ترسیم نقشه پیشرفت و توسعه با قلم تمثیل‌ و استعاره

به همین خاطر در دنیای امروز ایجاد فرهنگ پیشرفت درجامعه نقشی حیاتی در توسعه ایفا می‌کندومی‌تواند هویت جمعی قوی‌تر و مقتدرانه‌‌تری را در کشور متجلی کند.زمانی که جامعه به ارزش‌های مشترکی دست پیدا کند،می‌تواند درمسیرتوسعه پایدار گام بردارد و اهداف جمعی را به‌صورت مؤثرتر دنبال کند. نکته‌ای که شاید کمتر به آن توجه می‌شود، اهمیت دستیابی به درکی صحیح از مفهوم «پیشرفت» و چگونگی پیاده‌سازی آن در‌جهت توسعه فناورانه ونوآورانه است.به همین خاطر در منابع مختلف و گفت‌وگوهای افراد برجسته در طول سال‌ها، تمثیل‌های متعددی درجهت تشریح و ملموس‌سازی مفهوم پیشرفت و توسعه فناوری به‌کار رفته است تا عموم جامعه به‌شکل عمیق‌تری با آن ارتباط برقرار کنند و با این جریان همسو شوند. آشنایی با طرز فکر و نوع نگاه به مفهوم توسعه، می‌تواند الگوی خوبی برای ما باشد تا افق‌های پیش روی خود را کارآمدتر ترسیم کنیم.

سفر در جاده یا مسیری پر‌ پیچ‌و‌خم از جمله پرتکرارترین تمثیل‌های مورد استفاده برای تصویرسازی بهتر و عمومی‌تر از توسعه است که همه ما بارهاوبارها درمتون مختلف با آن روبه‌رو شده‌ایم. مسیری که ممکن است دشوار و طولانی باشد، اما با برنامه‌ریزی و راهبری و هدایت صحیح، قابل‌پیمایش است. از طرفی این مسیر نماد تلاش‌های متوالی و مشکلاتی است که باید از آنها عبور کرد.نمونه پرتکرار دیگر، توصیف پیشرفت با الهام از طبیعت است؛ مثل رشد یک گیاه یا درخت یا جریان رودخانه‌ای که با وجود موانع مختلف همچون سنگ‌ها یاسدهاهمواره به‌سمت جلو جاری و در‌حرکت است.واقعیت این است که تمثیل‌ها با ساده‌سازی مفاهیم پیچیده و تبدیل آنها به تصاویر ملموس و قابل‌فهم، نقش مهمی در ارتباط مؤثرتر با جامعه ایفا می‌کنند. تمثیل‌ها می‌توانند به تسهیل درک عمومی از فرآیندهای توسعه کمک کنند و این امکان را فراهم کنند که افراد با سطوح مختلف دانش بتوانند مفاهیم مرتبط با پیشرفت فناوری را بهتر درک کنند و ازسوی دیگر احساس تعلق و مشارکت را در میان مردم ارتقا می‌بخشند. اما شاید جذاب‌ترین روایات و استعارات در‌خصوص توسعه و پیشرفت، نمونه‌هایی باشد که حاصل خلاقیت ذهن افراد سرشناسی است که بسیاری از آنها در این مسیر جریان‌ساز بوده‌اند و شاید بتوان با نگاهی به این تمثیل‌ها، کمی به زاویه دید این افراد نسبت به روند توسعه و پیشرفت در جوامع، نزدیک‌تر شد و الهام گرفت. 
 
حرکت رو‌به‌جلو با موتور فناوری
«فناوری موتور محرکه تغییر در جوامع است» شاید بارها و بارها این تعبیر از فناوری به گوشمان خورده باشد. بیل گیتس، بنیان‌گذار مایکروسافت، در کتابش با نام «جاده پیش‌رو» که در سال ۱۹۹۵ منتشر شد، به تأثیر گسترده فناوری اطلاعات به ویژه اینترنت بر جوامع پرداخته است. او در این کتاب از تمثیل موتور برای توصیف فناوری استفاده کرده است و فناوری را به موتور قدرتمندی تشبیه می‌کند که با نیروی خود تغییرات را در جوامع و اقتصاد به حرکت درمی‌آورد. این تمثیل به‌خوبی نشان می‌دهد که چگونه فناوری می‌تواند به‌عنوان ابزاری کلیدی در بهبود بهره‌وری و ایجاد فرصت‌های جدید برای جوامع عمل کند. در واقع بر اساس این تعبیر، اگر کشوری بخواهد به پیشرفت دست یابد، باید به توسعه فناوری به‌عنوان نیروی محرکه اصلی توجه کند.در کشور ما نیز با توجه به منابع انسانی توانمند و ظرفیت‌های علمی، می‌توان با تمرکز بر توسعه فناوری‌های بومی و حمایت از نوآوری، موتور توسعه را به‌حرکت درآورد. اتفاقی که در سال‌های اخیر با رونق گرفتن فعالیت‌های نزدیک به ۱۰ هزار شرکت‌ دانش‌بنیان، استارت‌آپ‌ها و مجموعه‌های فناور، موجب تغییر رویکرد نظام صنعتی و به دنبال آن نظام اقتصادی کشور شده است. بدون شک استفاده از فرصت‌های پیش‌رو در خصوص توسعه فناوری‌های روز مانند فناوری اطلاعات، توسعه هوش مصنوعی و انرژی‌های نوین می‌توانند به عنوان موتور پیشران اقتصاد کشور جریان‌ساز باشد. 
 
نور در تاریکی
نلسون ماندلا، رهبر مبارزه با آپارتاید و رئیس‌جمهور پیشین آفریقای جنوبی، در کتاب خاطرات خود «راه طولانی به سوی آزادی» از تمثیل «نور در تاریکی» برای توصیف توسعه فناوری استفاده می‌کند. او فناوری را به نوری تشبیه می‌کند که می‌تواند راهنمای جوامع در تاریکی مشکلات اجتماعی و اقتصادی باشد. در واقع او با این شیوه بیان تلاش کرده تا فناوری را به ابزاری برای خروج از مشکلات و نابرابری‌ها و راهبری به سوی عدالت و برابری تشبیه کند تا با همراه‌کردن افراد جامعه انگیزه کافی برای برون‌رفت از شرایط موجود و تحول‌آفرینی را فراهم کند.همچنین ماندلا در بخش دیگری از کتابش از استعاره «درختان میوه» برای توسعه فناوری در کشور استفاده می‌کند و اشاره دارد که این مفهوم مانند کاشت درختان میوه است؛ ابتدا باید صبر و تلاش کرد و سپس نتایج آن در آینده قابل‌برداشت خواهد بود.ماندلا در یکی از سخنرانی‌هایش دولت‌ها را به معمارانی تشبیه کرد که پل‌هایی برای آینده می‌سازند. می‌توان از این عبارت این طور برداشت کرد که دولت‌ها باید زیرساخت‌های لازم را برای پیشرفت فناوری‌های جدید و توسعه پایدار فراهم کنند. در‌واقع دولت‌ها مانند معماران باید شرایطی را فراهم کنند که مسیرهای لازم برای حرکت جامعه به‌سمت آینده و توسعه فناوری‌های جدید باز شود. این موضوع شامل موارد مختلفی از سرمایه‌گذاری در آموزش و پژوهش گرفته تا ایجاد زیرساخت‌های فنی می‌شود که بتواند جامعه را به آینده‌ای نوآورانه متصل کند.واقعیت این است که با توجه به تحولات توسعه فناوری در جهان در دهه‌های اخیر، باید برای همگامی با این جریان زیرساخت‌های کارآمد و متناسبی فراهم شود. در واقع اگر به دنبال سرآمدی در فناوری‌های روز در برنامه‌های توسعه کشور هستیم، شاید پله اول ایجاد زیرساخت‌های مناسب برای فراهم‌شدن شرایط توسعه فناوری باشد. اگرچه در سال‌های اخیر اقدامات خوبی در این زمینه شکل گرفته و شاهد توسعه مراکز نوآوری، پارک‌های علم و فناوری، شتاب‌دهنده‌ها، کارخانه‌های نوآوری و... در کشور بوده‌ایم، هنوز جای کار زیادی در این بخش چه از حیث کمی و چه از حیث کیفی، متناسب با افق متصور برای رشد فناوری در کشور داریم. 
 
شمشیر دو لبه 
ایلان ماسک، بنیان‌گذار تسلا و اسپیس‌ایکس و از پیشروترین کارآفرینان فناوری‌های نوین و حرکت در لبه فناوری، همیشه در صحبت‌هایش از تمثیل‌ها و استعارات مختلفی در مورد توسعه فناوری برای انتقال بهتر نقطه‌نظراتش استفاده می‌کند. برای مثال در مصاحبه‌هایش بارها از تمثیل «شمشیر دو لبه» برای توصیف فناوری‌های پیشرفته‌ای مانند هوش مصنوعی استفاده کرده است. او معتقد است که فناوری همانقدر که می‌تواند به‌عنوان نیروی مثبتی برای پیشرفت بشر عمل کند، در صورت استفاده نادرست و کنترل نشده می‌تواند تهدیدی برای آینده باشد و منجر به مشکلات جدیدی شود. این موضوع به ویژه برای جوامعی مانند کشور ما که معمولا بیشتر در مواجهه با فناوری‌های جدید قرار می‌گیریم و مولد فناوری نیستیم، به مراتب مهم‌تر است. در‌واقع باید پیش از به کارگیری هر فناوری جدیدی ابعاد مختلف آن بررسی شود و بر اساس نیازها و در چارچوب قواعد اصولی توسعه یابد. اتفاقی که امید می‌رود با تاکیدات رهبری و اقدامات شکل‌گرفته در خصوص هوش مصنوعی، از جمله شکل‌گیری سازمان هوش مصنوعی و شورای راهبردی آن، منجر به بهره‌مندی هرچه بیشتر از مزیت‌های این فناوری نوظهور در کشور شود. هرچند مشخص‌کردن مرز میان توسعه قاعده‌مند و محدود‌کردن فناوری بسیار باریک است و باید آگاهانه نسبت به آن اقدام کرد.در کنار این نوع نگاه جالب است بدانید ایلان ماسک هم طرفدار تشبیه توسعه فناوری به کاشت بذر است وبارها به ایده توسعه‌ آرام و بلندمدت فناوری‌هایی مانند خودروهای الکتریکی و سفرهای فضایی در صحبت‌هایش اشاره کرده است. ماسک معتقد است نوآوری‌های بزرگ نیازمند زمان و سرمایه‌گذاری پایدار هستند.همچنین بارها درصحبت‌هایش توسعه فناوری‌های پیشرفته را به«سفر به ناشناخته‌ها»و«تسخیر مرزهای جدید» تشبیه می‌کند که به‌معنای فراتر رفتن از مرزهای موجود و حرکت به سمت اهداف بلندپروازانه با کمک فناوری‌های نوین است. این نوع نگاه دقیقا نقطه مقابل نگاه موجود به سرمایه‌گذاری در شرایط کنونی کشور است؛ اکثر سرمایه‌داران به دنبال سرمایه‌گذاری در مسیرهای زودبازده و بازارهای هیجانی هستند در‌حالی‌که اگرچه سرمایه‌گذاری بر فناوری نیازمند صبر و حوصله و ناامید نشدن از شکست‌هاست اما در نهایت می‌تواند منجر به سودآوری قابل‌توجهی شود. شاید بهترین نمونه ملموس برای این موضوع فروش چند هزار میلیارد تومانی بخشی از سهام شرکت‌های استارت‌آپی بزرگ کشور از جمله تپسی و دیجی‌کالاست. 
 
هدایت کشتی در اقیانوس ناشناخته فناوری 
وینستون چرچیل، نخست‌وزیر بریتانیا در زمان جنگ جهانی دوم، در سخنرانی‌هایش از تمثیل‌های مختلفی برای حکمرانی استفاده می‌کرد؛ او یک‌بار در یکی از سخنرانی‌های معروف خود، دولت را به ناخدایی تشبیه کرد که باید کشتی را از میان توفان‌ها و امواج سهمگین هدایت کند. در دنیای مدرن، توسعه فناوری همان اقیانوس ناشناخته‌ای است که باید جوامع در میان آن حرکت کنند و رهبران جامعه به‌عنوان ناخداهای این کشتی، مسئولیت دارند تا آن را در میان تغییرات سریع و نوآوری‌ها هدایت کنند. حکمرانان باید جهت‌گیری درستی به فناوری بدهند، سرعت تغییرات را مدیریت کنند و از موانع احتمالی در مسیر پیشرفت جلوگیری کنند. نقش آنها به‌عنوان کاپیتان، تضمین می‌کند که فناوری به نفع جامعه هدایت شده و منجر به رشد و توسعه کشور شود. اکنون که در ماه‌های ابتدایی دولت چهاردهم قرارداریم، بسیار مهم است که این کشتی به چه سمت‌وسویی هدایت شود تا بتوانیم با در نظر گرفتن شرایط موجود کشور، ظرفیت‌های کمتر مورد بهره‌برداری قرارگرفته در عرصه فناوری و نوآوری را فعال کرده و تا حد امکان با کمترین فاصله از جریان جهانی حرکت کنیم. این مهم به ویژه بر عهده معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان به عنوان متولی اصلی جریان نوآوری و فناوری در کشور است که با ایجاد برنامه منسجم با حمایت‌های متنوعی به جریان‌سازی در این اقیانوس کمک کند تا ظرفیت‌های نوپای شکل گرفته در این زیست‌بوم هرچه زودتر به مرحله بلوغ، بازگشت سرمایه و جهش اقتصاد راه یابند. 

باغبانان فناوری 
جان مینارد کینز از بزرگ‌ترین اقتصاددانان قرن بیستم بر اهمیت نقش دولت‌ها در مدیریت و هدایت اقتصادی جوامع تأکید داشت. او تا حدی دیدگاه چرچیل در‌خصوص اهمیت نقش دولت‌ها و حکمرانان را با ادبیات دیگری در نظریاتش بیان کرده است. کینز دولت‌ها را به باغبان‌هایی تشبیه می‌کرد که باید با دقت و هوشیاری، شرایط لازم برای رشد اقتصادی را فراهم کنند. این استعاره به‌نحوی بر این ایده تاکید دارد که اقتصاد و البته در دنیای امروز، فناوری به‌طور طبیعی رشد نمی‌کند، مگر اینکه نظارت هوشمندانه‌ای از سوی دولت وجود داشته باشد.او معتقد بود که دولت‌ها بایدمانند باغبان‌ها در توسعه و مدیریت اقتصادی، با تنظیم سیاست‌ها و ایجاد محیطی مناسب برای رشد و نوآوری عمل کنند. این مفهوم به‌خوبی در حوزه توسعه فناوری نیز کاربرد دارد؛ جایی که دولت‌ها باید با وضع قوانین مناسب، ایجاد زیرساخت‌ها، و تشویق به نوآوری، محیطی را فراهم کنند تا فناوری‌های نوین شکوفا شوند و به نفع جامعه عمل کنند.شاید از مهم‌ترین اقدامات شکل‌گرفته دراین راستا درکشور، تصویب قانون جهش تولید دانش‌بنیان در سال ۱۴۰۱ بود.قانونی که پس ازگذشت بیش از۱۰سال از تصویب قانون حمایت ازشرکت‌ها و موسسات دانش‌بنیان، ظرفیت‌های جدیدی را برای حمایت از توسعه جریان فناوری و نوآوری در کشور فراهم کرده است و درصورت اجرای کامل می‌تواند فرصت‌های خوبی برای فعالیت در این حوزه فراهم کند.البته باتوجه به ماهیت تحول‌گراوهمواره درحال رشد فناوری ونوآوری،چنین قوانین و زیرساخت‌هایی زمانی اثرگذار خواهند بود که به تناسب رشد کرده و به‌روزرسانی شوند.
 
قدرتی برای توانمندسازی مردم
تیم کوک، مدیر عامل اپل، فناوری را ابزاری برای توانمندسازی مردم می‌داند. او از تمثیل «قدرت توانمندسازی» استفاده می‌کند تا نشان دهد چگونه فناوری می‌تواند افراد را قادر سازد تا کارهای بیشتری انجام دهند و زندگی بهتری داشته باشند. این دیدگاه کوک به نقش مثبت و توانمندساز فناوری در جوامع اشاره دارد.تیم کوک بر این باور است که فناوری نه تنها به افراد کمک می‌کند تا کارهای روزمره خود را بهتر انجام دهند، بلکه می‌تواند به آنها امکان دهد تا خلاقیت‌های خود را به واقعیت تبدیل کنند. این تمثیل در کشورهایی که به توسعه فناوری توجه ویژه داشته‌اند، به‌خوبی نشان داده است که چگونه فناوری می‌تواند به توانمندسازی افراد و ایجاد فرصت‌های جدید کمک کند. فناوری‌های نوین می‌تواند به افراد کمک کند تا به منابع آموزشی و اطلاعاتی بهتر دسترسی پیدا کنند و در باعث افزایش توانمندی‌های آنان شود حتی می‌توان گفت اگرنتوانیم خود را به ابزارهای جدید فناوری بر اساس مهارت‌های فردی و شغلی‌مان مجهز کنیم به‌سرعت از تقاضای موجود در بازار کارعقب خواهیم ماند.تمثیل‌های به‌کار‌رفته در منابع مختلف و صحبت‌های افراد شاخص تصویری ساده‌تر و قابل‌درک از پیشرفت و توسعه را به ذهن عموم جامعه متبادر می‌کند و به این ترتیب افراد را در این مسیر هم‌دل و همراه‌تر با سیاست‌های حکمرانی می‌کند.هریک ازاین تمثیل‌ها،دیدگاه‌ها و تجارب ارزشمندی را درباره نقش فناوری درتوسعه جوامع ارائه‌می‌دهد.درک واستفاده ازاین تمثیل‌هامی‌توانددرمسیر توسعه کشوربه ایجادراهبردهای هوشمندانه‌تر برای توسعه فناوری‌های نوین و بهره‌برداری از آنها منجر شود.