کارکردهای جامه ای بنام قبا

پوشاک و کارکرد فرهنگی

در زبان فارسی برای لباس از واژه­ های پوشش، تن­پوش و پوشاک استفاده می­شود و فعل پوشاندن و پوشیدن را به کار می­برند که حاکی از نگاه تمدن ایرانی به هنر و صنعت لباس است. لباس از ابتدای خلقت یکی از ضروریات بشری بود. در آغاز شکل ­گیری اجتماعات­ انسانی، لباس نقش حفاظتی داشته و برای مصون نگاه داشتن بدن در برابر عوامل طبیعی به کار می­رفت. هم­چنین نقش آراستگی و حفظ بقاء را می­توان از ویژگی­های پوشاک دانست. با توسعه فعالیت­های اجتماعی و فرهنگی در جوامع و شکل­ گیری عقاید دینی و مذهبی در ذهن مردم، نوع لباس و رنگ­، آن جنس پارچه شکل و سبک دوخت تن­پوش­ها نقش فرهنگی یافته و کارکرد اجتماعی و نمادین آن برجسته می­شود. هر قومی مطابق با فرهنگ­، خویش پوشاک خود را انتخاب می­کند. بنابراین در هر گروهی نوع و کیفیت لباس افراد علاوه بر تطابق با شرایط اقتصادی، اجتماعی و اقلیمی آن­، جامعه تابع جهان­بینی و ارزش­های حاکم بر فرهنگ ایشان نیز است جامعه و فرهنگ؛ محصول تولید و بیان خلاقانه نمادها بوده و انسان با درک آنها به فرهنگ جامعه پی می­برد، پوشاک در رمزگذاری تولید و بیان خلاقانه معانی در جامعه نقش مهمی را ایفا می­کند. با توجه به شکل­ گیری معانی پوشاک در رخ­دادهای­، اجتماعی پس می­توان تحولات اجتماعی را نیز با تغییرات پوششی تبیین کرد. لذا لباس علاوه بـر بیان اجزا هویتی ثابت و لایتغیر، می­تواند در راستای سرشت پویای جامعه ارزش­های اجتماعی و جایگاه­های مکانی و زمانی (متفاوت) تغییر شکل داده و دارای معانی عینی و ضمنی متعدد شود. بدین­ترتیب یکی از خطرهای سد راه آفرینش مطلوب هنری ارائه تعریفی ایستا از زندگی اجتماعی است. البته تغییرات ریشه­ای در جوامع همراه با تحولات سیاسی سبه تغییر مواضع هنری می­شوند. شناخت متن تاریخی و درک مقاصد هنرمند با جایگاه اثر هنری ارتباط دارد، ارزش­گذاری و فهم اثر تا حدودی از طریق شناخت سیر تحولات تاریخی اعتلا می­یابد. این امر درباره گونه­ های مختلف هنری متفاوت است­ با این نوع نگاه کیفیات اجزا­ لباس مانند: کیفیت در اجزا، جنس و تزئینات با تحولات تاریخی جامعه رو به کمال است. بدین ­ترتیب تن­پوش­ها، زیورها و آرایه­ های پوششی همچون نشانه­ های زبان­، مادی مبین هویت قومی- اجتماعی و جغرافیایی، وابستگی­های صنفی- سیاسی- مذهبی، شأن اجتماعی­، اقتصادی- طبقاتی، معیارهای فرهنگی اخلاقی، معنوی و جاذبه­های جنسی، تفاوت­های سنی و جنسی هستند. رمزگشایی از این علائم و دریافت معانی و مفاهیم آنها در هر گروه اجتماعی مستلزم درک رفتارهای اجتماعی و فرهنگی مردم آن مجموعه و شناخت نظام­های­، دینی اعتقادی اعمال جادویی تابویی و باورهای ایشان است. این ارزش­ها در نگاه­داشت هویت اجتماعی و فرهنگی، استمرار و تداوم آن در حیات تاریخی نسل­ها نقش مهمی ایفا می­کنند. به عنوان مثال همان اندازه که زبان هر قوم آنها را از یکدیگر متمایز می­کند، پوشاک بومی و سنتی نیز تمیز­دهنده آنها است­، بنابراین پوشاک از جمله شاخصه­های هویتِ فرهنگی اقوام بوده و مطالعات پوشاک مردم یک گروه قوم و جامعه در گذشته و حال، بررسی روند تحولات تاریخی و اجتماعی، قطعات لباس و کارکردهای اجتماعی و تاثیرپذیری و تاثیرگذاری آنها زمینه­ای ارزشمند در شناسایی الگوهای رفتاری مادی و معنوی آن گروه خواهد بود.  

نقش و طرح در قباهای اقوام

    نقش­ها و نمادها بيانگر بخشي از هنجارها و ارزش­های فرهنگي، اعتقادی، اخلاقي و رفتاری يك قوم يا ملت را است .در لابه ­لای نقوش، قدرت و نفوذ انديشه ­های آييني و اعتقادی و تأثير آن در نقش مايه ­هايي که به لحاظ جنبه­ های پنهاني طلسم و دعا، ظاهری انتزاعي و نمادين يافته ­اند به کرات مي­توان مشاهده نمود. این نقش ­مايه­ ها از بعد معنايي و اعتقادی در فرهنگ و باور و سنت بافنده آن جايگاه ويژه­ای داشته اند و از بعد بصری و زيبايي­ شناسي نيز حائز اهميت سياری هستند­. هر چند امروزه نگاره­ ها به مرور زمان معاني خود را از دست داده­اند .با تفسير نقوش مي­توان به باور و اعتقادات و راز و رمز نهفته در آن­ها پي برد .اين نقوش به سادگي ذهنيت بي­ پيرايه زنان را نشان مي­دهد و اعتقاد وی به خاصيت طلسم­گونه و محافظ اين نقوش را بيش از پيش بر ما نمايان مي­کند. شيوه زندگي هر ملتي و قومي دارای آداب و رسوم و عقايد و وقايعي مي­باشد .هر قومي به تناسب نوع زندگي و نحوه ارتباط اجتماعي با ساير اقوام و جوامع دارای نگرش خاص خود نسبت با شيوه زيست مي­باشد. هر ملتي برای خود حماسه و اسطوره هايي دارد که برای آن ملت مقدس و قابل احترام است. نماد، آرزوهای خفته، دست نايافته و سرکوب شده­ی آن ملت است. اقوام و جوامع بشری دارای سمبل­های خاص خود هستند که اين سمبل­ها تنها ويژه گروهی از اقوام نيست، بلکه به نسبتي در کل جهان مي­توان آن را به اقوام مختلف تعميم داد. بسياری عقيده دارند که برخی اقوام توتم­پرست بوده اند و عده­ای نيز آن­ها را طبيعت­گرا و طبيعت­ پرست مي­دانند که حاکي از عمق ارتباط اين افراد با طبيعت حکايت دارد. آنان عناصر طبيعت مانند آفتاب، روشنايی، آب و درخت را مقدس مي­شمرده­اند. در پوشاک سنتی­ از جمله قباها، سوزن­دوزی با نقوش چشم­گير و پيچيده رواج بسيار دارد. در گلدوزی­های قبا يا روپوش­ها نقش­های مکرر هندسي، گیاهی، حیوانی و دیگر عناصر وایسته به آن مانند پولک­دوزی، یراق­دوزی، سکه­ دوزی به­ وفور به چشم مي­خورد. حاشيه و نقش­های دور یقه، اطراف يقه، جلوی سينه، شکاف­های پهلو و آستين­ها را نيز با گلدوزی مي­آرايند .

کارکردهای جامه ­ای بنام قبا

کارکرد اجتماعی: تن­پوش رویی می­تواند جدا از نشانه­ ی فرهنگی، نشانه اجتماعی باشد که در اجتماع، انسان­ها را از هم تفکیک می­کند. الگوهای مختلف پوشش، با تبیین جایگاه فردی و اجتماعی، بیانگر سنت­ها، ارزش­ها و نوع فرهنگ در جامعه هستند. به­ عنوان مثال، نوع قبا در طرح و جنس و تزیینات، با موقعیت، شغل، مذهب و نژاد اقراد در ارتباط است.

کارکرد عملکردی: این تن­پوش علاوه بر کارکرد پوششی، نقش حفاظتی داشته، برای مصون نگه­داشتن بدن در برابر عوامل طبیعی بکار می­رود.

کارکرد معنایی: بانوان با تن­پوش­های مختلف، در نظام معنایی قرار می­گیرند. سکه بعنوان و گردنبندهای فلزی متفاوت به­عنوان یک کارکرد که ارزش اقتصادی دارد، با قرار گرفتن بر روی لباس، ارزش و جایگاه فردی و اجتماعی خاصی برای سوژه ایجاد می­کند.

کارکرد زیبایی ­شناختی: استفاده از تزیینات زیبا و چشم ­نواز بر روی قبا با کارکرد زیبایی­ شناختی، ابژه را به اثری تزیینی و امری زیبا تبدیل می­کند که در طول ادوار گذشته تا امروز، در بین اقوام همواره یکی از مسایل مهم و مطرح بوده است.

کارکرد نشانه ­ای نمادین: تعدادی از نمادهای بکار رفته با گذر زمان، حضور و کارکرد در بین بانوان ، تبدیل به نشانه­ های نمادین می­شوند و فرهنگ منطقه را بیان می­کنند.