تصویر فتنه جهود از عاشورا تا غزه
نمایش‌های میدانی نه‌فقط به خاطر میزبانی از چندین هزار مخاطب در هر شب اجرا، بلکه از باب وسعت و تنوع موضوعاتی که می‌توان در این اجراها به آن پرداخت، اهمیت بسیاری دارند و هر بار ایده‌ای با این شیوه اجرایی روی صحنه رفته، موجب تحیر کارشناسان هنری و مخاطبان شده است.
می‌توان گفت این شیوه اجرایی از سال۱۳۸۴با نمایش میدانی «شب آفتابی» به کارگردانی بهزاد بهزادپور معنای جدیدی یافت و بعدها با تلاش سایر هنرمندان برای توسعه این نمایش‌های پرمخاطب، به جایی رسید که حالا نمایش میدانی «تنهاتر از مسیح» نه‌تنها پنج سال متوالی با مخاطبان هزارنفری در هرشب اجرا، در دو ماه محرم و صفر روی صحنه رفته، بلکه تکامل‌یافته‌تر از سال‌های قبل، به کارش ادامه داده و حتی موضوعات روز جهان از جمله صهیونیسم و تاریخچه اسلام‌ستیزی یهود که واقعه عاشورا را پدید آورده و تاکنون ادامه داشته، مورد نظر قرار داده است. در اولین بارقه‌های اجرای نمایش‌های میدانی، رهبر انقلاب از نخستین کسانی بودند که ضمن استقبال از ادامه چنین تولیدات نمایشی درکشور، درمورد نمایش میدانی«شب آفتابی»فرمودند:«این نمایش‌ها مثل تئاتر از غرب به ما نرسیده وطراحی بومی واسلامی دارد» وبرضرورت توجه به نمایش‌های میدانی با مضامین ارزشمند و استراتژیک تاکید کردند. به نظر می‌رسد استفاده از ظرفیت مردمی علاقه‌مند به این نوع اجراها و حتی نهادهای مردمی مانند هیات‌های مذهبی می‌تواند در اجراهای هرچه باشکوه‌تر نمایش‌های میدانی تاثیرگذار باشد. نمایش میدانی «تنهاتر از مسیح» به تهیه‌کنندگی امیرحسین طهرانی اثری ازسازمان هنری ــ رسانه‌ای اوج است که به همت موسسه هنری ــ رسانه‌ای سیمای ققنوس محرم وصفر سال جاری مانند سال‌های قبل روی صحنه رفته و با استقبال بی‌نظیر تماشاگران مواجه شده است.به همین بهانه با حسن بزرا، کارگردان این نمایش و مرتضی پورحیدری، طراح صحنه آن گفتوگویی داشتیم که ادامه مطلب پیش رو، شرح این مصاحبه است.
نمایش میدانی «تنهاتر از مسیح» برای پنجمین سال درحال اجراست وتاکنون هزاران مخاطب داشته است؛ لطفا در مورد تفاوت‌های این دوره از اجرای نمایش نسبت به تجربه‌های قبلی بگویید؟ آیا این تغییرات در راستای تکامل ایده نمایش بوده است؟
ماهرسال سعی کردیم دربحث محتوای نمایش متفاوت وکامل‌تر ازسال قبل باشیم.امسال قصد داشتیم با زاویه دیدمتفاوتی نمایش «تنهاتر از مسیح» را روایت کنیم.ازاین روفعالیت‌های یهود وتاثیرات این قوم ظالم در طول تاریخ رامورد تاکید قرار دادیم. بخش‌هایی از این تاثیرات مربوط به پیش ازاسلام،عصرمیلاد پیامبر(ص)وپس ازبعثت ایشان،دوران امامت امیرالمومنین(ع) ودرنهایت واقعه کربلاست. درنمایش«تنهاتر از مسیح»این سیر رابررسی کرده‌ایم وتمام پیش‌زمینه‌هایی راکه به واقعه کربلا منجر شده، نمایش داده‌ایم.
به نظر شما یک نمایش میدانی مانند «تنهاتر از مسیح» چطور می‌تواند در شرایطی که قرن‌هاست صهیونیست‌ها دنبال جنگ تمدنی هستند، کارکرد تبیین‌گری داشته باشد؟
به واسطه مطالعات کم، مردم اطلاعات تاریخی خوبی ندارند؛ درهمه حوزه‌ها و شاخه‌های هنری باید در مورد ظلم و فجایعی که به دست صهیونیست رخ داده،تبیین‌گری صورت گیرد. لازم است ازمنظرفرهنگی انحرافاتی که دردنیا اتفاق می‌افتد وسرمنشا آن بررسی شود. در نمایش میدانی «تنهاتر ازمسیح» و سایر آثاری که روی صحنه برده‌ایم،همیشه تلاش کردیم نقشه یهود رادر طول تاریخ بر‌ملا کنیم.این نقشه‌ها آن‌قدر وسعت داردکه سراغ هرموضوعی که می‌رویم،ردپایی ازاین قوم پیدامی‌کنیم.درنمایش‌های میدانی«روشنای شب تار»،«جهان بانو»، «بازگشت»،«جان فدا»، «شهید‌القدس»، «ارض‌الشمس» و...که در سوریه اجرا شد، یکی از نکاتی که در نظر داشتیم بررسی ردپای یهود بود. اتفاقات تاریخی ساخته ما نیست، بلکه مستند و روشن است. پرداختن روی این اتفاقات در عرصه فرهنگ وهنرضرورت زیادی دارد؛ اما می‌بینیم خبری ازجدی گرفتن چنین مقوله‌ای به گوش نمی‌رسد.همین حالادرسینما یا رسانه‌های تصویری چه کار هنری ارزنده‌ای برای تبیین ردپای تاریخی قوم یهود در انواع تحریفات و ظلم و ستم‌ها انجام می‌دهند؟! تقریبا هیچ.
با توجه به جنگ فرهنگی یهودکه نه فقط با اسلام که باایران نیز داشته، نیازبه مقابله فرهنگی جدی داریم؛ فکر می‌کنید نمایش‌های میدانی ظرفیت کافی برای حضور در این جبهه‌های جنگ نرم را دارد؟
ما همین حالا بهترین بهره‌برداری را از ظرفیتی که نمایش میدانی «تنهاتر از مسیح» در بوستان ولایت ایجاد کرده، می‌بریم. در این دست تولیدات فرهنگی و هنری با مخاطبانی نزدیک به ۷۰۰۰نفر درهر شب اجرا،می‌توان پس از پایان اجرا امیدوار بود بخشی از شبهات در خصوص صهیونیست برای جمعیت قابل تاملی ازشهروندان تبیین شده باشد.بسیاری از مردم نمی‌دانند دشمنی یهود صرفا با اسلام نیست بلکه با ایران و ایرانی دشمنی دیرینه دارد.اگرمخاطبان از کینه ودشمنی یهود با‌خبر باشند، کمتر دچار شبهه و انحراف می‌شوند و در حوادث حساس امروزی، آگاهانه‌تر برخورد می‌کنند. درشرایط فعلی هنرمندان و مسئولان فرهنگی همه مقصر هستند که به مردم آگاهی‌بخشی نکرده‌اند.
آیا تاکنون از سوی مخاطبان نمایش‌های میدانی که روی صحنه برده‌اید ناظر بر دغدغه شما برای تبیین‌گری در خصوص موضوعات استراتژیک مانند جریان انحرافی صهیونیست، بازخورد ویژه و متفاوتی هم دریافت کرده‌اید؟
بله؛ مخاطبان بارها ابرازکرده‌اند که تماشای این نمایش‌های میدانی موجب آگاهی آنها ازبرخی حقایق تاریخی شده وبه برخی از شبهات آنها پاسخ داده شده است. همه تلاش ما این است که هم محتوا هم جلوه‌های تصویری که مخاطب مشاهده می‌کند، جذاب باشد و پس از پایان اجرا با دست پر فضای نمایش را ترک کند.
نکته جالب در خصوص مخاطبان نمایش‌های میدانی این است که معمولا از هرسن وجنسیت و هرطبقه و عقیده‌ای تماشاگر دارد؛ در مورد طیف مخاطبان نمایش میدانی «تنهاتر ازمسیح»نیزچنین گستردگی مخاطبی به چشم می‌خورد. این دست اجراها چه ویژگی‌های جذابی برای همه دارد؟
اصلا خاصیت نمایش‌های میدانی همین است که منحصربه هیچ گروهی نیست. بارها نوجوانانی که همراه خانواده به دیدن این نمایش آمده‌اند به ما گفته‌اند به‌تازگی با دیدن این نمایش، متوجه فلسفه انقلاب امام‌حسین(ع) و ریشه جریانات صهیونیستی شده‌اند. مخاطبان عام جامعه با هر افکاری تاکنون به تماشای نمایش «تنهاتر از مسیح» نشسته‌اند و فکر می‌کنم جذابیت‌های تکنیکی نمایش است که به اقناع هر مخاطبی کمک می‌کند.
نمایش میدانی «ارض الشمس» از نمونه‌های موفقی بود که خارج از کشور در سوریه روی صحنه رفت و استقبال بسیاری خوبی هم از این اثر شد. به‌کلی فکر می‌کنید نمایش‌های میدانی با محتواهایی که مدنظر دارید در جدال فرهنگی امروز و چالش‌هایی که کشورهای منطقه درگیر آن هستند، چقدر ظرفیت تولید مشترک و بین‌المللی در قالب تورهای جهانی را دارند؟
این فرم از اجرا آن‌قدر قابلیت دارد و برای هر نوع مخاطبی جذاب است که می‌توان در هر جایی از دنیا از آن استفاده کرد. زمانی ارض الشمس در زینبیه دمشق و حمص اجرا شد، چنان استقبالی از نمایش شد که باورمان نمی‌شد یک نمایش از ایران تا این اندازه در کشوری خارجی مخاطب داشته باشد. معتقدم نمایش‌های میدانی ظرفیتی فراتر از نمایش در غرب آسیا و خاورمیانه دارند و حتی می‌توان این آثار را در نقاطی از اروپا روی صحنه برد. از نظر محتوایی و تکنیکی، هیچ کمبودی نداریم که از اجرا در اروپا واهمه‌ای داشته باشیم. شاید نمایش‌های آمریکایی و اروپایی به‌واسطه هزینه‌های مادی‌ای که می‌کنند، مخاطبان گسترده‌ای داشته باشند که ما آن توان مالی را نداریم، ولی می‌توانیم به کمک محتوای عمیق این نمایش‌ها در هر جای دنیا حرفی برای گفتن داشته باشیم و دل انسان‌های آزاده را پذیرای اثر نمایشی کنیم. امروز موضوعاتی مانند غزه و ظلم صهیونیست دغدغه جهانی شده و اگر نمایشی از چنین دغدغه‌های به‌روزی صحبت کند، حتما خواهان دارد.
آیا تا به‌حال حمایتی برای آغاز چنین اجراهایی در خارج از کشور داشته‌اید یا برای این نوع تعاملات مذاکره کرده‌اید؟
ما در عراق و سوریه توانستیم اجرا کنیم، ولی به‌هرحال نمایش‌های میدانی فاخر هزینه سنگینی دارد، به‌خصوص اگر قرار باشد در خارج از کشور تولیدکننده، اجرا شود. اگر این هزینه‌ها تامین شود، استقبال از سوی کشورهای دیگر وجود دارد. همین حالا تنهاتر از مسیح بدون بودجه خاص یا حمایت دستگاه‌ها و فقط به‌واسطه حمایت مردم و نذر اشک آنها، توانسته تاکنون اجرا شود و تا پایان صفر به اجرا ادامه خواهیم داد. سؤال من این است که چرا نباید از تولیدات فرهنگی اثرگذار حمایت شود؟ همین حالا کدام فیلم یا تئاتر هر شب ۶ هزار مخاطب دارد؟ نمایش میدانی تنهاتر از مسیح و تجربیات قبلی ما همگی با همین تعداد مخاطبان چند هزار نفری مواجه بودند و نمی‌‍فهمم چرا از این نوع نمایش‌ها حمایت جدی‌تری صورت نمی‌گیرد؟
از آنجایی که هیأت‌های مذهبی خاستگاه مردمی دارند ورویکردآنها فرهنگی و اجتماعی است، ازسوی دیگر نمایش‌های میدانی مانند تنهاتر از مسیح به‌واسطه پشتیبانی مردم به حیات خود ادامه می‌دهد،آیا می‌توان به‌عنوان بخشی ازمسئولیت یا برنامه‌های هیأت مذهبی را به اجرای نمایش‌های میدانی خرد و کلان اختصاص داد؟
با تاکید به این‌که به هر حال هیات‌های مذهبی سازوکار خود را دارند، اما فکر می‌کنم این ظرفیت در هیات وجود دارد. در مواردی دیده‌ایم هیات و فعالیت‌های مخصوص به آن مانند روضه‌خوانی، نوحه‌خوانی و سخنرانی وجود دارد و افزودن حظی که حضار از چنین مجالسی می‌برند، مثلا خرابه شامی هم طراحی کرده‌اند و در حد وسع خودشان به اجرای نمایش‌های میدانی کوچکی می‌پردازند. گرچه نمایش دینی در هیات می‌تواند مکمل باشد، اما الزامی به این کار نیست، چرا که هیات به‌هر حال اعتبار و رویه خاص خودش را دارد و سال‌ها با همین روند به حیات خود ادامه داده و ان‌شاءا... هزاران سال دیگر نیز به همین مسیر ادامه می‌دهد، اما تدارک نمایش میدانی هم می‌تواند از کارهای فرهنگی هیات باشد و اتفاقا برای نوجوانان هیاتی جذابیت دارد.
نمایش میدانی تنهاتر از مسیح تاکنون توانسته میزبان برخی از مداحان صاحب‌نام کشور و سخنرانان برجسته‌ای باشد. واکنش این چهره‌های دینی و فرهنگی به اجرای نمایش چه بوده است؟
از افتخارات ما این است که مداحان بزرگ و سخنرانان مطرحی به تماشای تنهاتر از مسیح نشسته‌اند و موجب خوشحالی ماست که نظرات مثبتی به کلیت اثر داشته‌اند. به‌عنوان نمونه حاج‌محمود آقای کریمی نه‌تنها مخاطب نمایش شدند، بلکه روضه‌هایی که در نمایش شنیده می‌شود، با صدای حاج‌محمود است در واقع وی قصه‌گو و روایتگر نمایش محسوب می‌شود. اسامی بزرگانی که به دیدن نمایش آمدند بسیار است، اما خاطرم هست که مداح حنیف طاهری، استاد علی انسانی و...تنهاتر ازمسیح راتماشاکردند و خدا را شکر نظرات مثبتی داشتند.
آیا در برگزاری و طراحی نمایش میدانی به تعزیه و ویژگی‌های اجرایی و روایی آن نیز گوشه چشمی دارید؟
اتفاقا برخی به مامی‌گویند درمواجهه بانمایش‌های میدانی حس می‌کنند مخاطب تعزیه‌ای مدرن ووسیع شده‌اند.گرچه ما دنبال مدرن‌کردن تعزیه نبودیم. به نظرم تعزیه اصول و شیوه‌های منحصر به‌فردی دارد که کاملا با نمایش‌های میدانی مافرق می‌کند. شاید وجه اشتراک نمایش میدانی که ما روی صحنه می‌بریم با تعزیه در مصورسازی روضه‌های عاشورایی باشد.
درپنجمین سال اجرای «تنهاتر ازمسیح» یکی ازموضوعات جدیدی که به آن پرداخته شده، جریان یهود و وقایعی است که به‌واسطه اقدامات آنها در طول تاریخ رخ داده است. به‌عنوان طراح برای نمایش بهتر این مفاهیم چه اقداماتی انجام دادید؟
نقطه‌عطف نمایش در تمام دوره‌های اجرا، روایتگری قصه تا رسیدن به واقعه کربلاست. رویکرد این بود که در این دوره از اجرا نقش یهود در شکل‌گیری کربلا و این‌که آیا یزید ریشه‌ای از یهود دارد، نشان بدهیم. البته تحقیقات این بخش را کارگردان انجام داده و ما براساس منابعی که حسن بزرا تهیه کرده بود، طراحی صحنه را انجام دادیم. امسال در شروع نمایش دکوری از کنیسه‌ای مخروبه داریم که از دل آن شیطان بیرون می‌زد. سعی کردیم در اجرای جدید، روی فرم این کنیسه و ایجاد بافت‌ها و انتخاب موادی که دکور را با آن می‌سازیم تمرکز ویژه‌ای داشته باشیم. به این دلیل که لازم بود معماری دورانی که قصه در آن روایت می‌شود به‌صورت نمادین طراحی شود. به همین دلیل حتی شکل سنگ‌هایی را که این کنیسه راشکل می‌داد، مطابق با تاریخ طراحی کردیم. از آنجایی که صحنه نمایش‌های میدانی به صورت پرتابل طراحی می‌شوند، لازم است به شکلی باشند که اهداف اجرا رابرآورده کند. در صحنه‌های دیگری از نمایش تنهاتر از مسیح اجرای ضربت خوردن و شهادت حضرت علی(ع) را داشتیم که امسال به نمایش اضافه شده و لازم بود برای این صحنه‌ها طراحی جدید و متناسبی داشته باشیم. در سایر صحنه‌ها تغییرات دکور و صحنه خیلی زیاد نبود و تقریبا شبیه به چهار دوره اجرای قبلی نمایش روی صحنه رفت. امسال یکی از نکات این بود که در برخی صحنه‌ها مانند صحنه‌ای که شیطان از کنیسه بیرون می‌آید، احتیاج داشتیم که فضا به سمت سورئال برود و لازم بود که درطراحی دکورها و فضاسازی، چنین حس و حالی را با تغییرات صحنه‌ای به مخاطب منتقل کنیم. به‌نظرم هر چقدر در نمایش‌هایی که چنین مضامینی را دنبال می‌کنند از غلوآمیز بودن طراحی‌ها فاصله بگیریم،تماشاگربیشتر پذیرای حال وهوای کارمی‌شود وتصاویر نیزدلنشین‌تر و باورپذیرتر می‌شود.
در نمایش‌های میدانی علاوه بر این‌که بازیگران در نوع خود برای باورپذیر کردن صحنه‌هاومحتوای قصه تلاش می‌کنند اما سازهای موجود درصحنه و جلوه‌های بصری عظیم چنین تولیداتی می‌توانندحتی بیش از بازیگران در جذب تماشاگر تاثیرگذار باشند. در مورد تفاوت طراحی صحنه در نمایش میدانی بزرگ و سایر تجربیات خود بگویید.
نمایش میدانی صحنه بزرگی را در اختیار طراح می‌گذارد بنابراین باید در رعایت اندازه دکور و سازه بیشتر دقت کرد. این نکته آن‌قدر مهم است که می‌توان گفت ازچالش‌های اصلی طراحی صحنه درنمایش‌های میدانی به‌حساب می‌آید. طراحی صحنه‌هایی در اندازه‌های کوچک یا طرح‌ها و ایده‌های خیلی مفهومی دراین نوع اجراها جواب نمی‌دهد. سازه‌ها در نمایش میدانی باید نزدیک به واقعیت ساخته شود تا در صحنه وسیع به چشم بیاید و گم نشود، ضمن این‌که اگر به واقعیت نزدیک نباشد، باورپذیر نخواهد بود و مخاطب آن را پس می‌زند چرا که نمی‌تواند خودش را در آن فضا تصور کند. از سوی دیگر سازه‌ها و دکورها قابلیت جابه‌جایی دارد و در برخی صحنه‌ها باید به‌سرعت با دکور دیگری جایش را عوض کند.پس تغییرات صحنه نمایش‌های میدانی آن‌هم با این دکورهای عظیم اصلا آسان نیست. به‌عنوان‌نمونه مسجد کوفه‌ای که در تنهاتر از مسیح ساختیم لته‌هایی با ارتفاع پنج متر دارد. با این‌که این دکورسازی دشوار است، اما قطعا طراحان از اجرای چنین ایده‌هایی لذت می‌برند و عظمت دکورها برای خودمان نیز جذابیت دارد به این دلیل که چالش‌ها موجب پویایی کار طراح صحنه می‌شود.
درنمایش تنهاتر ازمسیح اتفاقات خاصی مانند صحنه‌های انفجارو...وجود دارد.چنین رخدادهایی برای یک طراح صحنه چه سختی‌هایی به همراه دارد؟ احتمالا باید الزامات خاصی رعایت شود که این مسأله می‌تواند برای طراح در طراحی سازه‌ها و جنس موادی که انتخاب می‌کند، یک چالش باشد.
برای انتخاب مواد ومصالحی که دکورها را می‌سازد، با گروه جلوه‌های ویژه میدانی تعاملاتی داریم تا به نتیجه‌ای برسیم که اهداف هر دو گروه صحنه و جلوه‌ها برآورده شود. متریال طراحی صحنه و چگونگی جاگذاری آن، فاصله هرآنچه در صحنه‌های انفجار دخیل است و... همه باید به شیوه‌ای چیدمان و طراحی شود که خطری متوجه افراد نباشد و دکور هم آسیب نبیند. از گروه جلوه‌های ویژه برای این مسأله کمک می‌گیریم و نیاز به همکاری مداوم داریم.
آیا در طراحی صحنه نمایش میدانی تنهاتر از مسیح از نگاهی که نمایش آیینی تعزیه به صحنه اجرا دارد هم بهره بردید؟
قطعا این مسأله یکی ازنکات مورد توجه ما در طراحی صحنه بود. به نظرمن تعزیه میراث گرانبها ونمایشی با تاریخچه کهن و فلسفه مشخص است. به‌عنوان یک طراح با تعزیه زندگی کرده‌ام و بزرگ شده‌ام. حقیقتا عاشق تعزیه‌ام و فکر می‌کنم هر مخاطبی از تماشای آن لذت می‌برد.بسیاری از مردم ایران نسبت به تعزیه عنایت خاصی دارند و حداقل برای یک‌بار هم که شده به تماشای آن نشسته‌اند. انس و الفت مردم با تعزیه و تمام نشانه‌های آن در ما نهادینه شده است. البته که نمایش تعزیه خارج از قواعد دکور معمول در تئاتر است. تعزیه هیچ‌وقت به شکلی که درتئاتر شاهدش هستیم سراغ دکورسازی نمی‌رود، بلکه هرآنچه مخاطب با آن مواجه می‌شود نماد و نشانه است و همین نکته تعزیه را هنری متمایز و منحصربه‌فرد کرده است. در تعزیه روی لباس وفضاسازی‌ها به رنگ و نشانه توجه شده و ما ناخودآگاه تحت تاثیر این هنرقرارگرفته‌ایم و می‌توان رد پای این تاثیرپذیری را در طراحی‌هایی که انجام می‌دهیم مشاهده کنیم. در نمایش تنهاتر از مسیح هم مواجهه طولانی من با تعزیه تاثیرگذار بوده است. شاید به شکل بیرونی و ملموس نشانه‌ای از صحنه و فضاسازی تعزیه در طراحی صحنه‌ای که انجام دادم دیده نشود یا من برای طراحی مشخصا به تعزیه رجوع نکرده باشم، اما نمی‌توانیم منکر تاثیری شویم که به‌کلی بر ناخودآگاهم گذاشته است.
طراحی نمایش‌های میدانی؛ دشوار لذت‌بخش
نمایش میدانی در سال‌های اخیر مورد توجه طیف گسترده‌ای از هنرمندان تئاتر وحتی مخاطبان قرار گرفته است.می‌توان گفت در این نمایش‌ها، علاوه بر داستان وروایت‌های جذاب و قابل تامل آن، مباحث فنی وطراحی صحنه نمایش هم جایگاه ویژه‌ای داردومی‌تواند کارکردی مشابه قلاب‌نویسی در ادبیات، برای جذب مخاطبان یک نمایش میدانی داشته باشد.بنابراین زمانی که به بررسی یک نمایش میدانی می‌پردازیم، طراح صحنه ازکلیدی‌ترین عناصروعوامل این اجراهاست ودرموفقیت یا شکست نمایش میدانی تاثیرگذاراست. ناظر بر جایگاه مهم طراح صحنه بامرتضی پورحیدری گفتوگویی داشتیم که در نمایش میدانی تنهاتر از مسیح مسئولیت حساس و مهم طراحی سازه‌های عظیم وصحنه‌های پر ازرنگ،نوروبافت‌های تاریخی رابرعهده داشته است؛ پورحیدری علاوه بر این‌که طراحی صحنه سریال تلویزیونی محکومین، سرگذشت، فیلم سینمایی لاک قرمز، شکارحلزون و...رادرکارنامه کاری خود ثبت کرده، تجربه طراحی صحنه نمایش‌های میدانی متعددی راهم داشته است.وی پیش ازطراحی صحنه تنهاتر ازمسیح برای نمایش‌های میدانی دیگری از جمله جهان بانو،بازگشت، جان فداو...نیزصحنه‌هایی را طراحی کرده است که همگی مورد استقبال جدی تماشاگران قرار گرفته‌اند.
نمایش میدانی «تنهاتر از مسیح» برای پنجمین سال درحال اجراست وتاکنون هزاران مخاطب داشته است؛ لطفا در مورد تفاوت‌های این دوره از اجرای نمایش نسبت به تجربه‌های قبلی بگویید؟ آیا این تغییرات در راستای تکامل ایده نمایش بوده است؟
ماهرسال سعی کردیم دربحث محتوای نمایش متفاوت وکامل‌تر ازسال قبل باشیم.امسال قصد داشتیم با زاویه دیدمتفاوتی نمایش «تنهاتر از مسیح» را روایت کنیم.ازاین روفعالیت‌های یهود وتاثیرات این قوم ظالم در طول تاریخ رامورد تاکید قرار دادیم. بخش‌هایی از این تاثیرات مربوط به پیش ازاسلام،عصرمیلاد پیامبر(ص)وپس ازبعثت ایشان،دوران امامت امیرالمومنین(ع) ودرنهایت واقعه کربلاست. درنمایش«تنهاتر از مسیح»این سیر رابررسی کرده‌ایم وتمام پیش‌زمینه‌هایی راکه به واقعه کربلا منجر شده، نمایش داده‌ایم.
به نظر شما یک نمایش میدانی مانند «تنهاتر از مسیح» چطور می‌تواند در شرایطی که قرن‌هاست صهیونیست‌ها دنبال جنگ تمدنی هستند، کارکرد تبیین‌گری داشته باشد؟
به واسطه مطالعات کم، مردم اطلاعات تاریخی خوبی ندارند؛ درهمه حوزه‌ها و شاخه‌های هنری باید در مورد ظلم و فجایعی که به دست صهیونیست رخ داده،تبیین‌گری صورت گیرد. لازم است ازمنظرفرهنگی انحرافاتی که دردنیا اتفاق می‌افتد وسرمنشا آن بررسی شود. در نمایش میدانی «تنهاتر ازمسیح» و سایر آثاری که روی صحنه برده‌ایم،همیشه تلاش کردیم نقشه یهود رادر طول تاریخ بر‌ملا کنیم.این نقشه‌ها آن‌قدر وسعت داردکه سراغ هرموضوعی که می‌رویم،ردپایی ازاین قوم پیدامی‌کنیم.درنمایش‌های میدانی«روشنای شب تار»،«جهان بانو»، «بازگشت»،«جان فدا»، «شهید‌القدس»، «ارض‌الشمس» و...که در سوریه اجرا شد، یکی از نکاتی که در نظر داشتیم بررسی ردپای یهود بود. اتفاقات تاریخی ساخته ما نیست، بلکه مستند و روشن است. پرداختن روی این اتفاقات در عرصه فرهنگ وهنرضرورت زیادی دارد؛ اما می‌بینیم خبری ازجدی گرفتن چنین مقوله‌ای به گوش نمی‌رسد.همین حالادرسینما یا رسانه‌های تصویری چه کار هنری ارزنده‌ای برای تبیین ردپای تاریخی قوم یهود در انواع تحریفات و ظلم و ستم‌ها انجام می‌دهند؟! تقریبا هیچ.
با توجه به جنگ فرهنگی یهودکه نه فقط با اسلام که باایران نیز داشته، نیازبه مقابله فرهنگی جدی داریم؛ فکر می‌کنید نمایش‌های میدانی ظرفیت کافی برای حضور در این جبهه‌های جنگ نرم را دارد؟
ما همین حالا بهترین بهره‌برداری را از ظرفیتی که نمایش میدانی «تنهاتر از مسیح» در بوستان ولایت ایجاد کرده، می‌بریم. در این دست تولیدات فرهنگی و هنری با مخاطبانی نزدیک به ۷۰۰۰نفر درهر شب اجرا،می‌توان پس از پایان اجرا امیدوار بود بخشی از شبهات در خصوص صهیونیست برای جمعیت قابل تاملی ازشهروندان تبیین شده باشد.بسیاری از مردم نمی‌دانند دشمنی یهود صرفا با اسلام نیست بلکه با ایران و ایرانی دشمنی دیرینه دارد.اگرمخاطبان از کینه ودشمنی یهود با‌خبر باشند، کمتر دچار شبهه و انحراف می‌شوند و در حوادث حساس امروزی، آگاهانه‌تر برخورد می‌کنند. درشرایط فعلی هنرمندان و مسئولان فرهنگی همه مقصر هستند که به مردم آگاهی‌بخشی نکرده‌اند.
آیا تاکنون از سوی مخاطبان نمایش‌های میدانی که روی صحنه برده‌اید ناظر بر دغدغه شما برای تبیین‌گری در خصوص موضوعات استراتژیک مانند جریان انحرافی صهیونیست، بازخورد ویژه و متفاوتی هم دریافت کرده‌اید؟
بله؛ مخاطبان بارها ابرازکرده‌اند که تماشای این نمایش‌های میدانی موجب آگاهی آنها ازبرخی حقایق تاریخی شده وبه برخی از شبهات آنها پاسخ داده شده است. همه تلاش ما این است که هم محتوا هم جلوه‌های تصویری که مخاطب مشاهده می‌کند، جذاب باشد و پس از پایان اجرا با دست پر فضای نمایش را ترک کند.
نکته جالب در خصوص مخاطبان نمایش‌های میدانی این است که معمولا از هرسن وجنسیت و هرطبقه و عقیده‌ای تماشاگر دارد؛ در مورد طیف مخاطبان نمایش میدانی «تنهاتر ازمسیح»نیزچنین گستردگی مخاطبی به چشم می‌خورد. این دست اجراها چه ویژگی‌های جذابی برای همه دارد؟
اصلا خاصیت نمایش‌های میدانی همین است که منحصربه هیچ گروهی نیست. بارها نوجوانانی که همراه خانواده به دیدن این نمایش آمده‌اند به ما گفته‌اند به‌تازگی با دیدن این نمایش، متوجه فلسفه انقلاب امام‌حسین(ع) و ریشه جریانات صهیونیستی شده‌اند. مخاطبان عام جامعه با هر افکاری تاکنون به تماشای نمایش «تنهاتر از مسیح» نشسته‌اند و فکر می‌کنم جذابیت‌های تکنیکی نمایش است که به اقناع هر مخاطبی کمک می‌کند.
نمایش میدانی «ارض الشمس» از نمونه‌های موفقی بود که خارج از کشور در سوریه روی صحنه رفت و استقبال بسیاری خوبی هم از این اثر شد. به‌کلی فکر می‌کنید نمایش‌های میدانی با محتواهایی که مدنظر دارید در جدال فرهنگی امروز و چالش‌هایی که کشورهای منطقه درگیر آن هستند، چقدر ظرفیت تولید مشترک و بین‌المللی در قالب تورهای جهانی را دارند؟
این فرم از اجرا آن‌قدر قابلیت دارد و برای هر نوع مخاطبی جذاب است که می‌توان در هر جایی از دنیا از آن استفاده کرد. زمانی ارض الشمس در زینبیه دمشق و حمص اجرا شد، چنان استقبالی از نمایش شد که باورمان نمی‌شد یک نمایش از ایران تا این اندازه در کشوری خارجی مخاطب داشته باشد. معتقدم نمایش‌های میدانی ظرفیتی فراتر از نمایش در غرب آسیا و خاورمیانه دارند و حتی می‌توان این آثار را در نقاطی از اروپا روی صحنه برد. از نظر محتوایی و تکنیکی، هیچ کمبودی نداریم که از اجرا در اروپا واهمه‌ای داشته باشیم. شاید نمایش‌های آمریکایی و اروپایی به‌واسطه هزینه‌های مادی‌ای که می‌کنند، مخاطبان گسترده‌ای داشته باشند که ما آن توان مالی را نداریم، ولی می‌توانیم به کمک محتوای عمیق این نمایش‌ها در هر جای دنیا حرفی برای گفتن داشته باشیم و دل انسان‌های آزاده را پذیرای اثر نمایشی کنیم. امروز موضوعاتی مانند غزه و ظلم صهیونیست دغدغه جهانی شده و اگر نمایشی از چنین دغدغه‌های به‌روزی صحبت کند، حتما خواهان دارد.
آیا تا به‌حال حمایتی برای آغاز چنین اجراهایی در خارج از کشور داشته‌اید یا برای این نوع تعاملات مذاکره کرده‌اید؟
ما در عراق و سوریه توانستیم اجرا کنیم، ولی به‌هرحال نمایش‌های میدانی فاخر هزینه سنگینی دارد، به‌خصوص اگر قرار باشد در خارج از کشور تولیدکننده، اجرا شود. اگر این هزینه‌ها تامین شود، استقبال از سوی کشورهای دیگر وجود دارد. همین حالا تنهاتر از مسیح بدون بودجه خاص یا حمایت دستگاه‌ها و فقط به‌واسطه حمایت مردم و نذر اشک آنها، توانسته تاکنون اجرا شود و تا پایان صفر به اجرا ادامه خواهیم داد. سؤال من این است که چرا نباید از تولیدات فرهنگی اثرگذار حمایت شود؟ همین حالا کدام فیلم یا تئاتر هر شب ۶ هزار مخاطب دارد؟ نمایش میدانی تنهاتر از مسیح و تجربیات قبلی ما همگی با همین تعداد مخاطبان چند هزار نفری مواجه بودند و نمی‌‍فهمم چرا از این نوع نمایش‌ها حمایت جدی‌تری صورت نمی‌گیرد؟
از آنجایی که هیأت‌های مذهبی خاستگاه مردمی دارند ورویکردآنها فرهنگی و اجتماعی است، ازسوی دیگر نمایش‌های میدانی مانند تنهاتر از مسیح به‌واسطه پشتیبانی مردم به حیات خود ادامه می‌دهد،آیا می‌توان به‌عنوان بخشی ازمسئولیت یا برنامه‌های هیأت مذهبی را به اجرای نمایش‌های میدانی خرد و کلان اختصاص داد؟
با تاکید به این‌که به هر حال هیات‌های مذهبی سازوکار خود را دارند، اما فکر می‌کنم این ظرفیت در هیات وجود دارد. در مواردی دیده‌ایم هیات و فعالیت‌های مخصوص به آن مانند روضه‌خوانی، نوحه‌خوانی و سخنرانی وجود دارد و افزودن حظی که حضار از چنین مجالسی می‌برند، مثلا خرابه شامی هم طراحی کرده‌اند و در حد وسع خودشان به اجرای نمایش‌های میدانی کوچکی می‌پردازند. گرچه نمایش دینی در هیات می‌تواند مکمل باشد، اما الزامی به این کار نیست، چرا که هیات به‌هر حال اعتبار و رویه خاص خودش را دارد و سال‌ها با همین روند به حیات خود ادامه داده و ان‌شاءا... هزاران سال دیگر نیز به همین مسیر ادامه می‌دهد، اما تدارک نمایش میدانی هم می‌تواند از کارهای فرهنگی هیات باشد و اتفاقا برای نوجوانان هیاتی جذابیت دارد.
نمایش میدانی تنهاتر از مسیح تاکنون توانسته میزبان برخی از مداحان صاحب‌نام کشور و سخنرانان برجسته‌ای باشد. واکنش این چهره‌های دینی و فرهنگی به اجرای نمایش چه بوده است؟
از افتخارات ما این است که مداحان بزرگ و سخنرانان مطرحی به تماشای تنهاتر از مسیح نشسته‌اند و موجب خوشحالی ماست که نظرات مثبتی به کلیت اثر داشته‌اند. به‌عنوان نمونه حاج‌محمود آقای کریمی نه‌تنها مخاطب نمایش شدند، بلکه روضه‌هایی که در نمایش شنیده می‌شود، با صدای حاج‌محمود است در واقع وی قصه‌گو و روایتگر نمایش محسوب می‌شود. اسامی بزرگانی که به دیدن نمایش آمدند بسیار است، اما خاطرم هست که مداح حنیف طاهری، استاد علی انسانی و...تنهاتر ازمسیح راتماشاکردند و خدا را شکر نظرات مثبتی داشتند.
آیا در برگزاری و طراحی نمایش میدانی به تعزیه و ویژگی‌های اجرایی و روایی آن نیز گوشه چشمی دارید؟
اتفاقا برخی به مامی‌گویند درمواجهه بانمایش‌های میدانی حس می‌کنند مخاطب تعزیه‌ای مدرن ووسیع شده‌اند.گرچه ما دنبال مدرن‌کردن تعزیه نبودیم. به نظرم تعزیه اصول و شیوه‌های منحصر به‌فردی دارد که کاملا با نمایش‌های میدانی مافرق می‌کند. شاید وجه اشتراک نمایش میدانی که ما روی صحنه می‌بریم با تعزیه در مصورسازی روضه‌های عاشورایی باشد.
درپنجمین سال اجرای «تنهاتر ازمسیح» یکی ازموضوعات جدیدی که به آن پرداخته شده، جریان یهود و وقایعی است که به‌واسطه اقدامات آنها در طول تاریخ رخ داده است. به‌عنوان طراح برای نمایش بهتر این مفاهیم چه اقداماتی انجام دادید؟
نقطه‌عطف نمایش در تمام دوره‌های اجرا، روایتگری قصه تا رسیدن به واقعه کربلاست. رویکرد این بود که در این دوره از اجرا نقش یهود در شکل‌گیری کربلا و این‌که آیا یزید ریشه‌ای از یهود دارد، نشان بدهیم. البته تحقیقات این بخش را کارگردان انجام داده و ما براساس منابعی که حسن بزرا تهیه کرده بود، طراحی صحنه را انجام دادیم. امسال در شروع نمایش دکوری از کنیسه‌ای مخروبه داریم که از دل آن شیطان بیرون می‌زد. سعی کردیم در اجرای جدید، روی فرم این کنیسه و ایجاد بافت‌ها و انتخاب موادی که دکور را با آن می‌سازیم تمرکز ویژه‌ای داشته باشیم. به این دلیل که لازم بود معماری دورانی که قصه در آن روایت می‌شود به‌صورت نمادین طراحی شود. به همین دلیل حتی شکل سنگ‌هایی را که این کنیسه راشکل می‌داد، مطابق با تاریخ طراحی کردیم. از آنجایی که صحنه نمایش‌های میدانی به صورت پرتابل طراحی می‌شوند، لازم است به شکلی باشند که اهداف اجرا رابرآورده کند. در صحنه‌های دیگری از نمایش تنهاتر از مسیح اجرای ضربت خوردن و شهادت حضرت علی(ع) را داشتیم که امسال به نمایش اضافه شده و لازم بود برای این صحنه‌ها طراحی جدید و متناسبی داشته باشیم. در سایر صحنه‌ها تغییرات دکور و صحنه خیلی زیاد نبود و تقریبا شبیه به چهار دوره اجرای قبلی نمایش روی صحنه رفت. امسال یکی از نکات این بود که در برخی صحنه‌ها مانند صحنه‌ای که شیطان از کنیسه بیرون می‌آید، احتیاج داشتیم که فضا به سمت سورئال برود و لازم بود که درطراحی دکورها و فضاسازی، چنین حس و حالی را با تغییرات صحنه‌ای به مخاطب منتقل کنیم. به‌نظرم هر چقدر در نمایش‌هایی که چنین مضامینی را دنبال می‌کنند از غلوآمیز بودن طراحی‌ها فاصله بگیریم،تماشاگربیشتر پذیرای حال وهوای کارمی‌شود وتصاویر نیزدلنشین‌تر و باورپذیرتر می‌شود.
در نمایش‌های میدانی علاوه بر این‌که بازیگران در نوع خود برای باورپذیر کردن صحنه‌هاومحتوای قصه تلاش می‌کنند اما سازهای موجود درصحنه و جلوه‌های بصری عظیم چنین تولیداتی می‌توانندحتی بیش از بازیگران در جذب تماشاگر تاثیرگذار باشند. در مورد تفاوت طراحی صحنه در نمایش میدانی بزرگ و سایر تجربیات خود بگویید.
نمایش میدانی صحنه بزرگی را در اختیار طراح می‌گذارد بنابراین باید در رعایت اندازه دکور و سازه بیشتر دقت کرد. این نکته آن‌قدر مهم است که می‌توان گفت ازچالش‌های اصلی طراحی صحنه درنمایش‌های میدانی به‌حساب می‌آید. طراحی صحنه‌هایی در اندازه‌های کوچک یا طرح‌ها و ایده‌های خیلی مفهومی دراین نوع اجراها جواب نمی‌دهد. سازه‌ها در نمایش میدانی باید نزدیک به واقعیت ساخته شود تا در صحنه وسیع به چشم بیاید و گم نشود، ضمن این‌که اگر به واقعیت نزدیک نباشد، باورپذیر نخواهد بود و مخاطب آن را پس می‌زند چرا که نمی‌تواند خودش را در آن فضا تصور کند. از سوی دیگر سازه‌ها و دکورها قابلیت جابه‌جایی دارد و در برخی صحنه‌ها باید به‌سرعت با دکور دیگری جایش را عوض کند.پس تغییرات صحنه نمایش‌های میدانی آن‌هم با این دکورهای عظیم اصلا آسان نیست. به‌عنوان‌نمونه مسجد کوفه‌ای که در تنهاتر از مسیح ساختیم لته‌هایی با ارتفاع پنج متر دارد. با این‌که این دکورسازی دشوار است، اما قطعا طراحان از اجرای چنین ایده‌هایی لذت می‌برند و عظمت دکورها برای خودمان نیز جذابیت دارد به این دلیل که چالش‌ها موجب پویایی کار طراح صحنه می‌شود.
درنمایش تنهاتر ازمسیح اتفاقات خاصی مانند صحنه‌های انفجارو...وجود دارد.چنین رخدادهایی برای یک طراح صحنه چه سختی‌هایی به همراه دارد؟ احتمالا باید الزامات خاصی رعایت شود که این مسأله می‌تواند برای طراح در طراحی سازه‌ها و جنس موادی که انتخاب می‌کند، یک چالش باشد.
برای انتخاب مواد ومصالحی که دکورها را می‌سازد، با گروه جلوه‌های ویژه میدانی تعاملاتی داریم تا به نتیجه‌ای برسیم که اهداف هر دو گروه صحنه و جلوه‌ها برآورده شود. متریال طراحی صحنه و چگونگی جاگذاری آن، فاصله هرآنچه در صحنه‌های انفجار دخیل است و... همه باید به شیوه‌ای چیدمان و طراحی شود که خطری متوجه افراد نباشد و دکور هم آسیب نبیند. از گروه جلوه‌های ویژه برای این مسأله کمک می‌گیریم و نیاز به همکاری مداوم داریم.
آیا در طراحی صحنه نمایش میدانی تنهاتر از مسیح از نگاهی که نمایش آیینی تعزیه به صحنه اجرا دارد هم بهره بردید؟
قطعا این مسأله یکی ازنکات مورد توجه ما در طراحی صحنه بود. به نظرمن تعزیه میراث گرانبها ونمایشی با تاریخچه کهن و فلسفه مشخص است. به‌عنوان یک طراح با تعزیه زندگی کرده‌ام و بزرگ شده‌ام. حقیقتا عاشق تعزیه‌ام و فکر می‌کنم هر مخاطبی از تماشای آن لذت می‌برد.بسیاری از مردم ایران نسبت به تعزیه عنایت خاصی دارند و حداقل برای یک‌بار هم که شده به تماشای آن نشسته‌اند. انس و الفت مردم با تعزیه و تمام نشانه‌های آن در ما نهادینه شده است. البته که نمایش تعزیه خارج از قواعد دکور معمول در تئاتر است. تعزیه هیچ‌وقت به شکلی که درتئاتر شاهدش هستیم سراغ دکورسازی نمی‌رود، بلکه هرآنچه مخاطب با آن مواجه می‌شود نماد و نشانه است و همین نکته تعزیه را هنری متمایز و منحصربه‌فرد کرده است. در تعزیه روی لباس وفضاسازی‌ها به رنگ و نشانه توجه شده و ما ناخودآگاه تحت تاثیر این هنرقرارگرفته‌ایم و می‌توان رد پای این تاثیرپذیری را در طراحی‌هایی که انجام می‌دهیم مشاهده کنیم. در نمایش تنهاتر از مسیح هم مواجهه طولانی من با تعزیه تاثیرگذار بوده است. شاید به شکل بیرونی و ملموس نشانه‌ای از صحنه و فضاسازی تعزیه در طراحی صحنه‌ای که انجام دادم دیده نشود یا من برای طراحی مشخصا به تعزیه رجوع نکرده باشم، اما نمی‌توانیم منکر تاثیری شویم که به‌کلی بر ناخودآگاهم گذاشته است.
طراحی نمایش‌های میدانی؛ دشوار لذت‌بخش
نمایش میدانی در سال‌های اخیر مورد توجه طیف گسترده‌ای از هنرمندان تئاتر وحتی مخاطبان قرار گرفته است.می‌توان گفت در این نمایش‌ها، علاوه بر داستان وروایت‌های جذاب و قابل تامل آن، مباحث فنی وطراحی صحنه نمایش هم جایگاه ویژه‌ای داردومی‌تواند کارکردی مشابه قلاب‌نویسی در ادبیات، برای جذب مخاطبان یک نمایش میدانی داشته باشد.بنابراین زمانی که به بررسی یک نمایش میدانی می‌پردازیم، طراح صحنه ازکلیدی‌ترین عناصروعوامل این اجراهاست ودرموفقیت یا شکست نمایش میدانی تاثیرگذاراست. ناظر بر جایگاه مهم طراح صحنه بامرتضی پورحیدری گفتوگویی داشتیم که در نمایش میدانی تنهاتر از مسیح مسئولیت حساس و مهم طراحی سازه‌های عظیم وصحنه‌های پر ازرنگ،نوروبافت‌های تاریخی رابرعهده داشته است؛ پورحیدری علاوه بر این‌که طراحی صحنه سریال تلویزیونی محکومین، سرگذشت، فیلم سینمایی لاک قرمز، شکارحلزون و...رادرکارنامه کاری خود ثبت کرده، تجربه طراحی صحنه نمایش‌های میدانی متعددی راهم داشته است.وی پیش ازطراحی صحنه تنهاتر ازمسیح برای نمایش‌های میدانی دیگری از جمله جهان بانو،بازگشت، جان فداو...نیزصحنه‌هایی را طراحی کرده است که همگی مورد استقبال جدی تماشاگران قرار گرفته‌اند.
تازه ها
پیشنهاد سردبیر
سید رضا صدرالحسینی در یادداشتی اختصاصی برای جام جم آنلاین مطرح کرد
تغییری در شرایط نامناسب رژیم صهیونیستی ایجاد نمی‌شود
بازگشت ترامپ به کاخ سفید چه تاثیری بر سیاستهای آمریکا در قبال ایران دارد؟
تعبیر ثابت ایران در رویای آمریکایی
در یادداشتی اختصاصی برای جام جم آنلاین مطرح شد
خطر مطرح کردن موضوعات انحرافی
در گفتگو با جام جم آنلاین مطرح شد
تلاش برای ایجاد شکاف بین ایران و کشورهای منطقه
گفت و گو
رضا جباری: درگفتوگو با «جام جم»:
مگر نگفتند پرسپولیس را برای آسیا بستهاند؟
بهتاش فریبا در گفتوگو با جام‌جم:
منتظر بازگشت استقلال باشید
