بیابانزایی، مشکلی جهانی

بیابانزایی در سراسر دنیا و بویژه آفریقا ـ که دو سوم زمین‌های این قاره خشک و بیابانی هستند ـ تاثیر بسیار نامطلوبی بر زندگی میلیون‌ها نفر گذاشته است. برخلاف تصور عموم، منظور از بیابانزایی تبدیل زمین به بیابان نیست، بلکه به فرسایش زمین در نواحی خشک، نیمه‌خشک و نیمه‌مرطوب اشاره دارد که عمدتا به وسیله فشار انسان بر اکوسیستم شکننده، جنگل‌زدایی و تغییرات آب و هوایی به وجود می‌آید. بیابانزایی و فرسایش زمین، اثری بسیار منفی بر امنیت غذایی و معاش مردمی دارد که در مناطق بیابانی زندگی می‌کنند.

کد خبر: ۸۰۸۸۰۲

در نتیجه مسئولان کشورهایی که در معرض خطر گسترش بیابان قرار دارند برای جلوگیری از این تهدید یا بهبود وضع زمین‌های خود، به یکسری اقدامات دست زدند و در تلاشند جلوی روند پرشتاب تخریب زمین‌های مناطق خشک، نیمه‌خشک و نیمه مرطوب را بگیرند.کشورهای مختلف باتوجه به امکاناتی که در اختیار دارند از روش‌های موثری برای مقابله با بیابانزایی استفاده می‌کنند.

طرح جنگل صحرا در قطر

برای نمونه ساخت گلخانه‌ای نسبتا کم‌ارتفاع در مسیعید قطر ـ شهری که به واسطه آسمانخراش‌هایش معروف است ـ چندان جلب توجه نمی‌کند؛ اما این گلخانه کوچک که نزدیک ساحل شهر صنعتی مسیعید ساخته شده است، به تغییر شکل این منطقه کمک بسیاری کرده و زمین‌های بیابانی اطرافش را برای همیشه به مراکز پررونق تولید مواد غذایی و آب تازه تبدیل کرده است.

این گلخانه بخشی از طرح جنگل صحرا تحت هدایت شرکت نروژی بوده که از سال 2008 فعال است. همچنین این شرکت در یک هکتار از زمین‌های این منطقه گیاه‌های متنوعی با هزینه‌ای معادل 3‌/‌5 میلیون دلار کاشته است.

در این طرح از فناوری‌های سبز بسیاری همچون متمرکز کردن نور خورشید، پنل‌های قدرت‌زای نوری و یک گلخانه که به وسیله آب شور خنک شده و چرخه آب در طبیعت را تقلید می‌کند، استفاده می‌شود. این شرکت با بررسی شرایطی که موجب بیابانزایی می‌شود، ازجمله کمبود آب و تغییرات آب و هوا، راه‌حل‌هایی به کار برده که توانسته چند مشکل بیابانزایی را همزمان حل کند. معمولا اکوسیستم‌های طبیعی بسیار پیچیده و باهم در تعامل هستند، اما سیستمی که بشر می‌سازد ساده، بدون ارتباط و خطی است و در این پروژه سعی شده چنین ارتباط پیچیده‌ای ایجاد شود. پمپ‌های به کار برده شده در این گلخانه با استفاده از برق حاصل از نیروی خورشید فعال می‌شود و آب‌ شور را به گلخانه هدایت و هوای آنجا را تهویه می‌کند. درواقع با چکاندن قطره قطره آب شور روی صفحه‌های مقوایی نازکی به نام تبخیرکننده، هوای خشک بیابان، خنک و مرطوب می‌شود و محیط مناسب و مطلوبی برای کاشت و برداشت محصولات به وجود می‌آید. همچنین بخشی از آب شور تبخیر شده درون گلخانه متراکم و به آب مطلوب تبدیل می‌شود که برای آبیاری گیاهان مفید است.

کشورهای آفریقایی

تغییرات شدید آب و هوا، بیابانزایی را در قاره آفریقا تشدید کرده تا جایی که 40 درصد زمین‌های این قاره تحت تاثیر بیابانزایی قرار گرفته‌اند و بنا بر گزارش‌ها چنانچه این روند ادامه داشته باشد، در آینده‌ای نه‌چندان دور تمام زمین‌های این قاره به بیابان‌های خشک و بی‌آب و علف تبدیل خواهند شد. آفریقا متوجه این تهدید شده و با امید به جلوگیری از روند بیشتر بیابانزایی شروع به اجرای طرح دیوار بزرگ سبز صحرای آفریقا کرده است؛ البته این ایده، پس از ایجاد دیوار بزرگ سبز چین مطرح شد. در این طرح قرار شد از لبه جنوبی صحرای بزرگ آفریقا شروع به کاشت گیاه و درخت با طول 7000 کیلومتر و عرض 14 کیلومتر شود و این دیوار از 11 کشور آفریقایی در منطقه ساحل این قاره عبور کند. این منطقه شامل مناطقی از شمال سنگال، جنوب موریتانی، مرکز مالی، جنوب الجزیره، مرکز چاد، جنوب سودان، شمال سودان جنوبی و اریتره است. گیاهان و درختانی که در این مناطق کاشته می‌شوند، جلوی سرعت باد و فرسایش خاک را می‌گیرند و در عین حال منبع غنی از مواد غذایی شامل میوه و سبزی‌های خوراکی برای 11 میلیون ساکن این مناطق محسوب می‌شوند و آنها را از بحران مواد غذایی نجات می‌دهند. هر سال در سنگال و در فصل باران، دو میلیون اصله درخت کاشته می‌شود و زمانی که این درختان رشد کنند و به جنگل تبدیل شوند می‌توانند نتایج خوب خود را نشان دهند. پروژه دیگری به نام جنگل صحرای بزرگ آفریقا درحال بررسی است که به موجب آن نه فقط ایجاد مشاغل سبز خواهد شد، بلکه با استفاده از نیروی خورشید و متمرکز کردن آن می‌توانند سبزی‌کاری کرده و گلخانه‌های آب شور بسازند و به این ترتیب واحه‌های سرسبز در دل صحرا ایجاد کنند. همچنین با استفاده از فرآیند نمک‌زدایی می‌توانند در گلخانه‌ها، گوجه‌فرنگی، خربزه و جلبک‌های خوراکی و صنعتی و همچنین روغن جلبک ـ که نوعی سوخت زیستی محسوب می‌شود ـ پرورش دهند.

اردن

دره دریای مرده واقع در اردن به یکی از نمونه‌های عالی مبارزه با بیابانزایی تبدیل شده است. در این دره، برخلاف کمبود آب شدید می‌توان شاهد رویش گیاهان شاداب و محصولاتی چون موز بود. خاک این منطقه به دلیل کم‌آبی بسیار شور است و رویش موز که نیازمند آب شیرین است از موثر بودن عملیات بیابانزدایی در این منطقه است. در کشاورزی پایدار، از مقدار دی‌اکسید کربن اتمسفر کم می‌شود و سیستم‌های غذایی متنوع چند کاشتی دائمی به وجود می‌آید. این سیستم‌های غذایی از نوع گیاهانی هستند که راحت‌تر تولید شده و به دخالت انسان نیاز کمتری دارند. بکارگیری این روش کشاورزی ابتدا بسیار پرزحمت است، اما نتیجه بسیار خوبی دارد و می‌تواند قرن‌ها دوام داشته باشد.