وقتی قصه‌ها از تهران کوچ می‌کنند

آنچه این سریال‌ها را از دیگر آثار متمایز می‌کند، انعکاس اصالت‌ها، رسوم و دغدغه‌ انسان‌هایی است که در فضای تهران نادیده انگاشته می‌شوند و به این ترتیب، ابعاد جدیدی از فرهنگ و زندگی ایرانی را در معرض دید می‌گذارند. مزیت‌ این نوع آثار در چندین بعد نمود پیدا می‌کند.  نخست آن‌که با نمایش تنوع فرهنگی در گوشه‌گوشه ایران، به آشنایی هرچه بیشتر مخاطب با هویت‌های محلی و قومی مختلف کمک می‌کند. در کنار این، با معرفی جاذبه‌های طبیعی و گردشگری مناطق گوناگون، این سریال‌ها به گونه‌ای از سفیران فرهنگی و توریستی برای معرفی ایران به دنیای بیرون تبدیل می‌شوند. علاوه‌بر این، این آثار با نمایش دغدغه‌ها، آلام و امیدهای مردم در مناطق مختلف، پلی میان اقوام ایرانی می‌زنند و حس همبستگی ملی را تقویت می‌کنند. چنین سریال‌هایی در عین جذابیت، تلویزیون را از یکنواختی خارج کرده و دریچه‌ای نو به سوی دنیای شگرف و پرتنوع ایران می‌گشایند. برای بررسی سریال‌هایی که خارج از شهر تهران تولید شده سراغ علیرضا مسعودی، حسن نجاریان، حسن نجفی و علیرضا نجف‌زاده رفتیم که در کسوت نویسنده، تهیه‌کننده و کارگردان تلاش کردند تهران‌گریزی کنند و آثاری خارج از تهران بسازند. با آنها درباره انتخاب لوکیشن‌ها، ضرورت ساخت آثاری خارج از تهران و ... گفت‌وگو کردیم.

سریال‌ها نقشه فرهنگی کشور را ترسیم می‌کنند
علیرضا مسعودی، نویسنده و کارگردان با اشاره به تجربه ساخت سریال نوروز رنگی در مشهد مقدس گفت: قصه سریال من ایجاب می‌کرد بخشی را در مشهد فیلمبرداری کنیم به عبارتی یکی از گره‌های داستان باید در مشهد تولید و فیلمبرداری می‌شد.وی موقعیت‌های مکانی مختلف را در ایجاد فضا و حس داستان موثر دانست و افزود: استفاده از لوکیشن‌های غیر تهرانی در ایجاد حس و فضا بسیار کمک‌کننده است و موقعیت‌های خوبی را برای کسی که نویسنده و کارگردان است، فراهم می‌کند.مسعودی با ذکر سریال‌های تلویزیون که در سال‌های اخیر خارج از تهران ساخته شده‌، تصریح کرد: حداقل در یک دهه اخیر سریال‌هایی که اتفاقات آنها خارج از تهران رقم خورده، برای مخاطب جذاب‌تر بوده است. برای نمونه می‌توان به سریال‌هایی نظیر «پایتخت»، «نون خ» و «سوجان» اشاره کرد.این کارگردان تلویزیون فیلم‌سازی در مناطق مختلف را عاملی برای آشنایی مردم با فرهنگ‌های مختلف عنوان کرد و افزود: اعتقاد دارم در بسیاری از شهرستان‌ها می‌توان ماجرایی را برای سریال رقم زد تا مردم با فرهنگ آن منطقه آشنا شوند.من به شخصه دوست دارم بیشتر سریال‌هایی را کار کنم که داستانش خارج از تهران رقم می‌خورد.مسعودی با اشاره به نکات مثبت و منفی ساخت سریال در لوکیشن‌های دور از تهران گفت: شاید به دلیل رفت و آمد، حمل و نقل و مسائل این‌چنینی هزینه بیشتری برای تیم تولید داشته باشد ولی به نظر من استفاده از موقعیت‌های مکانی مختلف، تنوع تصویری خوبی دارد و به شناخت و آشنایی مردم ایران با مناطق مختلف بسیار کمک می‌کند.وی ادامه داد: انتخاب لوکیشن خارج از تهران محدودیت دست و پا گیری ندارد، علی‌الخصوص اگر مدیر تولید از افراد محلی و آشنا به محیط باشد، کار تیم تولید راحت‌تر است؛ حتی در مواردی نامه‌نگاری و هماهنگی اداری در شهرستان‌ها آسان‌تر است.مسعودی ایران را همچون تابلوی نقاشی توصیف کرد که ساخت سریال در مناطق مختلف، باعث تنوع تصویری و نشان دادن مناطق جذاب استان‌های مختلف می‌شود که تاثیر بسزایی در جذب مخاطب دارد.

روایتی تازه از ایران در قاب تلویزیون
حسن نجفی، تهیه‌کننده تلویزیون با اشاره به تنوع اقلیمی ایران گفت: مردم هر منطقه دوست دارند هویت، فرهنگ و تاریخ خود را در قاب تلویزیون ببینند. اگر بتوانیم ضمن نشان دادن این هویت‌ها، زوایای پنهان تاریخ را نیز روایت کنیم، گامی جدی در راستای پیوند اقوام برداشته‌ایم. تمرکز صرف بر تولیدات پایتخت‌محور، ما را از تنوع معماری، لباس، گویش، موسیقی و شخصیت‌های تاریخی محروم می‌کند. حضور مناطق مختلف در شبکه‌های تلویزیونی، همراه با دقت در تولید و رعایت استانداردها، می‌تواند به جذابیت رسانه‌ملی بیفزاید.وی با اشاره به تجربه ساخت سریال «جلال» که در خارج از تهران فیلمبرداری شده بود، بیان کرد: ایران، با تمدن چند هزار ساله‌اش که با باورهای دینی آمیخته‌شده، می‌تواند از این فرصت بهره‌مند شود. سریال جلال دقیقا به همین موضوع می‌پردازد. در قالب داستان یک خانواده، چهره‌های بزرگ تاریخ انقلاب و دفاع‌مقدس را به تصویر کشیدیم و سایر مناطق کشور را با این تاریخ آشنا کردیم.نجفی با ذکر این نکته که در مناطق مختلف ایران، هنرمندان توانمند و بااستعدادی حضور دارند، تصریح کرد: نبود فضای کافی برای تجربه و دیده شدن، آنها را مجبور به ترک زادگاه خود می‌کند. توجه به استان‌ها، موجب ایجاد زیرساخت‌های فرهنگی و جذب سرمایه‌گذاران می‌شود. اگر هنرمندان شهرستانی قدر و جایگاه خود را بشناسند، می‌توانند در حل مسائل فرهنگی منطقه خود نیز نقش‌آفرینی کنند.این تهیه‌کننده استان‌ها را در تولیدات باکیفیت توانمند دانست و گفت: باید به استان‌ها اهمیت بیشتری داده شود. مدیران استانی شبکه‌های تلویزیونی باید درک کنند که دوران برنامه‌سازی محدود و کم‌کیفیت تحت عنوان «کار شهرستانی» گذشته است. شبکه‌های استانی ما در سطح بین‌المللی نیز قابل مشاهده هستند و لازم است که تولیدات منطقه‌ای با استانداردهای جهانی همخوانی داشته باشد.

سریال‌ها رنگ و بوی  هویت می‌گیرند 
حسن نجاریان، تهیه‌کننده تلویزیون به نقش اثرگذار لوکیشن‌های غیرشهری در جذب مخاطب و باورپذیری بیشتر داستان پرداخت و گفت: برای باورپذیر شدن یک داستان در بستر فرهنگی خاص، نویسنده باید با آداب و رسوم، سنت‌ها و ویژگی‌های اجتماعی آن منطقه آشنا شود.در سریال آتش و باد، پژوهش‌های مفصلی صورت گرفت تا عناصر فرهنگی قوم عشایر به‌درستی و با دقت در روایت گنجانده شود.به گفته این تهیه‌کننده، زمانی که مخاطب در تماشای یک سریال با عناصر فرهنگی و اصیل آشنا می‌شود، نه‌‌تنها داستان را باور می‌کند بلکه ارتباط عمیق‌تری نیز با شخصیت‌ها و فضای روایت برقرار می‌سازد.وی ادامه داد: نمایش آداب و رسوم، حتی آنهایی که امروزه کمرنگ شده، می‌تواند بار فرهنگی بالایی برای بیننده به همراه داشته باشد و در شکل‌گیری درک عمیق‌تری از گذشته و هویت جمعی نقش‌آفرین باشد. نجاریان در ادامه با نگاهی کلان‌تر به جایگاه لوکیشن‌های غیرتهرانی در صنعت تلویزیون ایران پرداخت و گفت: در سال‌های اخیر شاهد گرایش بیشتر تولیدات تلویزیونی به سمت فضاهای خارج از تهران هستیم. این رویکرد، ضمن تنوع‌بخشی بصری، باعث خروج از فضای تکراری سریال‌های آپارتمانی شده و به نوعی چشم‌انداز تازه‌ای را پیش روی مخاطب می‌گذارد.  وی با اشاره به دشواری‌های فنی و لجستیکی تولید در مناطق دورافتاده افزود: تولید در خارج از تهران همواره با چالش‌هایی مانند دسترسی سخت، حمل و نقل تجهیزات، اسکان و رفاه عوامل مواجه است اما با تمام این سختی‌ها، خروجی چنین پروژه‌هایی ارزش فرهنگی و هنری بالایی دارد.  این تهیه‌کننده با اشاره به لزوم تداوم توجه تلویزیون به تولیدات غیرشهری تأکید کرد: بررسی سریال‌های ماندگار و محبوب سال‌های اخیر نشان می‌دهد که بخش زیادی از آنها در فضاهای غیرشهری 
تولید شده‌اند. این نکته باید موردتوجه جدی مدیران رسانه‌ملی قرار گیرد تا بتوان در کنار سرگرمی، انتقال مؤثر فرهنگ و هویت ایرانی را نیز محقق ساخت.

لوکیشن‌ سریال‌ها، مقصد سفر گردشگران می‌شوند
علیرضا نجف‌زاده، کارگردان تلویزیونی تنوع جغرافیایی را یکی از عوامل موثر در روایت داستان دانست و گفت: تنوع جغرافیایی تأثیر قابل‌توجهی در جذابیت بصری و روایت داستان دارد.وقتی وارد اقلیم‌های مختلف کشور می‌شویم، امکان ایجاد تنوع در قصه بیشتر می‌شود اما تغییر لوکیشن نباید صرفا یک جابه‌جایی ظاهری باشد، بلکه محتوا باید با جغرافیا و فرهنگ آن منطقه ارتباط داشته باشد. در غیر این صورت، مخاطب متوجه می‌شود که تنها ظاهر ماجرا تغییر کرده، بدون این‌که ارتباطی با فرهنگ آن منطقه برقرار شود.وی در ادامه، همبستگی محتوا و موقعیت را عامل مهم در کیفیت اثر اعلام کرد و گفت: در سال‌های اخیر سریال‌هایی خارج از تهران ساخته شده‌اند. برخی از این آثار ماندگار شده‌ اما برخی دیگر به دلیل ضعف محتوایی نتوانسته‌اند تأثیرگذار باشند.داستان زمانی موفق است که روایت و شخصیت‌پردازی آن با بستر فرهنگی و اجتماعی منطقه هماهنگ باشد.اگرتنها لوکیشن تغییر کندوقصه قابل‌انتقال به هر جایی باشد، مزیت خاصی نخواهد داشت. نجف‌زاده اسکان و اقامت گروه تولید در خارج از تهران از چالش‌های انتخاب موقعیت‌های شهرستان عنوان کرد: یکی از چالش‌های فیلم‌سازی در خارج از تهران، مسائل لجستیکی ماننداسکان واقامت گروه تولید است. علاوه‌بر این، همکاری نکردن برخی مسئولان محلی نیز مشکل‌ساز می‌شود. برخی از این مسئولان، به دلیل عدم شناخت از فرآیند فیلم‌سازی، محدودیت‌هایی ایجاد می‌کنند که روند تولید را دشوار می‌سازد. این کارگردان از ساخت فیلم و سریال در موقعیت‌های متفاوت به عنوان یک عنصر موثر دررونق گردشگری تاکید کرد وافزود:وقتی یک سریال درمنطقه‌ای ساخته می‌شود، علاوه بر نمایش فرهنگ و ویژگی‌های بومی آن منطقه، می‌تواند تأثیر مستقیمی بر گردشگری و اقتصاد محلی داشته باشد. مثلا سریال «قصه‌های مجید» که در اصفهان تولید شد، باعث افزایش گردشگری در آن منطقه شد. این موضوع نشان می‌دهد که اگر یک اثر با در نظر گرفتن ویژگی‌های فرهنگی منطقه ساخته شود، می‌تواند تأثیرات گسترده‌ای فراتر از تلویزیون داشته باشد. نجف‌زاده تنوع جغرافیایی کشورمان را ارزش افزوده برای ساخت آثار باکیفیت دانست و تصریح کرد: بسیاری از کشورهای دنیا از تنوع جغرافیایی که ایران دارد، محروم‌اند؛ اگر زیرساخت‌های لازم ایجاد شود، می‌توان از این ظرفیت برای تولید آثار باکیفیت‌تر استفاده کرد.