این برنامهها در چند سال گذشته بخش بیشتری از تولیدات تلویزیون را به خود اختصاص داده و توانسته با تنوع موضوعات و نحوه پرداختن به آن، طیف وسیعی از مخاطبان را به سمت خود جذب کند. برخی از این برنامهها با هدف پرداختن به یک موضوع خاص است و حوزه مشخصی را هم در پیش گرفته است. درست مثل برنامههایی همچون نقد سینما، شیوه و سوره. برخی هم موضوعات گستردهتری را در دستور کار خود قرارداده و تمرکز اصلی آن روی دعوت از مهمانان خاص و چهرههاست؛ برنامههایی نظیر برمودا، جامجم و بسته پیشنهادی را باید از جمله این برنامهها دانست. برنامه «شبخوش» این روزها روی آنتن هم رفته است. کنار هم قرار گرفتن تجربه تهیهکننده و کارگردان با حضور چهرهای مثل مهران غفوریان، این برنامه را از موارد مشابه خود متمایز کرده است. جامجم در گزارش پیش رو، به برخی از متاخرترین برنامههای پخش شده در تلویزیون با محوریت گفتوگو پرداخته و برخی از آنها را مرور کردهاست. ضمن اینکه با سلیم ثنایی تهیهکننده «شبخوش» گفتوگو داشته است.
شب مخاطبان خوش
برنامه شبخوش این روزها با زمان کمی که عوامل داشتند، به شکل فشرده در حال تولید بوده و دو قسمت از آن هم روی آنتن رفته است. کنار هم قرار گرفتن تجربه تهیهکننده و کارگردان با حضور چهرهای مثل مهران غفوریان، این برنامه را از موارد مشابه خود متمایز کرده است. سلیم ثنایی، تهیهکننده شبخوش که تجربه تهیه آثاری همچون چشمبندی و پلاک ۱۳ را دارد، با فضای طنز آشناست و شاید بر همین اساس هم با همکاری مهران غفوریان، این برنامه را با حالوهوای متفاوت و مفرح تولید کرده و کوشیده تا در کنار دیگر عوامل برنامه یک تاکشوی متفاوت را تهیه کند و روی آنتن شبکه سه ببرد.
او در خصوص تولید این برنامه به جامجم میگوید: شبخوش یک تاکشو با مهمانان چهره و سلبریتی است. مهران غفوریان، مجری این برنامه است که گفتوگو و بازی با مهمانان انجام میدهد و در عین حال کارگردانی هنری را هم در دست دارد. حالوهوای برنامه، خوب و هنری است. خود مهران غفوریان هم شوق و ذوق هنری بالایی دارد و به جزئیات کار دقت میکند که این مسأله در تولید و پیشبرد برنامه به ما کمک کردهاست. به نظرم این برنامه استانداردهای بالایی در زمینه اجرای یک تاکشو دارد. زحمات آقای درخشان در قامت کارگردان تلویزیونی هم زیاد بوده است.
وی ادامه میدهد: شب خوش ریتم خوب و تندی را بهعنوان یک برنامه تاکشو دارد. یک نکته دیگر هم اینکه، برنامه را بدون کات ضبط میکنیم که کاملا به شکل رئال ضبط میشود. این برنامه با دیگر برنامهها متفاوت است. اجرای مهران غفوریان هم این برنامه را از موارد مشابه متمایز کردهاست که در کنار اجرای طنز، مهمانان هم او را میشناسند یا تجربه همکاری با او را دارند و همین مسأله باعث شده تا برنامه حالوهوای متفاوتی داشته باشد. برنامه شب خوش، درست همانطور که از اسمش پیداست، حالوهوای یک برنامه شبانه را دارد. انگار مهمانان، مهران غفوریان را به خانه خودشان دعوت کردهاند و یک گپ خودمانی دارند.
تلاش برای ایجاد اوقات مفرح
ثنایی درخصوص مخاطب این برنامه هم اینطور بیان میکند: مخاطب برنامه عام است و همه افراد خانواده را شامل میشود. سازمان صداوسیما و شبکه سه این هدف را دارد که مردم حالوهوای خوبی داشته باشند. گروه اجتماعی به همین خاطر تصمیم گرفت برنامه شبانهای با تم حال خوب به مردم ارائه کند تا مردم در کنار تجربه این فضای مفرح، گپ و گفت با هنرمندان را شاهد باشند. همچنین با توجه به نزدیک شدن به اوقات پایان سال، میخواستیم مردم با تماشای این برنامه حال بهتری را تجربه کرده و دغدغههای فکری کمتری داشته باشند. قصدمان این بود که لحظات مفرح و خوبی را برای مخاطبان بسازیم.
این تهیهکننده در اشاره به مهمانان برنامه شبخوش هم میگوید: مهمانان برنامه، طیف گسترده هنرمندان و چهرههای مطرح کشور هستند؛ از کمدین و بازیگران تا ورزشکاران و همه افراد شناختهشده. تلاش ما این بوده که مهمانان، متنوع باشند تا همه سلیقهها را شامل شود. در عین حال، زاویه گفتوگو متفاوت و جدید است. تلاش کردیم این صحبتها دوستانه و متفاوت باشد تا مخاطبان حرف متفاوت و تازهای از این مهمانان بشنوند. گفتوگوها هدایت شده نیست اما در تیم سردبیری بر اساس دعوت از مهمانان، طراحی متفاوتی در پرسشها انجام شده تا زاویه گفتوگو تازه باشد و حرفهای شنیده نشده برای مخاطب مطرح شود. تیم اتاقفکر در مورد بازیها هم بحث و بررسی کرده تا ۱۲۰ بازی طراحی شود. در نهایت بر اساس سلیقه دوستان، برخی از بازیها را نهایی کردیم. بازیها متنوع است؛ برخیشان کاملا ایرانی است و برخی هم متمایز از دیگر بازیهاست.
ثنایی با اشاره به تولید و پخش ۴۰قسمت ۴۰دقیقهای از برنامه شبخوش، عنوان میکند: لوکیشن ما در مصلی است و خودمان آن را طراحی کردهایم. تلاش کردیم فضای یک خانه یا ویلا را تداعی کنیم که خودمانی است و این گپوگفت در این فضا شکل میگیرد. مهران غفوریان علاوه بر اجرا حساسیتهای کارگردانی را هم داشت. زمان ما کم بود و به شکل فشرده، پیشتولید کردیم و بعد وارد ضبط شدیم.
یک اجرای شیرین
برای همه آنهایی که در دهه ۷۰ پای برنامههای طنز مناسبتی مینشستند، صدا و تصویر یک کمدین خندهرو که حتی با چاقی خودش هم شوخی میکرد، جذاب بود. مهران غفوریان در قامت بازیگر برای خیلیهایمان شناخته شد تا بعدها و در دهه ۸۰، در زیر آسمان شهر، دستی بر آتش کارگردانی داشته باشد و به همه ثابت کند هنر برایش جدی است. او بعد از سکته و عمل قلبی که داشت، ظاهر لاغرتری به خود گرفت و کمکارتر شد. با این حال، هنوز هم لبخند او میتواند بهانهای برای خنداندن مخاطب باشد. مهران غفوریان این شبها مجری شبخوش است تا نوع دیگری از اجرا را در پرونده خود ثبت کند. کارگردانی هنری این برنامه هم با اوست و باید از این نظر، شبخوش را کار جدیدی در پرونده حرفهای مهران غفوریان لحاظ کرد. غفوریان تجربه اجرای برنامههایی همچون سهشو را داشته و در برخی فصول اعجوبهها در قامت مجری نیز حاضر شده بود، با اجرا و ارتباط با مخاطب بیگانه نیست و استندآپهای بسیاری را در خندوانه داشته اما مهمترین ویژگی حضور او در قامت مجری یک تاکشوی تلویزیونی، نحوه ارتباط ساده و صمیمیانه او با مخاطب و بیان بدونتکلفی است که در صحبتهایش دارد. غفوریان هنوز هم برای خیلیهایمان همان بهروز پیرپکاجکی و خالیبند است و ما را یاد فرشید دستان سریال زوج یا فرد و سرباز جلال قرارگاه مسکونی میاندازد. کارهای مختلف غفوریان از زوج یا فرد و همسایهها تا خاتون، خانه اجارهای، چمدان و راهدررو، چه در قامت مجری و چه در عنوان کارگردان، در ذهن مخاطب ماندگار شده است.
برمودای چهرهها
برنامه برمودا را باید از دیگر برنامههای برجسته در حوزه برنامههای گفتوگومحور دانست که توانسته از زاویه جدیدی برنامهسازی کند. برمودا به تهیهکنندگی محسن نجفی سولاری در هر قسمت میزبان یکی از چهرههای شناختهشده میشود و سعی دارد تا از زاویهای دیگر به زندگی کاری این افراد بپردازد. کامران نجفزاده که برای اولینبار در قامت مجری در این برنامه گفتوگومحور، صمیمانه و متفاوت با مخاطب گفتوگو میکند، سردبیری گروه نویسندگان برمودا را نیز بر عهده دارد. مهمانان برنامه نیز ضمن بیان ناگفتههای زندگی خود فضایی فانتزی، شاعرانه و گاهی طنز را تجربه میکنند. آنطور که عوامل این برنامه پیش از این گفته بودند، تلاش شده تا زاویه جدیدی به این گفتوگوها داده شود و به گونهای پوستاندازی در این گپوگفت اتفاق بیفتد.
جام آرزوهای کودکان ایران
از زمانی که رقابتهای جام ملتهای آسیا کلید خورد، برنامه «جام آرزوها» هم روی آنتن رفت تا یک پویش بزرگ را به بهانه تحقق آرزوی کودکان ایران رقم بزند. جام آرزوها با برنامهای به همین نام، به بزرگترین پویش بینالمللی کشور تبدیل شد. این برنامه با دعوت از چهرههای برتر هنری و ورزشی، تلاش کرد تا قدمی برای برآوردهکردن آرزوها بردارد. آنطور که گفته شده بود، با رصد گستردهای که از ارگانهایی مثل کمیته امداد، شهرداریها، ستاد اجرایی فرمان امام(ره) و... شده بود، یک بانک اطلاعاتی جمعآوری و راستیآزمایی در جهت اولویتبندی برای آن انجام شد. در نهایت با آرای مردمی و تلاش و بازیهای داخل مسابقه که چهرهها داشتند، تامین جهیزیه یا آرزوی کودکان تامین میشد. این برنامه به واسطه حضور جنابخان که محبوب کودکان است، توانست نفوذ زیادی در میان مخاطبان داشته باشد.
بسته پیشنهادی آخر هفته
از دیگر برنامههای گفتوگومحور تلویزیون که هنوز هم روی آنتن است، میتوان به بسته پیشنهادی اشاره کرد که آخر هفته از شبکه دو پخش میشود. بسته پیشنهادی با اجرای مژده لواسانی برای چندمین سال متوالی روی آنتن رفته تا در آیتمهای مختلفی همچون «احوالپرسی»، «بسته پیشنهادی من» و گفتوگوی صمیمانه، به گپوگفت و ارائه پیشنهاد آخر هفته به مخاطبان بپردازد. در بخش «بسته پیشنهادی من» هم، پیشنهادهای جالبی از مردم و صاحبان مشاغل مختلف در حوزه فرهنگ و هنر به مخاطب ارائه میشود. دکور متفاوت بسته پیشنهادی که حالوهوای خانه و خانواده را دارد، فضای آن را به یک برنامه مناسب آخر هفته برای مخاطبان هنردوست و خانوادهها تبدیل کرده است.
یک هفت سینمایی
همانطور که اشاره شد، برخی از برنامههای گفتوگو محور، موضوعات تخصصی را در راس گپ و گفت خود قرار دادهاند. ازجمله این برنامهها باید به برنامه هفت اشاره کرد که محوریت خود را بر مسأله سینما قرار داده است. این برنامه که پیش از این با اجرا و تهیههای مختلفی روی آنتن رفته بود، تلاش کرده تا در هرقسمت موضوعات سینمایی روز را با حضور مهمانان و کارشناسان مربوط به آن، مطرح و آن را آسیبشناسی کند. برهمین اساس، موضوعات مرتبط با سیاستگذاریهای سینمای ایران به صورت ویژه مطرح میشود. بخش میز نقد سینمای ایران هم، هر هفته به بررسی یکی از فیلمهای در حال اکران اختصاص دارد. میز سینمای جهان یکی از بخشهای ثابت برنامه خواهد بود که در کنار نقد فیلمها و انیمیشنهای مطرح به صورت موضوعی به فیلم و فیلمساز میپردازد و باکسآفیس هفتگی با رویکردی جدید بررسی میشود.
جریان یک تاریخ
از جمله برنامههایی که با حال و هوای تاریخ و سیاست و محوریت گپ و گفت با مهمانان پخش میشود، برنامه جریان است. این برنامه که با اجرای دکتر علیرضا زادبر، استاد دانشگاه روی آنتن میرود، تلاش میکند مسائل جدی روز ایران و جهان را با حفظ نگاه نخبگانی به گونهای مطرح کند که مخاطب عام و توده مردم هم آن را درک کنند. یعنی فراتر از مسائل روز و با ادبیاتی که عامه مردم با آن ارتباط برقرار کنند، صحبت شود تا فضای برنامه نخبگانی محض نباشد و خیلی هم به سمت ادبیات ژورنالیستی حرکت نکند. زادبر پیش از این به جامجم گفته بود: ما در این برنامه، بیشتر نگاه جریانی راهبردی را در زیربناها و سیری که ختم به وقایع میشود، بررسی میکنیم که در واقع همان جریان است. ما آنها را بررسی میکنیم. یک جایی بحثهای اندیشهای، نظری یا بحث عینی و اجرایی دارد. ما تلاش کردیم یک چیزی به آن اضافه کنیم که همان پیوست تاریخی است. بسیاری از تحولات یک گذشتهای دارد. ما تلاش کردیم این گذشته، پیوست برنامه باشد؛ هم در انتخاب موضوعات و کارشناسان و در عینحال طرح سؤالات.
آسیبشناسی به شیوه جامعهگردی
اما وقتی بحث برنامههای گفتوگومحور میشود، میتوان طیف گستردهای از برنامههای تلویزیونی را مشاهده کرد که رویکردی جامعهشناسانه دارد. از جمله این برنامهها، جامعهگردی به تهیهکنندگی احمدرضا بلیغ و احمدرضا زارعی است که با محوریت یک راوی در محیطی مرتبط با موضوع، طرح مسأله میکند. در ادامه برنامه و برای روشن شدن ابعاد موضوع، راوی با کارشناس متخصص آن حوزه همراه شده و وارد میدان تحقیق میشوند. جامعهگردی در هر قسمت، با یک طرح بحث شروع میشود که عمدتا از زاویه دید راوی برنامه یعنی یک جامعهشناس است که در دانشگاه تهران تحصیل کرده، تحصیلات تکمیلی خود را در فرانسه گذرانده و اکنون از استادان دانشگاه علامه است. راوی تلاش میکند که مباحث را از زاویه و دغدغه خودش مطرح کند و بعد وارد میدان شود. در میدان هم، با یک پژوهشگر یا استاد همراه میشود که در حوزه مربوط به شکل تخصصی کار کرده است و در ادامه با مسائلی که در ذهن دارد گفتوگو میکند. یک بخش تکمیلی به شکل آیتم هم وجود دارد که مباحثی را کامل میکند و در گفتوگو مطرح میشود.
حماسهای از یک قهرمانی
«حماسهخوان» را هم باید از آن دست برنامههای گفتوگو محور دانست که با محوریت حضور فرماندهان، رزمندگان و یادگاران دفاع مقدس، تلاش خود را بر این گذاشته بود که عملیات دفاعمقدس و مسأله دفاع را مورد بازخوانی قرار دهد. حماسهخوان در واقع برنامهای ترکیبی است که با هدف تبیین جایگاه ویژه حماسه و ادبیات حماسی در تاریخ مردم ایران و با محوریت فرماندهان دفاعمقدس و روایت چهرهها، تمرکز خود را بر دفاعمقدس گذاشته است. این برنامه در فصل تازه خود، با تغییر مجری و دکور، تلاش کرده تا فضای متفاوت و جدیدی را برای ارائه موضوعات دفاع مقدسی بیابد.
میز نقد سینما در تلویزیون
«از آنجایی که شبکه چهار مخاطبان خاصی دارد که سلسلهنشستها، نقدها و مباحث را بهصورت جدیتری دنبال میکنند، برنامه «نقد سینما» در سری جدید خود با رویکرد فرهنگسازی سینمایی به طور جدیتر و ریتمی سریعتر روی آنتن میرود و شامل بخشهای متنوعی است. «میز گفتوگو» که اصلیترین و مهمترین بخش این برنامه است با حضور منتقدان و کارشناسان حوزه سینما، آثار سینمایی وطنی و خارجی را مورد بررسی قرار میدهد و به ابعاد مختلف آن هم میپردازد. در این برنامه که بهصورت بسیار تخصصی به سینما میپردازد و مجری متخصصی هم دارد که روی این حوزه اشراف و تسلط خاصی دارد، مطالب و مباحثی عنوان میشود که میتواند در جهت پیشرفت و ارتقای سطح فیلمهای سینمایی هم باشد.
دست به نقد
نقد اول» یکی از برنامههای گفتوگومحور شبکه یک است که به نقد و بررسی سریالها از منظر های مختلف میپردازد. در این برنامه کارشناسان و صاحبنظرانی حضور دارند که ابعاد مختلف آن سریال را مورد بررسی قرار میدهند. البته نقد اول برنامه نوپایی نیست و قدمت بسیاری دارد اما مدتی است سری جدید آن روی آنتن این شبکه است. بهعنوان مثال درباره خانواده و روند شکلگیری خانواده در داستان، سریال را مورد بررسی قرار دادهاند. از نکات مثبت این برنامه حضور کارشناسانی است که اغلب استاد دانشگاه یا پژوهشگر هستند و از اینرو میتوانند ابعاد بسیار گستردهای از یک اثر نمایشی را مورد بررسی قرار دهند. البته این برنامه صرفا مربوط به سریالهای شبکه یک است و میتواند با نگاه دقیق و کارشناسانهای که دارد حتی به کارگردان، نویسنده و تهیهکننده هم نکاتی را یادآوری کند که در ساخت اثر بعدی به کمک او میآید.
سفر به نقاط مختلف ایران
یکی از مهمترین و دیدنیترین برنامههای تلویزیون به «ایرانبین» تعلق دارد که از شبکه نسیم پخش میشود. این برنامه با محوریت ایران درباره مهمترین میراث فرهنگی کشور، معرفی نقاط مهم و جذاب، سفرگردیها و تورهای خاص، برنامهای درباره تفریحات و سرگرمیهای مردم در شهرهای مختلف و جاذبههای توریستی با اجرای مجید واشقانی روی آنتن میرود که او با توجه به اینکه تجربه بازیگری دارد، به نوعی گفتوگوها را مدیریت میکند هم مصاحبهشونده را سر ذوق بیاورد و هم گفتوگو از حوصله مخاطب خارج نباشد. این برنامه آیتمهای جالبی درباره جاذبههای گردشگری نقاط مختلف ایران هم دارد که با توجه به اینکه در آستانه نوروز و تعطیلات عید هستیم، میتواند معرفی خوبی از جاذبههای گردشگری کشور به مخاطبان ارائه بدهد، تا جایی که بتوانند با نقاط دیدنی کشور آشنا شده و برای سفرهای خود برنامهریزی کنند.
«شیوه»ای برای نیازهای فرهنگی
مخاطبان و علاقهمندان به تماشای برنامههای شبکه چهار به خوبی با برنامه «شیوه» آشنایی دارند. برنامهای گفتوگومحور که به بحث و گفتوگو با کارشناسان خبره در حوزههای حقوقی، سیاسی و اجتماعی میپردازد و همینطور نگاهی به مسائل روز کشور دارد. کارشناسان در این برنامه موضوعات سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و مفاهیم بنیادین آنها و مسائل روز جامعه را مدنظر قرار داده و با مهمانها به بحث و تبادلنظر میپردازند. گاهی در این برنامه مهمانها و کارشناسان بهقدری به بحث میپردازند که ناخودآگاه برای مخاطب هم جذابتر میشود. آنها همه مسائل مهم سیاسی و اجتماعی را مورد نقد قرار میدهند و در کنار این نقد، راهکار هم پیشنهاد میکنند. حضور برخی مهمانها نیز یکی از چالشهای جذاب و مهم برنامه است که با توجه به وجههای که در جامعه دارند، به جذابیت برنامه و بیشتر دیده شدن آن میافزاید.
شگفتی تلویزیون در ماه محرم
تاثیر برنامههای چالشی و گفتوگو محور روی مخاطب را نمیتوان نادیده گرفت؛ آن هم برنامههای پرمخاطبی چون «سوره» که سالها روی آنتن شبکه چهار میرفت و جزو برنامههای مذهبی پربیننده این شبکه بود. «سوره» یکی از برنامههای گفتوگومحور مذهبی است که خنثی نیست و با توجه به موضوعاتی که مورد بحث قرار میدهد و کارشناسانی که بهعنوان مهمان در برنامه حضور دارند، مباحث شنیدنی را مطرح میکنند که برای مخاطب جذاب است. آنها نکاتی را در این حوزه به مخاطبان ارائه میدهند که شاید کمتر به آنها پرداخته شده و ابعاد تازهای از آن وقایع و اتفاقات تاریخی _ مذهبی است که همواره با آن آشنا هستیم. مثلا در ماه محرم و اربعین سراغ موضوعاتی رفتند که تاکنون شاید کمتر به آن وجوه از عاشورا و اربعین پرداخته شده بود، از اینرو مباحث جذاب و چالشی بسیاری در این برنامه مطرح میشود.
مجله هنری شبکه ۴
مجله هنری «مرصع» برنامهای است که به ارائه گزارشهایی از وقایع هنری و نقد و بررسی جریانهای هنری روز میپردازد. این برنامه ضمن ارائه اخبار و رویدادهای هنری روز بخشها و رویکردهای دیگری نیز دارد. این برنامه ماهیت هنر را در مواجهه با علم، فرهنگ و اندیشه واکاوی میکند. در بخش پرونده متناسب با وقایع هنری روز، یک مسأله هنری باز شده و به آن پرداخته میشود. بخش گفتوگوی برنامه نیز با دعوت از کارشناسان مرتبط با موضوع بحث، سعی میکند در فضایی چالشی، با ارائه مباحث سودمند به ارتقای سواد هنری بیننده خود کمک کند. این برنامه برای مخاطبان شبکه چهار پخش میشود و تا امروز هم توانسته با گفتوگوهای جالب و دیدنی که دارد، مخاطبان بسیاری را با خود همراه کند.
داستانهای شنیدنی
یکی از برنامههای پرمخاطب شبکه نسیم که مدتی در ایام ماه رمضان روی آنتن بود و بسیار هم مورد توجه مخاطبان قرار گرفت، برنامه «هزار داستان» است. هزار داستان از دو بخش اصلی شامل بخش مستند و بخش استودیویی تشکیل شد و شکل متفاوتی از پرداخت به سوژههای اجتماعی را نمایش داد و هر شب با میزبانی و اجرای یک چهره سرشناس که نقطه مشترکی با سوژه مطرحشده داشت، تولید و پخش شد. هزار داستان کوشید تا با روبهرو کردن مخاطب با انسانهایی که در مواجهه با موقعیتهای خاص و دشوار و بعضا غیرقابل باور ایستادگی کردهاند و با امید و تلاش و توکل به راه درست زندگی رسیدهاند، مفهوم جدیدی از نگاه به زندگی را در کنار ساعاتی از سرگرمی در ذهن مخاطب ایجاد کند.