زراعت «امید» سیستان و بلوچستان

اما واقعیت این است در شرایط خشکسالی و کمبود آب، و با زیر کشت رفتن حدود نیمی از زمین‌های زراعی، باز هم محصولاتی در این منطقه کشت می‌شود که بیشتر آنها مستقیم به سمت بازارهای خارجی روانه می‌شود؛ اتفاقی که بیانگر ظرفیت‌های بی‌شمار در سیستان و بلوچستان برای شکوفایی صنعت کشاورزی  است. با این‌که خشکسالی اکثر مناطق سیستان و بلوچستان را در برگرفته و این آتشی است که بر خرمن کشاورزی استان افتاده اما هنوز هم کارشناسان معتقدند کشاورزی این منطقه ظرفیت‌های زیادی دارد که می‌تواند محصولاتش حتی به بازارهای جهانی هم نیم نگاهی داشته‌باشد.
باغبانی، زراعت، شیلات، دامداری، منابع طبیعی و استفاده از صنایع تبدیلی مهم‌ترین ظرفیت‌های توسعه و رشد کشاورزی و جذب سرمایه‌گذار در این منطقه از ایران به شمار می‌آید. وقتی از کشاورزی سیستان و بلوچستان و محصولات کشت شده در این استان صحبت به میان می‌آید، منظور میوه‌های منحصر به فردی است که به عنوان یکی از مزیت‌ها و توانمندی‌های بارز کشاورزی این منطقه نام برده می‌شود.. در کنار محصولات معمولی، میوه‌هایی در سیستان و بلوچستان کشت می‌شوند که شاید حتی پایتخت‌نشینان هم نام آنها را تا حالا نشنیده‌اند چه برسد به این‌که مزه‌شان را چشیده باشند.
خرما، موز، لیموترش، پرتقال، انبه، پاپایا، چیکو، گواوا، انگور، انجیر و پسته مهم‌ترین محصولات باغی در جنوب شرق ایران هستند که بسیاری ازآنها تنهامختص این منطقه بوده و قابلیت توسعه و صادرات را دارند. ولی اگر قرار است کشاورزی سیستان و بلوچستان مورد بررسی قرار بگیرد، باید به رشد و گسترش چشمگیر کشت گلخانه‌ای اشاره کرد به گونه‌ای که خیار، گوجه‌فرنگی، گل و گیاه زینتی، توت‌فرنگی، آناناس و موز قابلیت تولید و کشت در گلخانه را داشته و چند بار برداشت آنها در سال مزیت مناسبی برای عرضه به بازارهای مصرف داخلی و حتی کشورهای حاشیه خلیج‌فارس محسوب می‌شود.

جای خالی صنایع تبدیلی

سطح اراضی زیر کشت سیستان و بلوچستان در سال زراعی جاری ۲۴۹هزار هکتار است که از این میزان ۱۴۴هزار هکتار زیر کشت محصولات زراعی و حدود ۱۰۵هزار هکتار محصولات باغی اختصاص دارد. هم اکنون از حدود ۵۸درصد اراضی قابل کشت استفاده می‌شود اما باوجود استمرار خشکسالی و کاهش ۱۸درصدی سطح زیرکشت محصولات زراعی آمارها حکایت ازافزایش ۴درصدی تولید محصولات‌زراعی و افزایش ۱۸درصدی تولیدات‌باغی در سال گذشته دارند.
شاخص‌ترین محصولات زراعی سیستان و بلوچستان شامل محصولات خارج از فصل، نباتات علوفه‌‏ای، غلات و در بخش باغبانی خرما، میوه‌های گرمسیری، نیمه‌گرمسیری و محصولات گلخانه‌ای است که بازارپسندی بالای داخلی و خارجی دارد.
حدود ۱۷۰هزار بهره‌بردار بخش‌های کشاورزی، دامداری و صیادی در سیستان و بلوچستان، سالانه بیش‌ از چهار میلیون و ۲۰۰ هزار تن محصولات زراعی، باغی، شیلاتی و دامی تولید می‌کنند.
با این‌که صنعت کشاورزی سیستان و بلوچستان از ظرفیت بالایی در تولید محصولات متنوع برخوردار است اما جای خالی صنایع تبدیلی و وجود دلالان، موجب شده مشکلات زیادی گریبان فعالان این عرصه را بگیرد.
به گفته سیدمختار فرهادی، کارشناسان حوزه کشاورزی با بیان این‌که هم اکنون کشاورزان سیستان و بلوچستان محصولات خود را به صورت فله‌ای و ارزان می‌فروشند و این موضوع همواره یکی از دغدغه‌های روستاییان منطقه است، به جام‌جم می‌گوید: «خشکسالی‌ها نیز تولیدات باغی و زراعی کشاورزان را تحت تاثیر قرارداده و به تبع آن، جوانان زیادی بیکار و جویای شغل مناسب هستند.»
وی با اشاره به پدیده بیکاری در منطقه سیستان ادامه می‌دهد: «چرا باید سیستان و بلوچستان که ظرفیت‌های زیادی در بخش‌های باغبانی، زراعت، شیلات، دامداری، منابع طبیعی دارد، از داشتن صنایع تبدیلی بی‌بهره باشد. همچنین مهاجرت جوانان برای یافتن شغل مناسب از جمله چالش‌هایی است که در صورت بهره‌برداری مناسب از ظرفیت‌های اقتصادی، رفع می‌شود. تاکنون از همه ظرفیت مرز به خوبی استفاده نکرده‌ایم در حالی‌که این ظرفیت‌ها باید باعث ارتقای معیشت مرزنشینان می‌شود.»

جنگ معادن با زمین‌های زراعی

یکی از مشکلات کشاورزی سیستان و بلوچستان این است که برای اکتشاف در معادن استان بخش زیادی از خاک مرغوب از بین می‌رود.
موضوعی که استاندار هم در گفت‌وگو با جام‌جم به آن اشاره کرده و می‌گوید: «از بین بردن خاک کشاورزی به بهانه ایجاد معادن به ویژه در دشت‌های قابل کشت سبب از بین رفتن امنیت غذایی می‌شود.»
محمدکرمی با اشاره به این‌که اگر تحقیقات درست انجام نشود موجب بروز گرفتاری‌های دیگری می‌شود، ادامه می‌دهد: «مبنای کارها باید علمی باشد دانشکده کشاورزی باید روی کشت‌های جایگزین محصولات آب‌بر مطالعه و نتیجه را در اختیار کشاورزان قرار دهد. کشور هندوستان در هر هکتار ۸۲تن موز برداشت می‌کند در حالی که ما با آب و هوای بهتر و خاک حاصلخیزتر برداشت کمتری داریم.»
وی با اشاره به برنامه‌ریزی‌های بلندمدت، میان‌مدت و کوتاه‌مدت در راستای توسعه کمی و کیفی بخش کشاورزی تصریح می‌کند: «باید سالانه اقدامات انجام شده ارزیابی شود. ضمن این‌که از روش‌های نوین در بخش کشاورزی و تسهیل کار به خصوص در فرآیند صدور مجوزها باید استفاده شود. کشاورزی خود یک معدن عظیم است که اگر برای توسعه آن اقدام کنیم می‌تواند درآمدزایی بیشتری نسبت به صنایع دیگر داشته‌باشد.»
به گفته استاندار سیستان و بلوچستان، مطالعات لازم برای ایجاد روستای هوشمند در سه نقطه استان با زیرساخت و معماری مناسب منطقه آغاز شده‌است. کرمی بر کاشت نخل برای کمک به اقتصاد خانوارها اشاره و می‌کند: «سرمایه‌گذاری با همکاری مردم محلی در زمینه توسعه کشاورزی به خصوص محصولاتی که کمترین نیاز به آب دارد و کشت‌های گلخانه‌ای در مناطقی که با چالش خشکسالی مواجه هستند، صورت‌ بگیرد.»

توجه به سدها

سخنگوی دولت با بیان این‌که بعد از روی کار آمدن دولت سیزدهم، بهره‌برداری از چند سد به طور همزمان در سیستان و بلوچستان در دستور کار قرار گرفت، به جام‌جم می‌گوید: بر همین اساس سد کهیر پس از ۱۳سال، آبگیری شد. طرح‌های دیگری نیز برای حل معضل آب در این استان در دست اقدام است. برای حدود ۱۷۰۰روستا در استان طرح آبرسانی درنظر گرفته شده که تقریبا معادل تمام روستا‌های دارای معضل آب است. حجم سرمایه‌گذاری برای حل مشکل آب در سیستان و بلوچستان بیش از ۱۵ هزار میلیارد تومان است که با اذن مقام رهبری، با استفاده از منابع صندوق توسعه ملی صورت گرفته‌است. علی بهادری جهرمی در مورد اقدامات دولت برای حل معضل اشتغال در سیستان و بلوچستان تصریح می‌کند: دولت در حوزه کشاورزی در این استان حدود ۱۶۰طرح را پیگیری کرده‌است. همچنین ۱۵۰مجوز جدید لنچ برای ماهیگیری صادر شده‌است. به علاوه برای فعال شدن مجدد بازارچه‌های مرزی در تمامی استان‌های مرزی از جمله سیستان و بلوچستان اقدام شده‌است. این اقدامات همزمان با سرمایه‌گذاری‌های زیرساختی است که به توسعه اقتصادی استان در همه ظرفیت‌ها کمک می‌کند.
وی تاکید می‌کند: دولت در حالی کارش را شروع کرد که ۳۰۰نقطه پرتنش آبی در کشور وجود داشت. به طور موردی دولت برای حل مشکل آب سیستان و بلوچستان، برای اولین بار در کشور و منطقه، برای حفر چاه‌های ژرف در استان با استفاده از توان دانش‌بنیان داخلی، اقدام کرد. همچنین با سرمایه‌گذاری خط انتقال آب از دریای عمان شروع شده و این طرح و ایجاد آب شیرین‌کن، پیشرفت فیزیکی داشته‌است.

خشک اما ۴ فصل

یکی از مهم‌ترین جاذبه‌های سیستان و بلوچستان اقلیم منحصر به فرد و آب و هوای خاص و مطلوب آن است به گونه‌ای که در هر فصلی از سال می‌توان هر چهار فصل را تجربه کرد و به واسطه آن با انواع محصولات کشاورزی روبه‌رو شد. سیستان و بلوچستان، مهد میوه‌های گرمسیری کشور است. رئیس سازمان جهاد کشاورزی سیستان و بلوچستان با بیان این‌که خاستگاه میوه‌های گرمسیری که در جنوب سیستان و بلوچستان به عمل می‌آید شبه‌قاره هند است، به جام‌جم می‌گوید: آب و هوای گرم و مرطوب و استوایی مانند مناطق جنوبی سیستان و بلوچستان به ویژه شهرستان سرباز که به هندوستان کوچک مشهور است امکان رشد و پرورش انواع میوه‌های گرمسیری را میسر کرده‌است.  
غلام حیدر زورقی با تاکید بر این‌که علاوه بر میوه‌های گرمسیری منحصر به فرد، مرکبات شامل ترنج، پرتقال، گریپ فروت و نارنگی و همچنین انواع انار و میوه‌های جالیزی نیز از دیگر محصولاتی هستند که طعم آنها متفاوت از اقسامی است که در سایر نقاط کشور کشت می‌شوند، ادامه می‌دهد: مثلا میوه رسیده چیکو فاقد شیرآبه است و گوشت آن به رنگ قرمز، خیلی شیرین و آبدار است و طعم اسیدی کمی دارد. یا گواوا، معروف به سیب مناطق گرمسیری در گذشته‌های بسیار دور از مکزیک تا پرو کشت می‌شد؛ اما امروز کشت و پرورش آن در نقاط گرمسیری و نیمه‌گرمسیری دنیا گسترش یافته‌است. همچنین پاپایا یا خربزه درختی که گوشتی زرد، نارنجی یا صورتی و بافتی‌نرم و شیرین دارد؛ درون گوشت پاپایا دانه‌های‌سیاه کوچک زیادی وجوددارد که تلخ مزه هستند.