری‌شده ۲.۵ در برنامه توسعه هفتم برساند.

یافته‌های پژوهش ملی درباره سقط جنین 

در ادامه دکتر محمداسماعیل اکبری، رئیس پژوهشکده سرطان دانشگاه، با ارائه نتایج مطالعه ملی سقط جنین، ابعاد مختلف این پدیده را تشریح کرد: این مطالعه با مشارکت دانشگاه‌های معتبر و مراکز پژوهشی در ۳۱ استان کشور انجام شده و قابل تعمیم به کل جمعیت زنان ۱۸ تا ۴۹ سال کشور است.

دکتر اکبری تشریح کرد: طرح بررسی فراوانی و علل سقط در جمهوری اسلامی ایران به عنوان جامع‌ترین پژوهش در این حوزه، از سال ۱۴۰۱ آغاز و اطلاعات خود را در سال‌های ۱۴۰۲ و ۱۴۰۳ جمع‌آوری و تحلیل کرده و نتایج آن در سال ۱۴۰۴ منتشر کرده است. این مطالعه مقطعی-توصیفی و تحلیلی با رویکرد کمی، اولین تحقیق فراگیری است که تمامی ۳۱ استان کشور را پوشش داده است.

وی افزود: این طرح با حجم نمونه ۱۶،۰۴۴ نفر در کل کشور انجام شد و محاسبات حجم نمونه به گونه‌ای صورت گرفت که نتایج در سطح هر استان قابل استناد باشد. جامعه پایه مطالعه، زنان در سن باروری، ۴۹-۱۵ سال بوده‌اند.
در ادامه دکتر علی اکبر حق دوست درباره روش اجرای پژوهش شیوع‌شناسی سقط جنین در ایران توضیح داد: پژوهشگران از دو روش اصلی برای سنجش شیوع سالانه انواع سقط استفاده کردند.

روش مستقیم: از زنان ۱۸ تا ۴۹ سال در مورد وضعیت بارداری‌ها، سقط جنین در سال گذشته، پایگاه اجتماعی-اقتصادی، دلیل، روش و محل انجام سقط پرسش‌های مستقیمی پرسیده شده است.

 روش بسط شبکه‌ای (غیرمستقیم): در این روش از شرکت‌کنندگان در مورد تجربه سقط جنین در شبکه اجتماعی‌شان در طول سال گذشته پرسش شده است. منطق این روش این است که شیوع یک پدیده در شبکه اجتماعی افراد تقریباً برابر با شیوع واقعی آن در جامعه است.

وی ادامه داد: پرسشنامه شامل سه بخش اصلی بود، وضعیت سقط در شبکه اجتماعی (بسط شبکه‌ای)، وضعیت بارداری‌ها و سقط‌های فرد پاسخ‌دهنده (مستقیم)، و بخش سنجش نگرش و آگاهی در ارتباط با سقط جنین (هستی‌شناسی جنین) سپس پروفسور اکبری از برآورد فراوانی سقط جنین در سطح کشور و نتایج این پژوهش گفت: نتایج این پژوهش بر اساس میانگین وزن داده شده محاسبات مستقیم و غیرمستقیم اعلام شده است. ۳.۱ درصد از زنان در سن باروری، دارای سقط بوده‌اند. 

وی افزود: در سال گذشته ۷۲۸،۸۷۱ مورد سقط جنین در زنان کشور رخ داده است؛ که نسبت سقط به موالید زنده ۰.۶۹٪ گزارش شده است. بر اساس این آمار، هر ۹۰ ثانیه یک جنین سقط (توتال سقط) می‌شود.

اکبری آمار پژوهش در این خصوص را اینگونه تکمیل کرد: از مجموع سقط‌های رخ داده، بیشترین فراوانی مربوط به سقط‌های خودبه‌خودی و پس از آن سقط‌های عمدی است. سقط جنین در گروه‌های سنی ۳۰ تا ۳۹ سال بیشترین درصد (۵۰.۶ درصد) را به خود اختصاص داده است. همچنین، نسبت سقط جنین به موالید در استان‌های البرز و تهران بیشترین بوده است.

نوع سقط    تعداد برآورد شده (کشور)    درصد از کل سقط‌ها
خودبه‌خودی    ۳۸۹،۷۳۵،    ۵۳.۵٪
عمدی (جنایی)    ۲۵۴،۱۵۳،    ۳۴.۹٪
پزشکی (طبی)    ۵۷،۶۹۹،    ۷.۹٪
براثر حادثه    ۷،۵۳۵،    ۱.۰٪‌
نمی‌دانم    ۱۹،۷۴۸،    ۲.۷٪

کاهش چشمگیر سقط عمدی و جزئیات آن

دکتر اکبری در شرح بخش دیگر این پژوهش افزود: این پژوهش کاهش قابل توجه سقط عمدی جنین در سطح کشور را نشان می‌دهد. طبق نتایج، تعداد سقط جنین عمدی از حدود ۵۳۰،۰۲۳ مورد در سال ۱۳۹۸ به حدود ۲۵۴،۱۵۳ مورد در سال ۱۴۰۲ کاهش یافته است. آمار ثبت شده در سال ۱۴۰۳ نشان می‌دهد، روزانه ۱۲۰۰ سقط عمدی در ابتدای سال به روزانه ۷۰۰ سقط عمدی کاهش داشته است. این روند کاهش ۵۰۰ سقط عمد در روز حتی به نسبت کاهش نرخ باروری (به علت جابجایی هرم سنی) نیز سنجش و به صورت محسوسی تأیید شده است.

دکتر اکبری تاکید کرد: در سال‌های گذشته هر ۶۰ ثانیه (یک دقیقه) یک سقط ثبت شده بود ولی در پژوهش جدید، به نرخ هر ۱۲۰ ثانیه (دو دقیقه)، جان یک جنین با سقط جنین، به صورت عمدی رسیده‌ایم؛ که خود نشانی از تاثیر قوانین حمایتی جدید و فعالیت‌های فرهنگی انجام شده در سال‌های اخیر است.

وی ادامه داد: در سقط‌های عمدی، ۹۴.۶ درصد افراد متأهل بوده‌اند و ۳.۴ درصد مجرد؛ و بیشترین درصد سقط جنین عمدی مربوط به گروه‌های سنی ۳۹-۳۰ سال (۵۳.۱٪) و پس از آن ۲۰-۲۹ سال (۳۰.۲٪) است.

دکتر اکبری افزود: حدود ۹۵ درصد سقط‌های جنایی در بستر خانواده محقق می‌شود؛ و تمایل به انجام سقط عمدی توسط هر دو والدین ۳۳ درصد و توسط مادر به تنهایی ۲۵ درصد بوده است. فشار اطرافیان (هیچکدام از والدین) نیز با ۳۷ درصد نقش مهمی داشته است. نکته مهم اینکه پدر در ۸۰ درصد موارد، حتی در صورت مخالفت، از انجام سقط مطلع بوده است.

دکتر عطیه اکبری در ادامه در مورد تعیینکننده‌های سقط‌های عمدی توضیح داد: متاسفانه ۶۲ درصد از سقط‌های عمدی در منزل، ۲۰ درصد در بیمارستان و ۸ درصد در مطب پزشک انجام شده است؛ و بیشتر از ۷۰ درصد از موارد سقط عمدی با استفاده از داروی شیمیایی صورت می‌گیرد.

نقش عوامل اقتصادی و نگرش جامعه

دکتر بوربور درخصوص نقش عوامل موثر بر سقط جنین عمدی تشریح کرد: نتایج پژوهش پیش رو، این دیدگاه که مشکلات اقتصادی عامل اصلی سقط عمدی است را به چالش می‌کشد. زیرا اکثریت قاطع پاسخ‌دهندگان به پرسش‌های پژوهشگران، مشکلات اقتصادی را به عنوان علت اصلی سقط عمدی انتخاب نکرده‌اند. کمتر از ۱۰ درصد از آنان، مشکلات مالی را علت اصلی سقط دانستند و جالب اینکه ۷۰ درصد از مخاطبان، مشکلات اقتصادی را دلیل موجهی برای سقط جنایی ندانسته‌اند.

وی ادامه داد: این یافته‌ها نشان می‌دهد که مسئله اصلی از دیدگاه سقط‌کنندگان، تنها مشکلات مالی نیست و باید به مسائل فرهنگی و ذهنیت‌ها نیز توجه شود.

دکتر احمدی درباره آگاهی و نگرش عمومی نسبت به سقط عمدی جنین توضیح داد: اکثریت افراد جامعه مورد مطالعه در پژوهش، نگرش منفی نسبت به پدیده سقط جنین دارند و دلایل غیرپزشکی مانند دلایل اقتصادی و اجتماعی برای سقط جنین در میان زنان، از مقبولیت کمتری برخوردار است. 

وی افزود: با اینکه حدود ۸۰ درصد از پاسخگویان معتقد بودند که جنین قبل از چهارماهگی نیز زنده و دارای روح است. اما آگاهی افراد جامعه نسبت به ماهیت سقط جنین، مسئولیت شرعی سقط و حیات جنین نسبتاً پایین است. حدود یک چهارم مردم نسبت به ماهیت سقط مبنای علمی و آگاهی درست دارند.

دکتر اکبری استاد پیشکسوت دانشگاه شهید بهشتی، در انتهای جلسه درخصوص دستاورد‌ها و امید‌های ترسیم شده در پژوهش گفت: این پژوهش با هدف بهبود نگرش عمومی و تخصصی به موضوع حفظ حیات جنین و ترسیم امید‌ها و دستاورد‌های واقعی انجام شده است.

بر اساس نتایج این پژوهش، نسبت سقط عمدی به کل بارداری‌ها در کشور از ۲۶ درصد در سال ۱۳۹۸ به ۱۴ درصد در سال ۱۴۰۲ رسیده است و این امر نشان‌دهنده بهبود نگرش جامعه نسبت به جنین، اهمیت مادری و وظایف جامعه درباره خانواده به ویژه حفظ حیات است. همچنین، در سال‌های اخیر تغییرات زیادی در نگرش بسیاری از متخصصین، پزشکان، ماماها، روانشناسان و... مشاهده شده است.