بیابان‌زایی رو به افزایش است

به گزارش جام‌جم‌آنلاین از ایرنا، مجید خزائی اظهار کرد: در مفهوم علمی مناطق بیابانی به مناطق با بارش کمتر از ۱۵۰ میلی متر اطلاق می‌گردد این در حالی است که کمترین میزان بارش استان حدود ۳۰۰ میلی متر است علاوه بر این در تعاریف، بیابان را به مناطق با پوشش گیاهی کمتر از ۱۰ درصد نیز اطلاق می‌کنند که باز در استان سطح اراضی فاقد پوشش حدود چهار تا پنج هزار هکتار است که نسبت به سطح کل استان کمتر از یک درصد است بنایراین از نظر مفاهیم علمی استان فاقد مناطق بیابانی است، اما بدلایلی این پدیده در استان روبه افزایش است.

فرسایش خاک؛ دلیلی بر بیابان زایی در کهگیلویه وبویراحمد

خزائی گفت: به طور کلی پدیده بیابان زایی (تخریب سرزمین و کاهش توان تولید سرزمین) در استان به دلایلی از جمله خاکشناسی رو به افزایش است که میزان فرسایش خاک بالاتر از میانگین کشور (بالای ۲۰ تن در هکتار در سال) است و این موضوع در سال‌های اخیر به دلیل تغییرات کاربری اراضی رو به تزاید است.

همچنین پایش شوری و حاصلخیزی خاک‌های استان حاکی از بالارفتن میزان هدایت هیدرولیکی خاک‌های استان و کاهشی ماده آلی خاک داشته است.

پیشتر رییس اداره جنگلداری و جنگلکاری منابع طبیعی استان گفت: اینکه فرسایش به شدت در استان افزایش یافته و از استاندارد خارج شده، عمده آن به دلیل تخریب پوشش‌های گیاهی است، همان طور که گفته شد با وجود پوشش گیاهی فرصت نفوذ آب در خاک فراهم شده و آب در سفره‌های زیرزمینی تغذیه می‌شود.

احمد بهمنی‌نژاد ادامه داد: با از بین رفتن پوشش گیاهی، خاک کوبیده شده و نفوذ پذیری آب در آن کاهش می‌یابد در نتیجه آب شروع به حرکت کردن کرده و با جریان پیدا کردن آب، خاک جابجا می‌شود که شروع به فرسایش خاک و رسوب گذاری می‌کند.

تغییر کاربری؛ عامل تشدیدکننده بیابان‌زایی

معاون پژوهشی مرکز تحقیقات سازمان جهادکشاورزی، تغییرات کاربری اراضی را از دیگر عوامل بیان زایی در استان برشمرد و گفت: روند تبدیل اراضی جنگلی و مراتع به اراضی زراعی و دیمزا‌ها در سال‌های اخیر در استان شدت بیشتری گرفته که علاوه بر تخریب اراضی سبب شکنندگی اکوسیستم مناطق جنگلی استان و هجوم انواع آفات و بیماری‌ها نیز شده است.

پیشتر احمد بهمنی نژاد رییس اداره جنگلداری و جنگلکاری منابع طبیعی استان با هشدار دادن تغییر تغییر کاربری برای جنگل‌های استان گفت: تهدیداتی که جنگل‌ها و مراتع زاگرس را در حال حاضر به خطر انداخته است در راس آن‌ها تغییرکاربری است، دیگر عامل ها؛ آفت ها، آتش سوزی‌ها و بیماری‌ها است.

ناگفته نماند این آسیب‌ها را می‌توان با یک برنامه‌ریزی با کم و کاستی رفع کرد، ولی چیزی که قابل برگشت نیست، تغییرکاربری است و همه این عوامل تجمیع می‌شود که تغییرکاربری اتفاق بیفتد بنابراین بیشترین آسیب به جنگل‌ها را تغییرکاربری به جنگل‌ها وارد کرد.

در خصوص آتش سوزی و بیماری جنگل ها، با یک برنامه ریزی ولو پرهزینه، احیای جنگل‌ها قابل برگشت است، ولی با تغییرکاربری که پس از مدتی مالکیت از دولت سلب می‌شود و مالکیت‌های خصوصی اعمال می‌شود، احیای جنگل‌ها قابل برگشت نیست.

تغییر اقلیم، عامل مهمی دیگری در تشدید بیابان‌زایی

معاون پژوهشی مرکز تحقیقات سازمان جهاد کشاورزی عامل دیگر بیابان زایی در استان را پارامتر‌های اقلیمی و هواشناختی دانست و گفت: شرایط استان هر چند بیابانی نیست، ولی به سمت بیابانی شدن پیش می‌رود به طوریکه روند میانگین دمای سالانه (۱.۵ درجه سانتی گراد افزایش دما)، حداقل کمینه دمایی در استان (حدود ۲ درجه سانتی گراد افزایش دما) طی یک دهه گذشته به صورت صعودی است.

میزان بالای تبخیر (به طور متوسط تبخیر در استان بالای ۲ متر و در مناطق گرمسیری تا ۴ متر نیز رسیده است) نیز نشان دهنده زنگ خطر بیابانزایی است.

پیشتر مهدی فاضلی استادیار دانشکده فنی و مهندسی و عضو هیات علمی دانشگاه یاسوج گفت: مطالعات و بررسی علمی بر اساس داده‌های سه دهه گذشته، افزایش دما و تغییر اقلیم را در کهگیلویه و بویراحمد نشان می‌دهد.

به گفته وی، داده‌های ۳۰ ایستگاه هواشناسی و تغییرات دما و بارش‌ها را در استان‌های کهگیلویه و بویراحمد و استان‌های همجوار در سه دهه گذشته را مورد مطالعه قرار دادند که بر اساس نتایج آن وضعیت روند کاهشی یا افزایشی دما و بارش در سال‌های گذشته و پیش بینی‌هایی برای آینده ارایه شده است.

شاخص‌های اکولوژیکی؛ عامل بیابان‌زایی

معاون پژوهشی مرکز تحقیقات سازمان جهاد کشاورزی افزایش بیابان زایی در استان را از نظر شاخص‌های اکولوژیکی نیز دانست و گفت: نتایج بررسی‌های تحقیقاتی (پایش شاخص NDVI تصاویر ماهواره‌ای لندست استان) حاکی از این است طی ده سال گذشته سطح اراضی و پوشش گیاهی استان کاهش یافته است.

کاهش منابع آب‌های زیر زمینی بیابان زایی را تشدید می‌کند

خزائی کاهش منابع آب زیرزمینی عاملی مهم در بیابان زایی استان دانست و گفت: در دشت‌های استان، خشک شدن تعداد زیادی از چاه ها، کف شکنی چاه‌ها و روند کاهشی سطح ایستابی آب زیرزمینی در اکثر دشت‌های استان مشاهده شده است که دلیل دیگری بر روند صعودی بیابانی شدن بعضی از مناطق استان است.

وی ادامه داد: همچنین روند افزایشی خشک شدن قنات‌ها و چشمه‌ها و کاهش آبدهی آن‌ها در مناطق استان نیز گواه روشنی بر خطر بیابانزایی در مناطق مختلف استان است.

عوامل انسانی موثر بر بیابان‌زایی

معاون پژوهشی مرکز تحقیقات سازمان جهاد کشاورزی در پاسخ به سوال غیر از عوامل طبیعی دیگر عوامل موثر در بیابان زایی در استان گفت: عوامل طبیعی (خشکسالی و کاهش بارش) به تنهایی نمی‌تواند عامل بیابانزایی باشد بلکه عوامل انسانی به شکل‌های مختلف (شخم در جهت شیب در اراضی، عدم رعایت تناوب زراعی، عدم رعایت الگوی کشت متناسب با شرایط اقلیمی و آبی هر منطقه، بهره برداری از اراضی بدون لحاظ توان ذاتی زمین، کاهش حاصلخیزی و افت آب‌های زیرزمینی، چرای بیش از حد دامها، رعایت نکردن اصول شخم‌زنی صحیح، نفوذ به حریم منابع طبیعی سبب افزایش میل به بیابانی شدن در استان شده است.

معاون پژوهشی مرکز تحقیقات سازمان جهاد کشاورزی در پاسخ به سوال مناطقی از استان که بیشتر در معرض خطر بیابانی هستند، گفت: بیابان زایی بیشتر در مناطق گرمسیری استان به خصوص در مناطقی است که علاوه بر کاهش بارندگی، افزایش برداشت از منابع آب زیرزمینی نیز صورت گرفته است (به خصوص دشت‌های امامزاده جعفر، کلاچو و باشت).

راهکار‌های کنترل و پیشگیری از بیابان زایی در کهگیلویه وبویراحمد

خزائی در پاسخ به راهکار‌های کنترل و پیشگیری از بیابان زایی در استان گفت: اقدامات بیابان زدایی مهمترین عامل برای کنترل و توسعه بیابان (بیابان زایی) است. مدیریت جامع حوزه‌های آبخیز، رعایت آمایش سرزمینی و بهره بردای از اراضی با لحاظ توان اکولوژیکی و توان ذاتی زمین مهمترین اصل در پیشگیری از بیابانی شدن استان است.

همچنین رعایت ظرفیت زراعی زمین، عدم تغییر کاربری اراضی جنگلی و مرتعی، تناسب دام در مرتع، اقدامات مناسب مدیریتی منابع طبیعی (احیا و توسعه روش‌های بیولوژیکی پایدار)، کشاورزی اصولی و بهره برداری و مدیریت صحیح استفاده از منابع آب بر اساس بیلان آبی هر منطقه از عوامل مهم و راهکار‌های مهم پیشگیری کننده بیابان زایی در استان است.

تعریف بیابان‌زایی

وی با اشاره به تعریف بیابان‌زایی گفت: بیابان زایی به مفهوم تخریب سرزمین یا کاهش توان تولید بیولوژیک اراضی درمناطق خشک و نیمه خشک است و پدیده‌ای بطئی است که به دلایل مختلف در هر جایی و در هردوره زمانی رخ میدهد.

کاهش معنی‌دار در میزان بارش، کاهش سطح پوشش گیاهی (خشکسالی و چرای دام)، افت سفره‌های اب زیرزمینی و کاهش میزان محصولات کشاورزی از علایم بیابانزایی است از طرفی بیابان زایی مختص مناطق خشک یا نیمه خشک نیست بلکه مشخصه بارز این پدیده کاهش عوامل بیولوژیکی مناطق است که سبب تخریب منابع طبیعی و مراتع و تبدیل آن‌ها به بیابان بی‌کشت می‌شود.