بخت بد تالاب بختگان؛ از خشکی تا فرونشست

به گزارش جام‌جم‌آنلاین از ایرنا، بختگان در گذشته پناهگاه پرندگان مهاجر مانند فلامینگو، درنا، کبوتر دریایی، آب چلیک، مرغابی و غاز بوده که از روسیه و دشت‌های سیبری به ایران مهاجرت می‌کردند البته در سال‌های اخیر به‌دلایل گوناگون هزاران پرنده در بستر خشک و نمکین آن گرفتار شده و جان سپرده‌اند.

طبق نظر کارشناسان تخصیص نیافتن حقابه و پایی آمدن حجم آب تالاب، کاهش رطوبت هوای محلی را به‌دنبال داشته و یکی از عوامل مهم تخریب تدریجی پوشش گیاهی اکوسیستم‌های طبیعی در این منطقه به‌شمار می‌رود.

آنطور که این پژوهشگران اعلام کرده اند، املاح موجود در تالاب بختگان در اثر پدیده فرسایش بادی به‌صورت غبار به‌تدریج بر روی اراضی پیرامون آن منتشر و باعث تخریب خاک شده و همچنین پیامد‌های منفی احتمالی بر سلامت افراد محلی خواهد داشت.

این دریاچه که در فاصله ۲۲۰ کیلومتری شرق شیراز در استان فارس قرار دارد در حفظ بوم ساختار و محیط زیست شهرستان‌های اطراف نیز تأثیر بسزایی دارد. مساحت تالاب بختگان بیش از ۸۵ هزار هکتار و نیاز آبی آن یک میلیارد متر مکعب است.

خشکی بختگان از کجا آب می‌خورد

دریاچه بَختِگان  در حدود ۱۳۰ کیلومتری شرق شیراز، دومین دریاچه بزرگ ایران بعد از دریاچه ارومیه و بزرگ‌ترین دریاچه مرکزی ایران بود و به طول ۱۲۰ کیلومتر در شهرستان‌های نی ریز، استهبان، بختگان و خرامه و ارسنجان در استان فارس است. این دریاچه زیستگاه زمستانه پرندگانی بود که از روسیه و دشت‌های سیبری به ایران مهاجرت می‌کردند.

ساختن سد درودزن در سال ۱۳۵۱ هجری شمسی سبب کاهش ورودی آب رودخانه کر به دریاچه بختگان شد. سپس با احداث سد سیوند بر روی رودخانه سیوند و در منطقه‌ای بنام تنگه بلاغی، سیلاب‌های رودخانه سیوند هم به رودخانه کُر نرسید همچنین ساخت سدی دیگر بنام ملاصدرا و در منطقه‌ای بنام تنگ براق و در بالادست سد درودزن سبب شد آبی به دریاچه نرسد.

به نظر کارشناسان، وجود سه سد درودزن، سیوند و ملاصدرا در بالادست دریاچه بختگان بر روی رودخانه‌های کُر و سیوند که منبع اصلی تأمین آب این دریاچه است، موجب خشک شدن این حوضه آبی شده‌است.

با خشک شدن دریاچهٔ بختگان، پرندگان مهاجر و کوچ‌کننده هم دیگر به سوی بختگان نیامده، در نتیجه اکوسیستم بهم خورده و کویر، به‌عنوان مهمان ناخوانده، به معنای حقیقی آن واقعیت تلخ منطقه شد؛ که البته برخی از آنان دریاچهٔ پشت سد سیوند را برای زندگی برگزیده‌اند.

فرونشست و گردو غبار مهمانان ناخوانده بختگان

معاون محیط زیست طبیعی اداره‌کل حفاظت محیط زیست فارس با اشاره به وضعیت تالاب‌ها اظهار کرد: تالاب‌های کافتر و پریشان از دهه ۸۰ به طور کامل خشک شده‌اند و تالاب بختگان، بزرگ‌ترین تالاب استان، به کانون‌های گردوغبار تبدیل شده است.

نبی‌الله مرادی ادامه داد: پس از بختگان، تالاب‌های پریشان و مهارلو نیز درگیر پدیده فرونشست زمین هستند که یک بحران جدی است و باید برای آن راهکار‌های اساسی اندیشیده شود.

جانی دوباره در تالاب بختگان

رئیس اداره بهره‌برداری و نگهداری سد درودزن اظهار کرد: هر ساله با تصویب مراجع بالادستی مانند کارگروه سازگاری با کم‌آبی، حجم آب تخصیص‌یافته از سد به تالاب بختگان مشخص می‌شود؛ امسال نیز رهاسازی حق‌آبه مصوب این کارگروه از سد درودزن آغاز شده است.

محمودرضا مقدم، دبی آب رهاسازی‌شده را ۳۰ مترمکعب بر ثانیه عنوان کرد و افزود: با توجه به حجم تخصیص‌یافته، این میزان آب به‌طور مستمر به بختگان منتقل می‌شود.

وی حجم کنونی آب مخزن سد را ۴۸۴ میلیون مترمکعب و حجم آب مفید قابل استفاده را ۱۵۳ میلیون مترمکعب (تا صبح روز، یکشنبه ۱۸ خرداد ۱۴۰۴) اعلام کرد.

به گفته مقدم، سال گذشته در همین زمان حجم مخزن ۵۴۷ میلیون مترمکعب و حجم آب قابل استفاده ۲۱۷ میلیون مترمکعب بود.

سند تالاب بختگان در حال پیگیری است

مدیرکل محیط زیست فارس گفت: سند تالاب پریشان با پیگیری‌ها و نامه نگاری با معاون رئیس جمهور رونمایی شد که این دستاورد بزرگ باعث شد تلاش بیشتری شود تا سایر تالاب‌ها مثل بختگان نیز در دستور کار سندگذاری قرار گیرند.

لیلا تاجگردون تصریح کرد: سند تالاب بختگان با همکاری دانشگاه شیراز در حال پیگیری است. البته در فارس ۱۴ تالاب وجود دارد که بستر و حریم برخی تعیین شده و بقیه در دست بررسی است.

 تالاب‌های استان فارس سرشار از گونه‌های ژنتیکی ارزشمند، فراوانی پرندگان، ماهی‌ها و جانوران آبزی است.

بختگان، طشک، ارژن، پریشان و کم جان، تالاب‌های بین‌المللی فارس هستند. این تالاب‌ها، در کنار دیگر تالاب‌های استان، در معتدل کردن آب و هوا و تغذیه منابع آبی نقش به‌سزایی دارند. افزون‌بر آن که زیستگاهی برای پرندگان و دوزیستان شناخته می‌شوند.

اکوسیستم تالاب‌های استان فارس به گونه‌ای است که در فصل گرما حجمی از آن بخار می‌شود. با این همه، همین فرآیند سبب باززنده‌سازی پوشش گیاهی تالاب‌ها می‌شود.