گزارش مرکز آمار ایران از نرخ بیکاری بهار امسال نشان می‌دهد جمعیت ۱۵ ساله و بیشتر در نخستین فصل امسال ۶۵ میلیون و ۸۴۲ هزار و ۶۱۶ نفر بودند که از این تعداد ۲۷ میلیون و ۱۰۳ هزار و ۹۷۳ نفر (معادل ۲/۴۱ درصد) به عنوان جمعیت فعال (شاغل و بیکار) هستند. این آمار نشان می‌دهد ۳۸ میلیون و ۷۳۸ هزار و ۶۴۳ نفر یعنی ۸/۵۸ درصد جمعیت ۱۵ ساله و بیشتر، غیرفعال‌اند که نسبت به بهار سال گذشته ۵۱۰ هزار و ۷۵۴ نفر بیشتر شده‌اند؛ یعنی نه شغلی دارند و نه به دنبال شغل هستند. بررسی‌ها نشان می‌دهد که بیشتر اینها در مشاغل غیررسمی فعالیت دارند. این در حالی است که میانگین جهانی این نرخ در سال ۲۰۲۴ نزدیک به ۳۹ درصد است. این شکاف نشان می‌دهد بازار کار ایران نسبت به بسیاری از کشورها نرخ مشارکت پایین‌تری دارد. به‌عنوان نمونه، نرخ جمعیت غیرفعال در افغانستان ۶۳ درصد، در کانادا ۳۵درصد، فرانسه ۴۵ درصد، ایتالیا ۵۰ درصد، عراق ۵۹ درصد، اردن ۶۲ درصد، آمریکا ۳۸ درصد و قطر تنها ۱۳ درصد است. ایران در میان کشورهایی با نرخ بالای جمعیت غیرفعال قرار می‌گیرد.
همچنین از جمعیت فعال، ۲۵ میلیون و ۱۲۲ هزار و ۵۶۳ نفر (۳۸.۲درصد) شاغل و یک میلیون و ۹۸۱ هزار و ۴۱۰ نفر (۷.۳درصد) بیکار هستند. با این احتساب ۶۶.۱درصد جمعیت کشور که می‌توانند فعال باشند، یا بیکارند یا در مشاغل غیررسمی فعالیت دارند. همچنین نرخ بیکاری جوانان در بهار امسال ۱۹.۷درصد اعلام شده است. طبق گزارش مرکز آمار ایران، ۴۰ درصد بیکاران را فارغ‌التحصیلان دانشگاهی تشکیل می‌دهند و سهم افراد تحصیل‌کرده دانشگاهی از جمعیت شاغل کشور، ۲۷.۱درصد است که نسبت به بهار سال گذشته، ۰.۵درصد کمتر شده است.
طبق داده‌های سازمان تامین اجتماعی در دی سال گذشته، این سازمان ۱۶ میلیون و ۳۰۵ هزار و ۱۲۳ بیمه‌شده اصلی داشته که در بهار ۱۴۰۳ شمار بیمه‌شدگان ۱۶ میلیون و ۵۲۲ هزار و ۹۹۴ نفر بود؛ بنابراین تعداد بیمه‌شدگان ۲۱۷ هزار و ۸۷۱ نفر کمتر شده است؛ همچنین تعداد کارمندان دولت حدود دو میلیون و ۴۰۰ هزار نفر است. این آمار نشان می‌دهد حدود ۱۸ میلیون و ۷۰۰ هزار نفر از جمعیت شاغل، در مشاغل رسمی و بیش از شش میلیون و ۴۰۰ هزار نفر در مشاغل غیررسمی فعالیت دارند. یعنی حدود ۶.۵میلیون نفر از شاغلان بیمه نیستند.
دو دستگی در مشاغل غیررسمی
وقتی صحبت از مشاغل غیررسمی به میان می‌آید، شاید سیگارفروش محله یا پارکبانی که مقابل محل کارمان است در ذهن‌مان نقش ببندد اما این ماجرا روی دیگری هم دارد. افرادی که حاضر نیستند نام‌شان در بازار کار ثبت شود به این دلیل که درآمدهای بالا دارند و به دلیل نداشتن پرونده اقتصادی، مالیاتی هم نمی‌پردازند. اگر سری به بازار سبزه‌میدان یا فردوسی بزنید، بسیاری از افرادی را مشاهده خواهید کرد که مشغول خرید و فروش طلا و ارز به صورت غیررسمی هستند. معامله آنها با حساب ثالث یا اجاره‌ای انجام می‌شود. با این‌که اسمی از آنها در بازار کار نیست اما نقش مخرب زیادی در فعالیت‌های سوداگرانه دارند. درواقع برخی افراد در بنگاه‌های کوچک کمتر از ۱۰ نفر مشغول به کار هستند اما کارفرما حاضر به عقد قرارداد با آنها به صورت رسمی نیست؛ البته در طول سال‌های گذشته قانونگذار ودولت بارها نسبت به قراردادهای سفیدامضا هشدار داده‌اند اما متاسفانه همچنان شاهد برخی تخلفات در این زمینه هستیم. روی دیگر سکه مشاغل غیررسمی مربوط به افرادی است که خوداشتغالی دارند و درآمدشان آن‌قدر خوب است که حاضر به پذیرش بیمه یا مواردی از این قبیل نیستند.
فقر در شغل
کارشناسان می‌گویند در شرایط حاضر بسیاری از کارفرمایان با کمبود نیروی کار در کارگاه مواجه‌اند و از طرفی با جمیعت جوان و آماده به‌کار بسیاری روبه‌رو هستیم که حاضر به کار درخطوط تولید و کارخانه‌ها نیستند و ترجیح می‌دهند در مشاغل غیررسمی و کاذب مشغول کار شوند. یکی ازعلل رواج اشتغال غیررسمی، بیکاری، مشکلات معیشتی، عدم پرداخت دستمزد مکفی و عدم تامین هزینه‌های زندگی است. از مسافرکشی و کار در تاکسی‌های اینترنتی، دستفروشی و... به عنوان مشاغل غیررسمی نام برده می‌شود با این حال یکی از مسائلی که باعث شده افراد به مشاغل غیرمولد و کاذب روی بیاورند عدم تامین هزینه‌های زندگی است. امروز فاصله معیشت و تورم زیاد شده و دریافتی بسیاری از کارگران کفاف هزینه‌های معیشتی‌شان را نمی‌دهد، به همین دلیل به سمت مشاغل غیرمولد می‌روند تا بتوانند معیشت خود را تامین کنند. باید تاکید کرد که شکل‌گیری اقتصاد غیررسمی، اثرات منفی بر اقتصاد کشور دارد و باعث هدررفت منابع، تزریق شوک منفی به اقتصاد و گسترش مشاغل کاذب و غیرمولد می‌شود. سیدهادی موسوی‌نیک، پژوهشگر بازار کار که پیشتر مدیرکل مطالعات رفاه اجتماعی وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی بود گفته نرخ فقر در ایران از۱۴.۴۴درصد در سال۱۳۸۵ و ۱۷.۸درصد در سال ۱۳۹۶ به حدود ۳۰ درصد رسیده و اکنون نزدیک به ۲۶ میلیون نفر از جمعیت کشور زیر خط فقر قرار دارند. وی با بیان این‌که رشد پایین اقتصادی مهم‌ترین مانع کاهش فقر در کشور است، اظهار کرد: میانگین رشد اقتصادی ایران در ۵۰ سال اخیر حدود ۲درصد بوده، در حالی که میانگین جهانی ۳ درصد و میانگین منطقه خاورمیانه ۳.۷درصد است.
خدمات پیشتاز اشتغال
بررسی وضعیت اشتغال ایران نشان می‌دهد حدود ۵۷ درصد از اشتغال کشور در بخش خدمات، حدود ۳۳ درصد در بخش صنعت و نزدیک به ۱۵ درصد در بخش کشاورزی متمرکز است؛ موضوعی که حکایت از سهم بالای بخش خدمات در ایجاد فرصت‌های شغلی دارد. این آمارها نشان می‌دهد سهم بخش خدمات بیش از سایر بخش‌ها است در حالی که برای افزایش اشتغال بخش‌های دیگر نیز باید همراه با بخش خدمات رشد داشته باشند.
