پیدا و پنهان کاهش نرخ بیکاری
دیروز مرکز آمار ایران گزارش نرخ بیکاری تابستان امسال را منتشر کرد. نرخ بیکاری در تابستان امسال نسبت به مدت مشابه سال گذشته کاهش یافته بود که این آمار می‌تواند امیدوارکننده باشد اما نکته قابل توجه آنجاست که این موضوع دارای ابعاد پیدا و پنهانی است که در ادامه گزارش به آن پرداخته‌ایم.
بررسی نرخ بیکاری افراد ۱۵ساله و بیشتر نشان می‌دهد ۷.۴درصد جمعیت فعال (شاغل و بیکار) بیکار بوده‌اند. بررسی روند تغییرات نرخ بیکاری حاکی از آن است که این شاخص، نسبت به فصل مشابه در سال قبل (تابستان ۱۴۰۳)۰.۱درصد کاهش یافته.در تابستان ۱۴۰۴ به میزان ۴۰.۸درصد جمعیت ۱۵ساله و بیشتر از نظر اقتصادی فعال بوده‌اند. یعنی در گروه شاغلان یا بیکاران قرار گرفته‌اند. بررسی تغییرات نرخ مشارکت اقتصادی حاکی از آن است که این نرخ نسبت به فصل مشابه در سال قبل (تابستان ۱۴۰۳) ۰.۹درصد کاهش یافته.جمعیت شاغلین ۱۵ساله و بیشتر در این فصل ۲۴میلیون و ۹۵۸هزار نفر بوده که نسبت به فصل مشابه سال قبل تقریبا ۱۷۱هزار نفر کاهش داشته است. همچنین جمعیت غیرفعال از نظر اقتصادی (اعم از افراد محصل، خانه‌دار، دارای درآمد بدون کار مانند بازنشستگان و...)۳۹میلیون و ۱۰۸هزار نفر بوده که نسبت به فصل مشابه سال قبل تقریبا یک میلیون و ۴۲هزار نفر افزایش داشته است. بررسی اشتغال در بخش‌های عمده اقتصادی نشان می‌دهد در تابستان ۱۴۰۴، بخش خدمات با ۵۳.۱درصد بیشترین سهم اشتغال را به‌خود اختصاص داده است. در مراتب بعدی بخش‌های صنعت با ۳۲.۶درصد و کشاورزی با ۱۴.۲درصد قرار دارند.نرخ بیکاری جوانان ۱۵ تا ۲۴ساله حاکی از آن است که ۱۹درصد فعالان این گروه سنی در تابستان ۱۴۰۴ بیکار بوده‌اند. بررسی تغییرات فصلی نرخ بیکاری این افراد نشان می‌دهد این نرخ نسبت به فصل مشابه در سال قبل (تابستان ۱۴۰۳) ۰.۴درصد کاهش یافته است.بررسی نرخ بیکاری گروه سنی ۱۸ تا ۳۵ساله نیز نشان می‌دهد که در تابستان ۱۴۰۴، ۱۴.۴درصد از جمعیت فعال این گروه سنی بیکار بوده‌اند. این در حالی است که تغییرات فصلی نرخ بیکاری این افراد نشان می‌دهد این نرخ نسبت به تابستان ۱۴۰۳ به میزان ۰.۴درصد کاهش یافته.بررسی سهم جمعیت دارای اشتغال ناقص جمعیت ۱۵ساله و بیشتر نشان می‌دهد در تابستان ۱۴۰۴، ۷.۶درصد جمعیت شاغل به دلایل اقتصادی (فصل غیرکاری، رکود کاری، پیدا نکردن کار با ساعت بیشتر و...) کمتر از ۴۴ساعت در هفته کار کرده و آماده برای انجام کار اضافی بوده‌اند. این در حالی است که ۳۸.۵درصد شاغلین ۱۵ساله و بیشتر، بیش از ۴۹ساعت در هفته کار کرده‌اند.
آمار امیدوارکننده یا نگران کننده؟
در نگاه اول وضعیت بسیار امیدوارکننده است که نرخ بیکاری کاهش یافته اما بررسی دقیق‌تر از آمارها نشان می‌دهد دلایل کاهش نرخ بیکاری، کاهش تعداد بیکاران (کاهش حدود ۶۵هزار نفری) و مهم‌تر از آن، کاهش تعداد شاغلان (حدود ۱۷۱هزار نفر) از بازار کار بوده است. با توجه به این‌که جمعیت شاغلان هم کم شده، به‌نظر می‌رسد کاهش نرخ بیکاری ناشی از خروج بیکاران از بازار کار بوده است. درواقع کاهش آمار به‌دلیل شاغل شدن بیکاران نبوده بلکه خروج آنها از دسته جویای کار بوده است.این موضوع را می‌توان از کاهش حدود ۱۷۱هزار نفری جمعیت شاغلان متوجه شد. به بیان دیگر، از آنجا که جمعیت شاغل کاهش یافته و جمعیت بیکار هم کم شده، بنابراین کاهش جمعیت بیکار به‌معنای شاغل شدن آنان نبوده و ناشی از خروج بیکاران از بازار کار بوده است. بر‌اساس این گزارش، بیشتر از یک میلیون و ۴۰هزار نفر به جمعیت غیرفعال اضافه شده. این در حالی است که کل جمعیت اضافه شده ۱۵سال و بیشتر ۸۰۷هزار نفر بوده است. اگر فرض شود کل جمعیت اضافه شده بالای ۱۵سال همگی در دسته غیر فعال (کسانی که کار ندارند و متقاضی کار هم نیستند) قرار گرفته باشند باز ۲۳۷هزار نفر اختلاف آماری وجود دارد. درواقع حدود ۶۵هزار نفر از جمعیت بیکاران و حدود ۱۷۱هزار نفر از جمعیت شاغلان وارد جمعیت غیر فعال شدهاند.
کاهش اشتغال در بخش صنعت
نکته قابل توجه دیگر اینجاست که در بخش صنعت ۱۷۶هزار و ۵۹۵نفر از اشغال زنان کاسته شده. اشتغال مردان در بخش صنعت نیز ۵۳هزار و ۸۵۱نفر روند کاهشی داشته است. درواقع فضای جنگ تحمیلی و قطع برق اکنون در آمار اشتغال مشهود شده و تعدیل نیرو در بخش زنان بیشتر از مردان بوده است. در بخش کشاورزی هم به‌دلیل خشکسالی شاهد افزایش نرخ بیکاری زنان به تعداد ۴۴هزار و ۱۲۸نفر و رشد بیکاری مردان به تعداد ۵۴هزار و ۶۵۱نفر هستیم اما در بخش خدمات وضعیت متفاوت است. با این‌که ۷۵هزار و ۶۵۵نفر از زنان در این بخش شغل خود را از دست دادند مردان در بخش خدمات ۲۳۸هزار و ۵۲۴نفر اشتغال بیشتری پیدا کرده‌اند. با بررسی بخش استانی گزارش مرکز آمار مشخص می‌شود شدیدترین کاهش نرخ مشارکت و کاهش نرخ اشتغال متعلق به استان کهگیلویه و بویراحمد بوده است؛ بدین صورت که ۴.۱واحد درصدی نرخ مشارکت و ۳.۱واحد درصدی نرخ اشتغال نسبت به تابستان پارسال کاهش ثبت شده است.
آمار امیدوارکننده یا نگران کننده؟
در نگاه اول وضعیت بسیار امیدوارکننده است که نرخ بیکاری کاهش یافته اما بررسی دقیق‌تر از آمارها نشان می‌دهد دلایل کاهش نرخ بیکاری، کاهش تعداد بیکاران (کاهش حدود ۶۵هزار نفری) و مهم‌تر از آن، کاهش تعداد شاغلان (حدود ۱۷۱هزار نفر) از بازار کار بوده است. با توجه به این‌که جمعیت شاغلان هم کم شده، به‌نظر می‌رسد کاهش نرخ بیکاری ناشی از خروج بیکاران از بازار کار بوده است. درواقع کاهش آمار به‌دلیل شاغل شدن بیکاران نبوده بلکه خروج آنها از دسته جویای کار بوده است.این موضوع را می‌توان از کاهش حدود ۱۷۱هزار نفری جمعیت شاغلان متوجه شد. به بیان دیگر، از آنجا که جمعیت شاغل کاهش یافته و جمعیت بیکار هم کم شده، بنابراین کاهش جمعیت بیکار به‌معنای شاغل شدن آنان نبوده و ناشی از خروج بیکاران از بازار کار بوده است. بر‌اساس این گزارش، بیشتر از یک میلیون و ۴۰هزار نفر به جمعیت غیرفعال اضافه شده. این در حالی است که کل جمعیت اضافه شده ۱۵سال و بیشتر ۸۰۷هزار نفر بوده است. اگر فرض شود کل جمعیت اضافه شده بالای ۱۵سال همگی در دسته غیر فعال (کسانی که کار ندارند و متقاضی کار هم نیستند) قرار گرفته باشند باز ۲۳۷هزار نفر اختلاف آماری وجود دارد. درواقع حدود ۶۵هزار نفر از جمعیت بیکاران و حدود ۱۷۱هزار نفر از جمعیت شاغلان وارد جمعیت غیر فعال شدهاند.
کاهش اشتغال در بخش صنعت
نکته قابل توجه دیگر اینجاست که در بخش صنعت ۱۷۶هزار و ۵۹۵نفر از اشغال زنان کاسته شده. اشتغال مردان در بخش صنعت نیز ۵۳هزار و ۸۵۱نفر روند کاهشی داشته است. درواقع فضای جنگ تحمیلی و قطع برق اکنون در آمار اشتغال مشهود شده و تعدیل نیرو در بخش زنان بیشتر از مردان بوده است. در بخش کشاورزی هم به‌دلیل خشکسالی شاهد افزایش نرخ بیکاری زنان به تعداد ۴۴هزار و ۱۲۸نفر و رشد بیکاری مردان به تعداد ۵۴هزار و ۶۵۱نفر هستیم اما در بخش خدمات وضعیت متفاوت است. با این‌که ۷۵هزار و ۶۵۵نفر از زنان در این بخش شغل خود را از دست دادند مردان در بخش خدمات ۲۳۸هزار و ۵۲۴نفر اشتغال بیشتری پیدا کرده‌اند. با بررسی بخش استانی گزارش مرکز آمار مشخص می‌شود شدیدترین کاهش نرخ مشارکت و کاهش نرخ اشتغال متعلق به استان کهگیلویه و بویراحمد بوده است؛ بدین صورت که ۴.۱واحد درصدی نرخ مشارکت و ۳.۱واحد درصدی نرخ اشتغال نسبت به تابستان پارسال کاهش ثبت شده است.
