این مسأله زنگ خطری برای تکرار چرخه تولید و عرضه گوشت قرمز، افزایش وابستگی به واردات وگرانی محصولات دامی است. با وجود هشدارهای مکرر کارشناسان، نبود سیاستگذاری پایدار در حوزه نهادههای دامی، ضعف مدیریت زنجیره تامین و ناتوانی در حمایت مؤثر از دامداران موجب شد این فعالان اقتصادی دامهای مولدی را که نقش حیاتی در حفظ پویایی تولید گوشت و شیر دارند، راهی کشتارگاهها کنند.
گزارشها از استانها نشان میدهد دامداران به دلیل نبود صرفه اقتصادی، مجبور به فروش دامهای مولد و حتی ماده شدهاند، اقدامی که تبعات آن نهتنها در بازار گوشت بلکه در آینده روند تولید و صنعت دامپروری را شامل خواهد شد.علت این رخداد، کمبود و گرانی نهادههای دامی و افزایش هزینههای تولید و دامپروری عنوان شده به طوری که امروز کمبود جو به عنوان یک معضل در بازار خوراک دام کشور شکل گرفته است. نهادهها بخش حیاتی تغذیه دامهای سنگین و سبک را تشکیل میدهند که با افزایش نرخ ارز، کاهش تخصیص ارز و نبود زیرساختهای حمایتی، هزینه نگهداری هر دام مولد بهگونهای افزایش یافته که برای دامدار، فروش یا کشتار آن به صرفهتر از ادامه نگهداری است. راه تلخ کشتار دام مولد شاید در کوتاهمدت نقدینگی دامدار را تأمین کند اما در بلندمدت تولید آسیب جدی خواهد دید.
این روند نه تنها باعث کاهش ذخیره ژنتیکی دام کشور و افت بهرهوری میشود بلکه زنجیره تامین گوشت قرمز را دچار گسست میکند و میتواند امنیت غذایی را به خطر بیندازد. در این شرایط دولت مجبور خواهد شد برای جبران کسری بازار، دست به واردات گسترده گوشت قرمز بزند؛ اقدامی که وابستگی به خارج را تقویت میکند.
در مقابل افزایش قیمت گوشت در پی کاهش عرضه داخلی، فشار سنگینی بر دهکهای متوسط و پایین جامعه واردخواهد کرد. تجربه گذشته نشان داده که افزایش قیمت گوشت یکی ازعوامل تأثیرگذار برتورم سبد خوراکی خانوار بوده است.اگر دولت و نهادهای تصمیمگیر دراین مقطع حساس بهسرعت واردعمل نشوند، کشور نهتنها با کمبود عرضه و افزایش قیمت مواجه میشود بلکه ممکن است جبران کاهش جمعیت دام مولد به سالها زمان، صرف هزینههای گزاف و وابستگی بیشتر نیاز داشته باشد.
واکنش نوری به کشتار دامهای مولد
غلامرضا نوری، وزیر جهاد کشاورزی در روزهای پایانی هفته گذشته و در سفری به استان اصفهان روز پنجشنبه در نشست با دامداران اصفهان گفت: اکنون با وجود خشکسالی، هیچ کمبودی در تأمین نهادههای دامی وجود ندارد. ادعای فراموشی یا بیتوجهی به مسائل بازار صحیح نیست و فرآیندهای لازم برای حفظ ثبات بازار به دقت اجرا میشود.
وی افزود: کمبود نهادههای دامی پیشبینی شده و هر ۴۸ ساعت یک بار وضعیت بازار را بررسی میکنیم تا از مشکلات احتمالی جلوگیری کنیم. در روزهای اخیر، موضوعاتی مانند قیمتگذاری و اعمال ارز ترکیبی ابهاماتی را ایجاد کرده بود که باعث شد حتی برخی از شرکتهای دولتی نتوانند بهدرستی قیمتگذاری کنند و در نتیجه، فعالیتها به طور موقت متوقف شد.
نوری ادامه داد: روند تأمین نهادههای دامی کماکان ادامه خواهد داشت. قیمتها بین ۲۸۰ تا ۵۰۰ تومان تعیین شده و این روند تا پایان سال ادامه خواهد داشت. دامداران نباید نگران باشند که به سمت مولدکشی یا حذف دامهای خود بروند. نبود سفارشات اخیر ناشی از مشکلات داخلی برخی معاونتها بوده و این امر به هیچ وجه نشاندهنده نبود کنترل یا مدیریت نیست.
کاهش ۳۰ درصدی تعداد دام پرواری
گزارش مرکز آمار ایران از وضعیت دام سبک کشور نشان دهنده افزایش جمعیت گوسفند و بز و رشد نرخ زایش در بهار ۱۴۰۴نسبت به مدت مشابه سال گذشته است، هر چند این افزایش چشمگیر نیست. بر اساس گزارش مرکز آمار، جمعیت گوسفند و بره درپایان خرداد ماه امسال به ۵۳میلیون و ۳۳۳ هزار راس رسیده است در حالی که در خرداد سال گذشته ۵۲ میلیون و ۷۸۰هزار رأس و در اسفند ماه گذشته ۵۳ میلیون و ۱۱۲ هزار رأس اعلام شده بود. تعداد بز و بزغاله نیز از ۱۷میلیون و ۵۴ هزار راس در خرداد ۱۴۰۳ و ۱۶ میلیون و ۴۲۰ هزار رأس در اسفند سال گذشته به ۱۷ میلیون و ۲۲۰ هزار رأس در خرداد امسال افزایش یافته است. بر اساس این گزارش، در بهار امسال بیش از شش میلیون و ۵۲ هزار بره در گلهها متولد شدهاند که در مقایسه با بهار سال ۱۴۰۳ (زایش پنج میلیون و ۴۵۴هزار رأس)، رشد قابل توجهی داشته که میتواند پشتوانهای برای تقویت ذخایر دامی کشور در ماههای آینده باشد.
گزارش مرکز آمار ایران از افزایش جمعیت دام سبک و رشد زایشها حکایت دارد که نشان دهنده این است که تعداد دام پرواری کاهش ۳۰ درصدی را تجربه کرده است. تعداد گوسفند و بره پرواری در نخستین فصل امسال به چهار میلیون و ۲۸۶ هزار رأس رسید که این رقم در بهار سال گذشته شش میلیون و ۱۷۳هزار رأس بود. تعداد بز و بزغاله نیز از یک میلیون و ۷۹۳هزار رأس در بهار سال گذشته به یک میلیون و ۳۸۶ هزار رأس در بهار امسال کاهش یافته است.
کارشناسان علت کاهش دام پرواری را فشارهای اقتصادی و مشکل تامین خوراک دام میدانند و تاکید میکنند که انگیزه بسیاری از تولیدکنندگان برای ادامه مسیر پرواربندی از بین رفته و دامداران ترجیح میدهند دام را پیش از رسیدن به سن عرضه، روانه بازار کنند که میتواند با افزایش خروج دام مولد از چرخه تولید همراه شود. این در حالی است که نقش دام سبک بهویژه گوسفند، در تأمین گوشت قرمز مصرفی کشور کلیدی است. با این حال کاهش شدید تعداد دامهای پرواری، زنگ خطری جدی برای آینده عرضه گوشت کشور محسوب میشود که ممکن است در پاییز منجر به کمبود گوشت در بازار شود.
برنامه دولت برای خودکفایی گوشت قرمز
بر اساس اعلام منصور پوریان، رئیس شورای تامینکنندگان دام، جمعیت دام زنده سبک ۶۸میلیون راس و جمعیت دام سنگین بیش از ۹میلیون راس است که همین امر میزان دام کشتاری را افزایش داده است. طی روزهای اخیر شاهد افزایش عرضه دام زنده به بازار هستیم که منجر به روند کاهشی قیمت دام زنده و لاشه میشود.
وی تاکید میکند با توجه به بالا بودن جمعیت دام سبک و خشکسالیهای اخیر، تولیدکنندگان به دلیل هزینههای بالای نگهداری قادر به تامین نهادهها و خوراک دام نیستند. با توجه به ذخایر جمعیت دامی و میزان دام کشتاری موجود، اگر دامداران در بخش تامین نهادههای مورد نیاز تولید، بازار و بازاررسانی مورد حمایتهای لازم قرار بگیرند، بی تردید شرایط بازار گوشت قرمز به سمت مطلوب حرکت خواهد کرد و در نهایت به برنامه دولت برای خودکفایی در تولید این محصول خواهیم رسید.
تکرار سیاستگذاریهای نادرست، نبود نگاه بلندمدت و بیتوجهی به هشدارهای گذشته، میتواند کشور را دوباره در چرخه معیوب نابودی تولید داخلی قرار دهد؛ راه برونرفت از این بحران، نه در اقدامات مقطعی، بلکه در اصلاح ساختار تأمین نهاده، حمایت واقعی از دامداران و سرمایهگذاری در امنیت غذایی کشور نهفته است. فعالان صنعت دامپروری افزایش فشار اقتصادی بر دامداران، کاهش نرخ خرید دام زنده از تولیدکنندگان و نبود سیاستهای حمایتی مشخص از دلایل اصلی تشدید روند کشتار دام در هفتههای اخیر عنوان کردهاند. کارشناسان تاکید دارند که نبود برنامهریزی دقیق در حوزه دام و وابستگی به واردات نهادههای دامی، مشکلات ساختاری را در زنجیره تولید گوشت ایجاد کرده است.
هشدار افزایش قیمت گوشت
افشین دادرس، مدیرعامل اتحادیه مرکزی دام سبک کشور در مورد پرسش خبرنگار جامجم مبنی بر اینکه آیا کشتار دام مولد رخ داده یا خیر، پاسخ داد: هنوز بهصورت کامل انجام نشده و زمزمه های این اقدام از سوی دامداران مطرح میشود ولی اگر شرایط تغییری نکند و روند فعلی را شاهد باشیم، حتما کشتار دامهای مولد رخ خواهد داد.
وی افزود: شنیدهها حاکی از این است که بانک مرکزی تخصیص ارز برای نهادهها را به صورت ترکیبی اعلام کرده در حالیکه وزیر جهاد کشاورزی در سفر به اصفهان تاکید کرد نظر بانک مرکزی را قبول ندارد. این موضوع باعث سردرگمی واردکنندگان شده که نهادههای وارداتی چگونه محاسبه میشود و منجر به عدمعرضه نهاده به بازار شده است. متاسفانه در این شرایط دستگاههای متولی نمیتوانند به یک جمعبندی برسند و تصمیم بگیرند تا تکلیف مشخص شود.
دادرس ادامه داد: امروز شاهد کمبود نهادههای دامی در بازار هستیم؛ مثلا اعلام شده که ۹۳۰۰ تن جو در سامانه بازارگاه وجود دارد در حالیکه این میزان در مقابل با تقاضا رقمی نیست. در این شرایط قیمت نهاده در بازار آزاد چه تولید داخل و چه وارداتی، گران شده و دامدار توانایی پرداخت هزینهها را ندارد.
مدیرعامل اتحادیه مرکزی دام سبک کشور با بیان اینکه قیمت هر کیلو جو در بازار آزاد ۲۰ تا ۲۵ هزار تومان است، گفت: دامدار در این شرایط توانایی نگهداشتن دام و پرداخت هزینههای خوراک آن را ندارد و اقدام به فروش دام خود میکند. وقتی خوراک دام نیست، دام مولد فقط برای کشتار خریداری میشود.دادرس تاکید کرد: اگر همین شرایط تداوم داشته باشد، نتیجه آن کشتار دام مولد خواهد بود که سبب افزایش قیمت دام زنده و گوشت در آینده نزدیک میشود. مقصر این ماجرا هم کسانی هستند که با سوءمدیریت و سوءتدبیر، پیشبینی لازم را برای خشکسالی و واردات جو نکردهاند. این روند میتواند ذخایر دامی کشور را با چالشهای جدی مواجه کند.وی یکی از مشکلات را تعلل در تخصیص ارز مورد نیاز برای واردات نهاده عنوان و بیان کرد: دامدار با این شرایط مجبور میشود تا دام مولد خود را کشتار کند. برای مقابله با آن باید هرچه سریعتر نهاده تامین و تکلیف ارز نهادهای وارداتی مشخص شود.
مدیرعامل اتحادیه مرکزی دام سبک کشور تاکید کرد: اگر این روند ادامه یابد در نیمه دوم سال با کمبود دام زنده مواجه خواهیم شد که موجب افزایش چشمگیر قیمت گوشت قرمز خواهد شد.
گندم، خوراک دام شد
مجتبی عالی، مدیرعامل اتحادیه دامداران در گفتوگو با جامجم، کمبود نهاده دامی و خشکسالی را عامل اصلی کشتار دامهای مولد عنوان کرد و گفت: دامداران بیسر و صدا دامهای مولد خود را بهدلیل کمبود و گرانی نهادههای دامی، به کشتارگاه میبرند که حاصل نبود مدیریت درست در وزارت جهاد کشاورزی است.
وی با بیان اینکه مشکلات تامین جو کماکان ادامه دارد، افزود: درحالیکه نرخ مصوب این محصول ۱۱ هزار و ۳۰۰ تومان است اما دامداران دام سبک و پرواربندها هرکیلو جو را با نرخ بالای ۲۶ هزار تومان از بازار خریداری میکنند. همچنین هر کیلو یونجه در بازار ۲۷ هزار تومان و کاه کیلویی ۱۰ هزار تومان است.عالی با بیان اینکه شرکت پشتیبانی امور دام ۱۰ درصد جو مورد نیاز دامداران را تامین میکند، تاکید کرد: با استمرار کشتار دامهای مولد که چند سال گذشته هم رخ داد، در ماههای آینده شاهد کمبود عرضه و نوسانات قیمت گوشت قرمز خواهیم شد.
مدیرعامل اتحادیه دامداران با اشاره به افزایش هزینههای تولید ازجمله حملونقل، ادامه داد: در این شرایط دامداران نقدینگی برای تامین نهاده ندارند و وزارت جهاد کشاورزی هم برای حل مشکل تولیدکننده کمکی نمیکند.
وی با تاکید بر اینکه مشکل اصلی ضعف مدیریت است، گفت: دامداران الان از گندم بهعنوان خوراک دام استفاده میکنند؛ زیرا قیمت گندم (۲۳ هزار تومان) کمتر از جو است.
عالی گفت: قیمت هرکیلو دام سبک ۲۷۰ تا ۲۸۰ هزارتومان و دام سنگین (گوساله) ۲۰۰ هزار تومان است اما نبود نهاده و خشکسالی سبب افزایش کشتار و کشتار دامهای مولد و در نهایت کاهش قیمت دام شده؛ البته دلالان اجازه نمیدهند قیمت گوشت برای مصرفکننده تغییری داشته باشد.