شرحی بر آرا و نظرات مولی نظر علی طالقانی

او که عارفی واصل، عالمی عامل، حکیمی متکلم، فقیهی کامل، محققی مدقق، عابدی زاهد، مولفی توانا و حافظ قرآن کریم، در سنه ۱۲۴۰ ه. ق در طالقان دیده به جهان گشود و پس از طی کردن مقدمات، رهسپار نجف اشرف گردید و از محضر بزرگانی هم، چون علامه بحرالعلوم، ابن محمد امین تستری، حاج اسماعیل حائری، نظیر مشهدی، صاحب جواهر و در نهایت شیخ مرتضی انصاری (قدس الله اسرارهم) بهره‌ها برد و در بازگشت به ایران در مدرسه خان مروی تهران سکنا گزید و ضمن تالیف کتب ارزشمند و اخلاقی، و ایراد وعظ و خطابه، به تعلیم و تربیت فضلا و طلاب شیفته معارف اسلامی پرداخت.
داستان معروف نامه‌ای برای خدا: او که در عسرت و سختی بسیاری گذران می‌کرد، شرح حال خود را به محضر حضرت قادر متعال مکتوب داشته و نامه خود را در پشت بام مسجد شاه بازار تهران پنهان نموده و با خود می‌گوید: «حتما خدا پیدایش می‌کند.»
چند روز بعد که ناصرالدین شاه به قصد شکار از جلوی مسجد می‌گذشت، تند بادی نامه را از پشت بام به روی پای شاه انداخته و ایشان نیز پس از خواندن نامه دستور می‌دهد که مولی نظر علی را به کاخ آورده و حاجات مرقومه او را برآورده نمایند.
قابل ذکر است که اصل این نامه هم اکنون در کاخ موزه گلستان نگهداری می‌شود.
آثار مکتوب مولی نظر علی: ۱-کتاب مناط الاحکام در باب فروع و ظاهر احکام و اسرار و بواطن آن‌ها ۲-اجتماع الامر و النهی ۳-رساله فی الغناء ۴- کلمات القرآن در تفسیر مفردات قرآن کریم ۵-طراز المصائب ۶- اشتراط الحس فی قبول الشهاده ۷- حاشیه بر رساله شیخ مرتضی انصاری ۸- تحقیق العناوین ۹- حجیت الخیر الواحد و ۱۰- کتاب گران سنگ کاشف الاسرار که به شدت مورد توجه و توصیه بزرگانی هم، چون امام خمینی (ره) و مرحوم دولابی و دیگر بزرگان حوزه و دانشگاه بوده است.
کتاب کاشف الاسرار یکی از بهترین و دقیق‌ترین حجیت‌های عقلی و مفاهیم اثباتی در باب کامل بودن اسلام و رجحان مذهب تشیع بر دیگر مذاهب بوده که اگر این تالیف بر کتاب نفیس احتجاج طبرسی فزونی نداشته باشد، برابری می‌کند.
نویسنده در این کتاب به سبب جامعیت علمی و عرفانی خویش و هم چنین بهره گیری از مشرب‌های کلامی و فلسفی و عرفانی منطبق با آیات و احادیث، توفیق یافته که با لحنی دلنشین و کلامی عمیق و دقیق، کثرت‌ها را به وحدت و تقابل‌ها را به توافق کشاند و به خوبی نشان دهد که تنها یک حقیقت است که در آئینه گوناگون عقل و خرد عرفا و فلاسفه و محدثین جلوه‌ها نموده است.
شیخ نظرعلی طالقانی پس از عمری مجاهدت و در سن ۶۶ سالگی در سنه ۲۳۰۶ ه. ق (۱۲۶۷ هجری شمسی) در جوار ملکوتی امام هشتم حضرت علی بن موسی الرضا- علیه آلاف التحیه و الثناء دار فانی را وداع و به لقاء حضرت باقی شتافت.
روحش شاد و نامش گرامی باد!