اوراسیا عبور از تجارت سنتی

درقالب این توافق‌نامه، حدود ۸۷ درصد کالاهای مبادله‌ای میان ایران و پنج کشور عضو اتحادیه اقتصادی اوراسیا (روسیه، قزاقستان، بلاروس، ارمنستان و قرقیزستان) از تاریخ مذکور با تعرفه صفر مبادله می‌شود.این توافق‌نامه که از سال ۲۰۱۹ به اجرا درآمد، نه فقط مشوق‌هایی را برای کاهش تعرفه‌ها در بسیاری از کالاهای صادراتی و وارداتی میان طرفین فراهم کرده بلکه موجب شده که مسیر تجارت میان ایران و کشورهای اوراسیا تسهیل شود.بدون شک رشد صادرات ایران به این کشورها در سال‌های اخیر، نشان‌دهنده تأثیر مثبت این توافق‌نامه بر تقویت روابط تجاری میان طرفین است.
یکی ازمهم‌ترین عواملی که این روابط را تحت تأثیر قرار داده، جغرافیای منطقه‌ای و موقعیت استراتژیک ایران است. ایران به عنوان یکی از کشورهایی که در مسیرهای حمل‌ونقل زمینی و دریایی بین منطقه اوراسیا و غرب آسیا نقش کلیدی دارد، توانسته توجه اعضای اتحادیه اقتصادی اوراسیا را به خود جلب کند.همچنین توسعه زیرساخت‌های حمل‌ونقل زمینی و ریلی، از‌جمله پروژه‌های مرتبط با کریدور شمال ــ جنوب، فرصت‌های بسیاری را برای افزایش مبادلات تجاری و همکاری‌های اقتصادی فراهم کرده است. این مسأله به ایجاد پیوندهای اقتصادی عمیق‌تر میان ایران و کشورهای عضو اوراسیا منجر شده و راه را برای افزایش همکاری‌های بیشتر هموار کرده است.
   
آخرین وضعیت تجارت
صادرات ایران به کشورهای عضو اتحادیه اقتصادی اوراسیا با افزایش ۲۰ درصدی در سال ۱۴۰۳ به بیش از دو میلیارد دلار رسید. گزارش سازمان توسعه و تجارت نشان می‌دهد در این مدت دو میلیون و ۱۷۴ هزار تن کالا به ارزش یک میلیارد و ۵۱۰ میلیون دلار از مبدأ کشورهای عضو اتحادیه اقتصادی اوراسیا وارد کشورمان شده است.
ازسوی دیگر داده‌های اعلام شده نشان می‌دهد میزان وزنی صادرات ایران به کشورهای اوراسیا در سال گذشته پنج میلیون و ۵۹ هزار تن بوده و نسبت به مدت مشابه سال قبل از آن ۲۱ درصد افزایش نشان می‌دهد.
در همین خصوص محمدعلی دهقان‌دهنوی، رئیس سازمان توسعه تجارت تاکید کرد: پیش‌بینی می‌شود حجم تجارت دوطرفه با این پنج کشور به حداقل ۱۰ میلیارد دلار برسد. این توافق، گامی مهم برای اتصال ایران به اقتصاد جهانی است و با همکاری دولت، بخش خصوصی و گمرک، می‌تواند به توسعه صادرات و جذب سرمایه‌گذاری منجر‌شود.این در‌حالی است که میرهادی سیدی، رئیس تیم مذاکراتی ایران و اوراسیا می‌گوید: صادرات ایران به اعضای اوراسیا در گذشته حدود ۶۰۰ میلیون دلار بود که این رقم به‌دنبال امضای تجارت ترجیحی در سال گذشته به بیش از دو میلیارد دلار رسید و انتظار می‌رود این میزان در سال‌جاری رو به افزایش باشد، چون عضویت در این اتحادیه ظرفیت ۳۰‌میلیارد دلاری برای صادرات ایران فراهم می‌کند.وی حجم واردات کشورهای عضو اتحادیه اوراسیا را بیش از ۴۰۰ میلیارد دلار در سال دانست و تاکید کرد که ایران نیز می‌تواند بخشی از این بازار را به خود اختصاص دهد.ازجمله کالاهایی که طی سال‌های اخیر ایران توانسته صادرات آنها را به کشورهای عضو اوراسیا افزایش دهد، می‌توان به محصولات کشاورزی (پسته، خرما، سیب، زعفران، صیفی و سبزیجات تازه)، محصولات پتروشیمی (متانول، پلی‌اتیلن، روغن‌های صنعتی)، مصالح ساختمانی (سیمان، کاشی)، آبزیان (میگو و ماهی)، فرآورده‌های معدنی (سنگ و مواد معدنی اولیه) و خشکبار اشاره کرد.در مقابل، واردات ایران از این کشورها شامل کالاهایی نظیر غلات و محصولات کشاورزی اساسی (گندم، جو، روغن خوراکی، بلغور)، ماشین‌آلات سنگین و تجهیزات صنعتی، مواد اولیه صنایع شیمیایی و معدنی و چوب، کاغذ و محصولات سلولزی است.
   
چالش‌های افزایش تجارت
یکی از چالش‌های مهم در روابط تجاری میان ایران واعضای اتحادیه اقتصادی اوراسیا مسائل مربوط به تحریم‌ها و محدودیت‌های اقتصادی است. تحریم‌های اعمال‌شده علیه ایران موجب محافظه‌کاری برخی از کشورها در تعاملات اقتصادی و تجاری با ایران شده است. اگرچه کشورهای اوراسیا، تاحد زیادی تحت تأثیر تحریم‌های مستقیم قرار ندارند ولی فشارهای اقتصادی جهانی وحفظ تعادل در روابط خود با سایر کشورها ممکن است بر نوع تعاملات اقتصادی آنها با ایران تأثیر گذاشته باشد.با وجود این بسیاری از این کشورها در سال‌های اخیر تلاش کرده‌اند تا مسیرهایی برای ادامه همکاری‌ها و عبور از موانع ایجاد شده پیدا کنند. توسعه روابط بانکی، استفاده از ارزهای مشترک برای مبادلات و کاهش وابستگی به سیستم‌های مالی بین‌المللی از‌جمله اقداماتی است که اعضای اوراسیا و ایران برای استمرار تجارت انجام داده‌اند.
یکی دیگر از ابعاد مهم همکاری میان ایران و کشورهای عضو اتحادیه اقتصادی اوراسیا به حوزه انرژی مربوط می‌شود. ایران به‌عنوان یکی از بزرگ‌ترین تولیدکنندگان نفت و گاز در جهان، نقشی کلیدی در تأمین انرژی این کشورها دارد.این موضوع نه فقط به تعمیق روابط اقتصادی منجر شده، بلکه بر مسائل ژئوپلیتیک و امنیت انرژی در منطقه نیز تأثیرگذار بوده است. برای مثال برخی از کشورهای عضو اوراسیا به‌دنبال گسترش همکاری‌های خود با ایران در زمینه انتقال گاز هستند و پروژه‌های مشترک در زمینه انرژی می‌تواند به تقویت روابط میان طرفین منجر شود.
   
کاهش وابستگی
از منظر سیاسی، افزایش تجارت میان ایران و کشورهای عضو اتحادیه اقتصادی اوراسیا راه را برای تقویت دیپلماسی اقتصادی میان طرفین باز کرده است. این همکاری‌ها تأثیر مثبتی بر دیگر زمینه‌های همکاری میان طرفین از‌جمله حوزه‌های امنیتی، علمی و فرهنگی داشته‌ است. نزدیکی اقتصادی میان ایران و کشورهای اوراسیا به نوعی استراتژی جدید در منطقه به‌شمار می‌رود که می‌تواند به کاهش وابستگی دو طرف به قدرت‌های اقتصادی خارج از منطقه کمک کند.
روابط ایران با کشورهای عضو اوراسیا نه فقط به توسعه اقتصادی ایران کمک کرده بلکه در جهت کاهش وابستگی به منابع سنتی صادرات و واردات حرکت کرده است. تنوع‌بخشی به بازارهای صادراتی، استفاده از فرصت‌های جدید برای سرمایه‌گذاری وبهره‌برداری از زیرساخت‌های حمل‌ونقلی مشترک از‌جمله دستاوردهای مهم این همکاری‌ها به‌شمار می‌رود. همچنین توافق‌های تجاری ایران با کشورهای عضو اوراسیا، زمینه‌ساز تقویت بخش خصوصی و رشد تولید داخلی نیز بوده است، زیرا فرصت‌هایی برای حضور محصولات ایرانی در بازارهای جدید فراهم شده است.در وضعیت فعلی به نظر می‌رسد با ادامه تلاش‌ها برای گسترش توافق‌نامه‌های تجاری وسرمایه‌گذاری مشترک میان ایران و کشورهای عضو اتحادیه اوراسیا، حجم مبادلات تجاری میان طرفین افزایش یابد.همچنین ارتقای زیرساخت‌های ارتباطی از‌جمله بنادر، خطوط ریلی و توسعه مناطق آزاد تجاری می‌تواند به بهبود شرایط تجارت وهمکاری‌های اقتصادی میان ایران و اعضای این اتحادیه کمک کند. در کنار این عوامل، تقویت نقش دیپلماسی اقتصادی ایران و کاهش موانع ناشی از تحریم‌ها، می‌تواند به پیشبرد اهداف بلندمدت اقتصادی طرفین کمک شایانی کند.

منافع تجارت با اوراسیا
کارشناسان معتقدند افزایش حجم تجارت ایران با اوراسیا می‌تواند منافع زیادی را نصیب کشورمان کند که برخی از این مزایا و منافع از این قرار است:
کاهش هزینه‌های واردات کالاهای اساسی: دسترسی به منابع استراتژیک مانند غلات با تعرفه ترجیحی و امنیت غذایی بیشتر.
افزایش تنوع بازارهای صادراتی: صادرات پایدار محصولات ایرانی به بازاری با بیش از ۱۸۴ میلیون نفر جمعیت و تولید ناخالص داخلی بیش از ۲.۴هزار میلیارد دلار
موقعیت جغرافیایی و توسعه ترانزیت: ایران به‌واسطه همسایگی و موقعیت ژئوپلیتیک، نقش کلیدی در ترانزیت کالا بین آسیا و اوراسیا ایفا می‌کند.
هم‌افزایی سیاسی و اقتصادی: تقویت روابط منطقه‌ای و کاهش وابستگی به بازارهای بی‌ثبات.