رشد شتابان قیمت مسکن که فاصله‌ای فزاینده با سطح دستمزدها پیدا کرده، باعث شده حتی پس‌انداز ۵۰ ساله نیز نتواند پلی میان اجاره‌نشینی و صاحبخانه شدن ایجاد کند. در این شرایط، کارگران بیشترین فشار را تحمل می‌کنند، زیرا درآمد ثابت و محدود آنها توان مقابله با تورم افسارگسیخته مسکن را ندارد و ناچار به حاشیه‌نشینی یا زندگی در واحدهای کوچک‌تر روی می‌آورند. همچنین سهم بالای مسکن در سبد هزینه‌های خانوار، عملا چرخه اقتصادی خانوارها را مختل کرده است. شکاف میان درآمد و قیمت مسکن نه‌تنها پیامدهای اقتصادی بلکه اثرات اجتماعی قابل‌توجهی به همراه دارد که دولت باید برای مسکن به‌خصوص قشر کم‌درآمد برنامه‌ریزی کند.
مسکن نیمی از درآمد کارگران را می‌بلعد
براساس گزارش مرکز آمار ایران، مسکن در سبد هزینه‌های خانوارها در سال ۱۴۰۳، سهمی معادل ۴۲ درصد داشته است. با این حال بررسی‌ها نشان می‌دهد ۵۷ درصد درآمد خانوارهای تهرانی صرف هزینه مسکن می‌شود. این رقم در استان‌های البرز ۴۴.۷درصد است. به گفته کارشناسان، مسکن بین ۵۰ تا۶۰درصد از هزینه‌های خانوارهای کارگری را تشکیل می‌دهد که نشان می‌دهد در شرایط فعلی، مسکن با بیشترین سهم در سبد هزینه‌ها، بیش از نیمی از دستمزد کارگران را می‌بلعد و بخش زیادی از کارگران به دلیل ناتوانی مالی، ناچار به اجاره‌نشینی در حاشیه‌های شهر هستند. براساس اصل ۳۱ قانون اساسی، داشتن مسکن حق هر فرد و خانواده ایرانی است و دولت‌ها طبق این اصل موظف‌اند با رعایت اولویت برای کسانی که نیازمندترند، به‌ویژه کارگران و روستانشینان زمینه اجرای این اصل را فراهم کند. همچنین طبق ماده ۱۴۹ قانون کار و ابلاغ آیین‌نامه آن، کارفرمایان مکلف هستند جهت تامین خانه‌های شخصی برای کارگران فاقد مسکن همکاری کنند و در جوار کارخانه یا کارگاه، خانه‌های سازمانی برای آنها بسازند.طرح تامین مسکن کارگری از اواخر دولت دوازدهم مطرح شد و در سال‌های گذشته در کنار اجرای طرح مسکن ملی و نهضت ملی مسکن، ساخت مسکن کارگری به‌خصوص در شهرک‌های صنعتی در دستور کار قرار گرفت اما تا امروز مانند یک طرح روی کاغذ مانده و گامی برداشته نشد، حتی در دولت قبل قرارگاه مسکن کارگری با هدف رفع دغدغه تامین مسکن کارگران تشکیل شد اما همچنان دغدغه بخش اعظمی از کارگران، نداشتن مسکن مناسب است.
شروط اجرای طرح مسکن کارگری
با این حال وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی با آغاز سال ۱۴۰۴، از برنامه‌ریزی برای ساخت مسکن کارگری با همکاری وزارت راه و شهرسازی و کارفرمایان خبر داد که امیدی را در دل کارگران روشن کرد و انتظار می‌رود کارگران فاقد مسکن صاحبخانه شوند. این وزارتخانه همچنین اعلام کرد که زمین‌های اطراف شهرک‌های صنعتی و برخی از زمین‌های داخل شهرها به ساخت مسکن کارگران اختصاص می‌یابد.
احمد میدری، وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی همچنین چندی پیش مسکن کارگری را از مطالبات اساسی و جدی جامعه کارگری عنوان کرد و گفت: نزدیک به ۳۰ درصد هزینه‌های زندگی در کلانشهرها مربوط به مسکن است و تا زمانی که در این بخش تحولی رخ ندهد، نمی‌توان به بهبود وضع معیشتی کارگران امیدوار بود. او افزود: دولت و وزارت کار برنامه ساخت مسکن کارگران را برای امسال در دستور کار دارد و از ظرفیت تعاونی‌های مسکن برای اجرای پروژه‌های مسکن کارگری استفاده خواهد کرد. میدری همچنین تاکید کرد که فرآیند ساخت مسکن کارگران با پیش‌شرط‌هایی همراه است. نخست این‌که کارفرمایان ۲۰ درصد در مسکن کارگری سرمایه‌گذاری کنند. وی شروط بعدی را اختصاص زمین از سوی وزارت راه و شهرسازی و پرداخت تسهیلات از سوی نظام بانکی به بخش مسکن اعلام کرد تا طرح مسکن کارگری اجرایی شود. وزیر کار تاکید کرده بود که مسکن بین ۳۰تا ۴۰ درصد از هزینه‌های زندگی خانوارهای کارگری را تشکیل می‌دهد. از این رو تامین مسکن کارگران و رفع دغدغه آنها برای خانه‌دار شدن با جدیت دنبال می‌شود. در صورتی که واحدهای صنعتی ۲۰ درصد هزینه ساخت و ساز را تامین کنند، می‌توانند از تسهیلات بانکی برای ساخت مسکن کارگری بهره‌مند شوند. میدری همچنین از ساخت ۳۰۰ هزار واحد مسکن کارگری طی سه سال خبر داد و اعلام کرد که برنامه ساخت مسکن کارگری به دولت ارائه می‌شود. سال گذشته نیز براساس تفاهمنامه وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی با بانک توسعه تعاون مقرر شد ۲۰۰۰ میلیارد تومان با هدف حمایت از احداث مسکن کارگران اختصاص یابد.
تامین مسکن برای کم‌درآمدها
اواخر تیرماه امسال علی نبیان، معاون وزیر راه و شهرسازی و مدیرعامل سازمان ملی زمین و مسکن اعلام کرد که در قالب طرح نهضت ملی مسکن، برای ساخت مسکن کارگران اراضی دولتی به طور رایگان و ۹۹ساله در اختیار کارگران قرار می‌گیرد. به این نحو که سازمان ملی زمین و مسکن در کنار هر کارخانه‌ای زمین داشته باشد و کارگران آن کارخانه اعلام نیاز کنند، این اراضی را در اختیار کارفرمایان برای ساخت مسکن کارگری قرار می‌دهد.
حبیب‌الله طاهرخانی، معاون مسکن و ساختمان وزارت راه و شهرسازی نیز روز گذشته اعلام کرد: تامین مسکن برای کم‌درآمدها و ساماندهی بافت‌های فرسوده، دو اولویت اصلی بخش مسکن است ووزارت راه وشهرسازی باهمکاری شهرداری و سایر نهادها، ساخت مسکن حمایتی را در دستور کار دارد.وی افزود: هرچند حجم موجود مسکن با تعداد خانوارها تقریبا برابر است اما دسترسی دهک‌های یک تا چهار به مسکن محدود شده و سیاست‌های پیشین نتوانسته‌اند به‌طور کامل مشکل این اقشار را حل کنند. طاهرخانی بر اهمیت عرضه مسکن استیجاری برای اقشار کم‌درآمد تاکید کرد و ادامه داد: این سیاست می‌تواند یکی از مهم‌ترین راهکارهای تامین مسکن باشد، به‌ویژه در کلانشهرها که مشکل کمبود مسکن بیشتر است.
رئیس جمهور: هر کاری بتوانیم برای ساخت انجام می‌د‌هیم
پس از گذشت چند ماه از وعده‌های داده شده، وزیر تعاون، کار ورفاه اجتماعی روزگذشته درنشستی با اعضای هیأت اجرایی خانه کارگر از رونمایی طرح مسکن کارگری با حضور رئیس‌جمهور خبر داد و اعلام کرد: وزارت راه و شهرسازی زمین لازم برای احداث بیش از ۱۰۰هزار واحد مسکونی را در اختیار صنایع قرار داده و در تفاهم‌نامه‌ها مقرر شد کارفرمایان حداقل ۲۰ درصد در این طرح سرمایه‌گذاری کنند. با این حال عصر روز گذشته با حضور دکتر مسعود پزشکیان مراسم کلنگ‌زنی، ساخت و توسعه ۹۴ هزار واحد مسکن کارگری در هفت استان کشور برگزار شد. رئیس جمهور در این مراسم با تأکید بر اهتمام دولت برای کمک به پروژه‌های مسکن کارگری گفت: دولت هر کاری که از دستش بربیاید، برای تسریع و تسهیل اجرای پروژه‌های مسکن کارگری به کار خواهد گرفت. وی افزود: توصیه من به صاحبان همه شرکت‌ها این است که در فرآیند ساخت مسکن کارگری وارد شوند تا کارگران کشورمان لااقل از داشتن مسکن خیالشان راحت باشد. در این صورت است که آنها هم با رضایت و راندمان بیشتر فعالیت خواهند کرد.
پزشکیان در این مراسم اظهار داشت: ساخت مسکن کارگری اتفاق مبارکی است و تمامی طرف‌های این پروژه به نوعی برنده هستند چرا که کارگر می‌تواند صاحب مسکن شود و صنعتگران و روسای شرکت‌ها و دولت نیز گام بلندی در ایجاد رفاه برای کارگران برمی‌دارند.
رئیس جمهور با تأکید بر اهتمام دولت برای کمک به پروژه‌های مسکن کارگری اظهار داشت: دولت هر کاری از دستش بربیاید، برای تسریع و تسهیل اجرای پروژه‌های مسکن کارگری به کار خواهد گرفت. توصیه من به صاحبان همه شرکت‌ها این است که در فرآیند ساخت مسکن کارگری وارد شوند تا کارگران کشورمان خیالشان لااقل از داشتن مسکن راحت باشد. در این صورت است که آنها هم با رضایت و راندمان بیشتر فعالیت خواهند کرد. وی گفت: آغاز به کار این پروژه‌ها گام اول و قدم مبارکی است وامیدوارم ادامه پیدا کند.
پس ازسخنان رئیس جمهورو با او عملیات ساخت ۹۴ هزار واحد مسکونی کارگری آغاز شد که اجرای آن چراغ امیدی در دل کارگران روشن خواهد کرد. با این حال دولت چهاردهم که وعده ساخت مسکن کارگری را داده بود باید با همت و برنامه‌ریزی در اجرای آن گام بردارد تا دغدغه قشر زحمتکش جامعه پوشش داده شود.
