تغییر مسیر مهاجرت تحصیلی ایرانیان به جنوب اروپا؛ چرا ایتالیا در حال پیشی گرفتن از آلمان و کاناداست؟
در یک دهه اخیر، مهاجرت تحصیلی به کشورهای پیشرفته جهت تحصیل یا کار مانند کشورهای اروپایی در جریان بوده است. کشورهایی مانند کانادا، آلمان و استرالیا در صدر مقاصد مهاجرتی قرار داشتند، اما به نظر می‌رسد طی سه سال گذشته، جابه‌جایی قابل توجهی در این الگو رخ داده است.
طبق داده‌های غیررسمی از دفاتر مشاوره تحصیلی و بررسی میزان جستجوی کاربران ایرانی در فضای مجازی، ایتالیا به‌عنوان مقصدی تازه و کم‌هزینه‌تر در حال رشد سریع در میان متقاضیان تحصیل در خارج از کشور است.
اما این تغییر رویکرد چه دلایلی دارد؟ آیا صرفاً به مسائل اقتصادی بازمی‌گردد؟ یا اینکه باید دلایل ساختاری‌تری را در سیستم آموزش عالی و قوانین اقامتی کشورها جست‌وجو کرد؟
مهاجرت به اروپا و ایتالیا
از آلمان و کانادا به سوی رم و میلان: یک جابه‌جایی استراتژیک
بررسی داده‌های جستجوی گوگل، آمار ثبت‌نام در دانشگاه‌های اروپایی و مشاهدات میدانی از دفاتر مشاوره مهاجرتی در ایران نشان می‌دهد که علاقه به کشور ایتالیا، به‌خصوص در میان متقاضیان کارشناسی‌ارشد و دکترا، رشد چشمگیری داشته است. دلایل این چرخش را نمی‌توان تنها به نرخ تورم یا سقوط ارزش ریال نسبت داد؛ بلکه ترکیبی از سیاست‌های مهاجرتی هوشمندانه، مزایای تحصیلی، و موقعیت فرهنگی و جغرافیایی خاص ایتالیا باعث شده این کشور به گزینه‌ای جذاب‌تر از آلمان یا کانادا بدل شود.
در شرایطی که اخذ وقت سفارت آلمان یا کانادا ماه‌ها به طول می‌انجامد و نیازمند اثبات تمکن مالی سنگین است، ایتالیا با سیاست‌های ساده‌تر، بورسیه‌های متنوع و ساختار آموزشی قابل رقابت، فرصت‌های واقعی‌تری برای متقاضیان ایرانی فراهم کرده است.
نقشه ایتالیا
فرصت‌های دانشگاهی با هزینه پایین و زبان انگلیسی
یکی از مهم‌ترین عوامل این تغییر، فراهم شدن امکان تحصیل انگلیسی‌زبان در بسیاری از دانشگاه‌های ایتالیاست. برخلاف تصور عمومی، بسیاری از دوره‌های کارشناسی ارشد و حتی برخی از مقاطع کارشناسی در این کشور، به زبان انگلیسی برگزار می‌شوند.
از سوی دیگر، شهریه‌ی دانشگاه‌های دولتی ایتالیا به‌طور متوسط بین ۸۰۰ تا ۳۵۰۰ یورو در سال است، در حالی که همین عدد در آلمان (با وجود رایگان بودن دانشگاه‌ها) به دلیل هزینه‌های زندگی، بسیار بالاتر از تصور اولیه است.
تحلیل کاملی از این تفاوت‌ها در این راهنما پیرامون تحصیل در ایتالیا بررسی شده است که نشان می‌دهد چگونه بورسیه‌ها، اقامت دانشجویی و امکان اشتغال پس از تحصیل، ترکیبی جذاب برای دانشجویان خارجی به‌وجود آورده است.
موقعیت جغرافیایی و فرهنگی
ایتالیا نه‌تنها عضو اتحادیه اروپا و منطقه شنگن است، بلکه با وجود فضای فرهنگی غنی و چندملیتی، مقصدی امن و باز برای دانشجویان خارجی تلقی می‌شود. شهرهایی مانند میلان، بولونیا، رم و تورین با دانشگاه‌های معتبر و بین‌المللی، به‌سرعت در حال تبدیل‌شدن به هاب آموزشی جنوب اروپا هستند.
برخلاف برخی کشورهای شمالی اروپا که محدودیت‌های زبانی یا فرهنگی خاصی دارند، ایتالیا با جامعه‌ای باز و تجربه‌پذیر، به‌ویژه برای ایرانیان، انتخاب مطلوب‌تری به نظر می‌رسد.
اقامت پس از تحصیل؛ عامل کلیدی برای تصمیم‌گیری
در سیاست‌های جدید دولت ایتالیا، دانشجویان خارجی می‌توانند تا ۱۲ ماه پس از پایان تحصیل در کشور بمانند و به دنبال کار بگردند. پس از یافتن شغل، امکان تبدیل ویزای تحصیلی به ویزای کاری نیز فراهم است.
این ویژگی، در حالی‌که در کشورهایی مانند کانادا با هزینه بالا همراه است، در ایتالیا با هزینه‌ای کمتر و شرایط ساده‌تر در دسترس قرار دارد.
یکی از تحلیل‌های منتشر شده در سایت Study.eu به‌صورت واضح به این نکته اشاره می‌کند که کشورهایی با سیستم باز برای جذب نیروی کار تحصیل‌کرده، در بلندمدت نفع اقتصادی بیشتری برده‌اند. ایتالیا نیز، با پیروی از این مسیر، به‌دنبال جذب بلندمدت دانشجویان خارجی است.
شهر های زیبای اروپایی
آمارها چه می‌گویند؟
براساس اطلاعات دفتر آمار یورواستات، از سال ۲۰۱۹ تا ۲۰۲۳، تعداد دانشجویان خارجی در ایتالیا بیش از ۳۷٪ رشد داشته است. سهم دانشجویان آسیایی، به‌ویژه ایرانیان، نیز در این بازه زمانی افزایش قابل توجهی نشان می‌دهد.
گزارش‌های محلی از دفاتر مشاوره نیز نشان می‌دهد که تقاضا برای دریافت پذیرش از دانشگاه‌های ایتالیا طی سال گذشته میلادی در میان ایرانیان حدود ۲ برابر شده است.
چالش‌ها و ملاحظات قبل از اقدام
البته تحصیل در ایتالیا نیز بدون چالش نیست. از الزامات زبان دوم (انگلیسی یا ایتالیایی) گرفته تا فرآیند طولانی و دقیق صدور ویزای تحصیلی، همگی مراحلی هستند که نیاز به آگاهی دقیق و برنامه‌ریزی دارند.
برای همین دسته از متقاضیان، آشنایی با مراحل کامل پذیرش، دریافت بورسیه، هزینه‌ها و تفاوت بین دانشگاه‌های شمال و جنوب ایتالیا اهمیت زیادی دارد. در دسته‌بندی تحصیلی این وبسایت فارسی‌زبان، مجموعه‌ای از مقالات تخصصی به این موضوعات پرداخته است.
بورسیه‌ها و حمایت های منطقه‌ای
یکی از دلایل اصلی رشد محبوبیت ایتالیا در میان دانشجویان ایرانی، سیستم بورسیه‌های تحصیلی منطقه‌ای است. برخلاف بسیاری از کشورها که بورسیه‌ها را فقط به دانشجویان ممتاز ارائه می‌دهند، در ایتالیا معیار اصلی برای بورسیه معمولاً وضعیت مالی خانواده است.
برای مثال، بورسیه DSU در ناحیه توسکانا و بورسیه EDISU در منطقه پیمونت، سالانه به هزاران دانشجوی خارجی پرداخت می‌شود و می‌تواند شامل معافیت کامل از شهریه، کمک‌هزینه نقدی، و خوابگاه رایگان باشد.
اما آیا همه چیز بی نقص است؟
خیر. زندگی در ایتالیا هم مانند هر کشور دیگری چالش‌های خاص خود را دارد. از فرآیند پیچیده ترجمه مدارک و ارسال پست بین المللی گرفته تا نیاز به یادگیری پایه‌ای زبان ایتالیایی برای تعامل روزمره. همچنین گاهی صدور ویزا ممکن است با تأخیر همراه باشد.
با این حال، دانشجویانی که از مشاوران آگاه استفاده کرده‌اند و مسیر را طبق برنامه طی کرده‌اند، معمولاً با مشکلی جدی مواجه نشده‌اند.
پرچم ایتالیا
جمع بندی: چرا ایتالیا در حال سبقت گرفتن است؟
از ترکیب همه این عوامل می‌توان نتیجه گرفت که ایتالیا، با حفظ کیفیت دانشگاهی و کاهش موانع مالی، به مقصدی در حال رشد برای مهاجرت تحصیلی تبدیل شده است.
در حالی که کشورهای پرمتقاضی‌تر مانند آلمان یا کانادا با فیلترهای بیشتر و هزینه‌های بالاتر روبرو هستند، ایتالیا با سیاست درهای باز، بستر مناسبی برای جذب دانشجویان نخبه و متوسط فراهم کرده است.
روندی که اگر ادامه یابد، ممکن است به زودی شاهد تغییر اولویت مهاجرتی تعداد بیشتری از دانشجویان ایرانی باشیم.
