ایران پای تصویر گیلان

در آغاز باید پرسید فرهنگ گیلکی در میان سایر فرهنگ‌های اقوام ایرانی از چه جایگاهی برخوردار است؟ ناگفته پیداست فرهنگ گیلکی یکی از مهم‌ترین و برجسته‌ترین فرهنگ‌های بومی ایران است که از جایگاه خاصی در میان اقوام مختلف کشور برخوردار است. این فرهنگ از لحاظ زبانی، ادبیات، هنر، سنت‌ها و آداب و رسوم جایگاه ویژه‌ای در ایران دارد. 
   
زبان گیلکی
زبان گیلکی یکی از زبان‌های ایرانی شمالی است که در استان گیلان و بخش‌هایی از استان‌های همجوار مانند مازندران و گلستان صحبت می‌شود. زبان گیلکی از نظر ریشه‌شناسی به شاخه زبان‌های شمال‌غربی ایرانی تعلق دارد و به‌دلیل ویژگی‌های خاص خود، مانند تلفظ‌ها و واژگان منحصر‌به‌فرد، جایگاه مهمی در تاریخ زبان‌شناسی ایران دارد. این زبان یکی از زبان‌های غنی ایرانی است که در آثار ادبیات شفاهی، مانند فولکلور، اشعار محلی و قصه‌های عامیانه، نقش پررنگی ایفا کرده است. در حالی‌که زبان فارسی به‌عنوان زبان رسمی و ملی ایران در سراسر کشور به‌کار می‌رود، زبان گیلکی همچنان در بسیاری از خانواده‌ها و جوامع محلی گیلان و مناطق اطراف آن گویش می‌شود. با این حال با روند جهانی‌شدن و افزایش نفوذ زبان‌های خارجی، این زبان تحت تهدید قرار گرفته و برخی نگرانی‌ها در مورد از بین رفتن آن وجود دارد.
   
سنت‌های گیلکی
آداب و رسوم گیلکی به‌طور گسترده‌ای از طبیعت و محیط زندگی در گیلان تأثیرپذیرفته است.مردم گیلان به‌عنوان یک قوم تأثیرگذار با ارتباط نزدیکی به طبیعت، به‌ویژه جنگل‌ها، رودخانه‌ها و دریا، دارای فرهنگ‌هایی با ویژگی‌های خاص خود هستند. از‌جمله سنت‌های گیلکی می‌توان به جشن‌ها و مراسم‌های خاص مانند جشن تیرگان (جشن مخصوص کشاورزی و برداشت محصول)، عید نوروز (که در گیلان با ویژگی‌های خاص خود برگزار می‌شود) و مراسم‌های مذهبی محلی اشاره کرد. موسیقی سنتی گیلکی نیز بخشی از هویت فرهنگی این منطقه است و نقش مهمی در تقویت احساس تعلق به فرهنگ گیلکی دارد. استفاده از سازهایی مانند ساز تنبک، دایره و قیچک در موسیقی گیلکی یکی از ویژگی‌های برجسته آن است.
    
هنر و ادبیات گیلکی
هنر و ادبیات گیلکی بخش مهمی از فرهنگ غنی این منطقه است. گیلانی‌ها در شعر و ادب فارسی سهم زیادی دارند. شاعرانی پرآوازه از سیداشرف‌الدین حسینی‌گیلانی، حزین لاهیجی، سید‌شرفشاه دولایی گرفته تا گلچین گیلانی، شیون فومنی و هوشنگ ابتهاج. درحوزه داستان وروایت هم این سرزمین پراست ازچهره‌های معروف و شناخته شده؛محمود بهزاد،ابراهیم پورداوود، مهدی تجلی‌پور، حسن تقی‌زاده‌میلانی، محمدجعفر جعفری‌گیلانی، احمد سمیعی،عبدالعلی طاعتی،ابراهیم فخرایی گرفته تاکریم کشاورز، باقر قدیری‌اصلی، عبدالکریم گلشنی، محمد‌علی مجتهدی، رضا مدنی، محمد معین، احمد مهراد، احمد مرعشی و کیومرث صابری ملقب به گل‌آقا...درعرصه ادبیات شفاهی، مردم گیلان دارای آثار زیادی هستند که به‌ویژه در قالب قصه‌ها، افسانه‌ها ومثل‌ها نقل می‌شود. این آثار نه فقط ارزش‌های اجتماعی واخلاقی مردم گیلکی را منعکس می‌کنند بلکه بخشی از هویت فرهنگی آنان را نیز حفظ کرده‌اند.
   
در برابر فرهنگ‌های دیگر 
فرهنگ گیلکی مانند سایر فرهنگ‌های بومی ایران درکنار فرهنگ‌های دیگر اقوام ایرانی قرار دارد و هرکدام نقش مهمی در ساختار فرهنگی کشور ایفا می‌کنند. گیلکی‌ها به‌عنوان یکی از اقوام مهم ایران به‌ویژه در شمال کشور درکنار فرهنگ‌های فارس، ترک، کرد، عرب و دیگر اقوام، سهم خود را در ساختار هویت ملی ایرانی دارند. با این‌حال درمقایسه با دیگر زبان‌ها و فرهنگ‌های بزرگ ایران، فرهنگ گیلکی در سطح ملی کمترشناخته‌شده است و در دنیای مدرن و رسانه‌ای کمتر به آن پرداخته می‌شود. این موضوع به‌ویژه در دوران معاصر، به تهدیداتی برای حفظ هویت این فرهنگ منجر شده است. از همین‌روست که ساخت سریال‌های تلویزیونی و برنامه‌های رادیویی، اهمیت بیشتری برای حفظ این فرهنگ پیدا می‌کنند.
   
همبستگی ملی
با وجود برخی چالش‌ها، فرهنگ گیلکی به‌عنوان یکی از ارکان تنوع فرهنگی ایران، نقش مهمی در همبستگی ملی ایفا می‌کند. ایران کشوری با اقوام و زبان‌های مختلف است و فرهنگ‌های محلی از‌جمله گیلکی به‌عنوان بخشی از میراث ملی، در کنار دیگر فرهنگ‌ها، با هم هویت ملی ایران را شکل می‌دهند. از این‌رو توجه به فرهنگ گیلکی و ترویج آن در رسانه‌ملی، می‌تواند به تقویت همبستگی ملی، تقویت حس هویت قومی و ملی و حفظ تنوع فرهنگی در کشور کمک کند.
   
چالش‌های فرهنگ گیلکی
فرهنگ گیلکی مانند بسیاری از فرهنگ‌های بومی ایران با چالش‌هایی روبه‌رو است که می‌تواند تهدیدهایی برای بقای آن ایجاد کند. زبان گیلکی به‌دلایل متنوعی در معرض کاهش کاربرد قرار گرفته است. همچنین جهانی‌شدن و گسترش رسانه‌های جهانی باعث شده که فرهنگ‌های محلی در معرض تهدید قرار بگیرد و فرهنگ‌های جهانی غالب شود. با این‌که تلاش‌هایی برای حفظ زبان گیلکی صورت گرفته، این تلاش‌ها به میزان کافی نبوده و نیاز به برنامه‌های فرهنگی بیشتر برای ترویج آن احساس می‌شود.
   
اهمیت سریال‌هایی با تکیه بر فرهنگ گیلکی
تمرکز و اهمیت سریال‌هایی با فرهنگ گیلکی در صداوسیمای جمهوری اسلامی ایران می‌تواند به دلایل مختلف اجتماعی، فرهنگی و سیاسی مرتبط باشد. ایران کشوری با اقوام و فرهنگ‌های متنوع است و استان گیلان یکی از مناطق با هویت فرهنگی خاص خود است که زبان و آداب و رسوم خاصی دارد. ایجاد و پخش سریال‌های گیلکی می‌تواند به تقویت هویت قومی و فرهنگی این منطقه کمک کند و تنوع فرهنگی کشور را درقالب رسانه‌ای ملی منعکس کند.حفظ و ترویج زبان وفرهنگ محلی نیز از راه ساخت این آثار امکان‌پذیر است. در سال‌های اخیر، توجه به فرهنگ‌های محلی و بومی و تلاش برای حفظ زبان‌ها و آداب و رسوم این فرهنگ‌ها از‌جمله اولویت‌های فرهنگی در ایران بوده است. سریال‌های گیلکی می‌تواند به‌عنوان یک ابزار برای ترویج و حفظ این زبان و فرهنگ عمل کند، به‌خصوص که دربرخی مناطق کشور زبان‌های محلی رو به فراموشی است. این سریال‌ها همچنین می‌تواند فرصتی برای معرفی بیشتر این استان و ویژگی‌های جغرافیایی، طبیعی و تاریخی آن باشد. این موضوع می‌تواند به رشد گردشگری و شناخته‌تر شدن استان گیلان نیز کمک کند.
   
صدای مردم
از نظر اجتماعی، سریال‌هایی با فرهنگ گیلکی ممکن است به مشکلات، نیازها و چالش‌های اجتماعی مردم این منطقه پرداخته و به نوعی صدای این افراد باشد. از طریق داستان‌ها و شخصیت‌های گیلکی، این سریال‌ها می‌تواند به مسائل مختلف اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی این مردم پرداخته و درعین‌حال همبستگی ملی را تقویت کند. ناگفته پیداست رسانه‌ملی در ایران وظیفه دارد تا همه اقوام و گروه‌های مختلف اجتماعی راپوشش دهدو به فرهنگ‌ها و زبان‌های متنوع توجه کند. توجه به فرهنگ‌های محلی و بومی، به‌خصوص از طریق سریال‌هایی که روایت‌های محلی را به نمایش می‌گذارند، می‌تواند به ایجاد حس تعلق و هویت ملی مشترک کمک کند.
   
عامل مهم سرگرمی
سریال‌های گیلکی معمولا حاوی عناصری از طنز و موقعیت‌های اجتماعی است که می‌تواند مخاطبان را جذب کند. طنزهای اجتماعی و فرهنگی که از زبان و رفتار مردم گیلان نشأت می‌گیرد، می‌تواند به ایجاد فضایی مفرح و جذاب برای مخاطبان منجر شود. این سریال‌ها می‌تواند به‌عنوان پل ارتباطی میان اقوام مختلف عمل کرده و از احساس تفاوت‌های فرهنگی بکاهد.مردم استان گیلان و حتی سایر مناطق ایران علاقه زیادی به تماشای سریال‌هایی دارند که به زبان و فرهنگ خودشان باشد. این تقاضا از سوی مخاطبان می‌تواند یکی از دلایل اصلی پخش این گونه سریال‌ها در رسانه‌ملی قلمداد شود. شکی در این مهم نیست که از منظر نظام جمهوری اسلامی ایران، رسانه‌ملی به‌عنوان ابزاری برای ترویج هویت ایرانی ــ اسلامی عمل می‌کند. در این راستا توجه به فرهنگ‌های محلی مانند فرهنگ گیلکی می‌تواند در راستای تقویت هویت ملی و دینی با استفاده از جذابیت‌های فرهنگ بومی قرار گیرد.
   
مهم‌ترین سریال‌ها با تمرکز بر فرهنگ گیلکی 
صداوسیمای جمهوری اسلامی ایران در طول سال‌ها تلاش کرده تا فرهنگ‌های مختلف اقوام ایرانی را در برنامه‌ها و تولیدات خود به نمایش بگذارد. در این راستا به‌ویژه فرهنگ گیلکی که یکی از فرهنگ‌های غنی و معتبر شمال ایران بوده در برخی از سریال‌ها و فیلم‌ها مورد توجه قرار گرفته است. در ادامه مهم‌ترین سریال‌ها و فیلم‌هایی که در صداوسیما با تمرکز بر فرهنگ گیلکی ساخته شده‌اند، ذکر‌می‌شود:
   
دنگ و فنگ روزگار (۱۳۷۷)
این سریال داستانی اجتماعی در ارتباط با فرهنگ گیلکی داشت. داستان این سریال حول محور مشکلات اجتماعی و فرهنگی در گیلان و تعاملات بین شخصیت‌ها در این محیط‌می‌چرخید.
   
پس از باران (۱۳۷۹)
پس ازباران، داستان دکتر صادق مهرپرور و همسرش ستاره سالاری بود که وقتی عازم گیلان شده و در یک تصادف رانندگی کشته می‌شوند؛ فرزندان‌شان مرضیه و مسعود از آنجایی که به این مرگ مشکوک هستند جهت بررسی بیشتر به شمال سفر می‌کنند و هرچه از سفرشان در شمال می‌گذرد آنها از راز خانوادگی‌شان اطلاعات بیشتری به‌دست می‌آورند و‌... .
   
سایه‌بان (۱۳۹۰)
این سریال در برخی از بخش‌ها به فرهنگ و ویژگی‌های منطقه گیلک‌نشین پرداخته و از‌جمله آثاری است که به اشتراکات فرهنگی و روابط میان مردم در این منطقه توجه‌دارد. در بسیاری از این آثار، فرهنگ گیلکی از جنبه‌های مختلف از‌جمله زبان، لباس، آداب و رسوم و مشکلات اجتماعی منطقه گیلان مورد توجه قرار گرفته است.  همچنین در برخی از فیلم‌ها و سریال‌ها، زبان گیلکی به‌عنوان یکی از عناصر اصلی داستان و دیالوگ‌های شخصیت‌ها استفاده شده تا اصالت و بومی بودن آن منطقه حفظ شود. این رویکرد نشان‌دهنده اهمیت دادن به تنوع فرهنگی و هویت‌های محلی در رسانه‌ملی است.
   
بازیگر (۱۳۹۱)
این سریال نیز به فرهنگ و سنت‌های گیلکی پرداخته بود و داستانی از تحولات اجتماعی و فرهنگی در گیلان را روایت می‌کرد. در این سریال، زبان گیلکی به‌طور طبیعی و در دیالوگ‌های شخصیت‌ها استفاده شده است.