شوخی با سلامت در «بلابه‌دور»

موضوعات و نحوه داوری در این برنامه، هم رویکرد آموزشی و هم رویکرد طنز دارد تا مخاطبان بیشتری را به سمت خود بکشاند. جام‌جم به بهانه بررسی هویت برنامه بلا به‌دور و تأثیر آن بر مخاطب، با دو داور این برنامه یعنی مهدی فرج‌اللهی و حسین متولیان گفت‌و‌گو کرده است.

مهدی فرج‌اللهی از داوران برنامه بلا به دور در‌خصوص فضای داوری این برنامه به جام‌جم می‌گوید: به نظرم این برنامه توانسته رویکرد جالبی داشته باشد. این‌که از ظرفیت‌های طنز و ادبیات، برای انتقال پیام‌های حوزه سلامت به مردم استفاده کنیم، نکته جالب و بدیعی است. قرار گرفتن زبان شیرین شوخی در کنار ظرفیت ادبیات و موضوعات مرتبط با حوزه سلامت، می‌تواند برای مخاطب جذاب باشد.
وی درخصوص ملاک‌های داوری در این برنامه هم عنوان می‌کند: ما در ارزیابی‌های‌مان، ملاک‌های موجود در فضای ادبیات را به‌طور کامل در نظر می‌گیریم؛ بررسی شعر یا نثر، وزن و قافیه، یا نکات مربوط به هر اثر، به‌طور کامل انجام می‌شود. در عین حال قرار است هر اثری الزاماتی داشته باشد. از جمله این‌که رویکرد طنز داشته، شیرین باشد و با شوخی همراه شود. اینها مواردی است که در داوری این برنامه تعریف شده است. در عین حال برخی موضوعات از سوی تیم سردبیری مشخص می‌شود. مثلا می‌گویند باید با موضوع رژیم غذایی سالم و مسائل مرتبط با حوزه سلامت شعر سروده شود. تلاش می‌کردیم این موارد را حتما در نظر داشته باشیم.

الزامات یک برنامه طنز در حوزه سلامت

فرج‌اللهی درخصوص ملاک‌های خودش برای داوری هم این‌طور می‌گوید: در برنامه برخی الزامات موضوعی داشتیم، مثلا ممکن بود موضوع درباره بیماری‌های مختلف مثل آنفلوآنزا یا مسأله رسیدگی به سالمندان، نظم در خوردن دارو یا اهمیت مراجعه به پزشک باشد. به غیر از الزام موضوعی برنامه که هر کسی موظف می‌شد براساس آن جلو برود، در درجه اول به دلیل طنزآمیز بودن فضای مسابقه، شیرینی اثر و استفاده از ظرفیت‌های شوخی برای من اولویت بالایی داشت. بعد از آن، ویژگی‌های فرمی، تکنیکی و شگرد‌های موجود در آثار را بررسی می‌کردم. نکته‌ای که وجود داشت این بود که عموم شرکت‌کنندگان از نظر فنی سطح بالایی داشتند. بیشتر آنهایی که شرکت کرده بودند ــ حداقل بعد از مرحله مقدماتی ــ توانایی‌شان در سطح بالایی بود؛ چه از نظر فنی و چه رعایت نکات مرتبط با نویسندگی. بیشترشان این مسائل را رعایت می‌کردند. چیزی که در این میان تفاوت ایجاد می‌کرد، استعداد و حس شوخ‌طبعی و خلاقیتی بود که در پرداختن به موضوع وجود داشت.
وی در‌خصوص کلیدواژه و مفهوم اصلی پشت این برنامه، عنوان می‌کند: یکی از کارکرد‌های رسانه، سرگرم‌کردن مخاطب است. بیشترمان در طول روز مشغول انجام کار‌هایی هستیم. به همین دلیل، وقتی قرار است برنامه‌ای ما را سرگرم کند، به سلیقه من بهتر است از لحاظ فنی سطح بالایی داشته باشد و در عین حال، پیام‌هایی را به صورت غیرمستقیم به ما ارائه کند. بشر با مستقیم‌گویی کمتر ارتباط برقرار می‌کند. برای ترویج باید‌ها، شیوه‌های بهتری وجود دارد؛ از جمله همین ظرفیت‌هایی که در ادبیات و شعر داریم. نکته مهم این است که زندگی ما از گذشته‌های دور با شعر و ادبیات عجین شده‌است. به همین دلیل اگر از این ظرفیت‌ها به‌خوبی استفاده شود، می‌تواند در عین سرگرمی، آموزنده باشد.

نحوه حمایت از برگزیدگان

این داور درباره حمایت‌های صورت گرفته از برگزیدگان مسابقه می‌گوید: به‌غیر از جوایز نقدی مسابقه که تعهد مسابقه است، به‌واسطه توانمندی‌هایی که شرکت‌کنندگان از خودشان نشان می‌دهند، فرصت‌هایی برای‌شان ایجاد می‌شود که اگر علاقه‌مند باشند، می‌توانند استفاده کنند. البته خیلی از این شرکت‌کنندگان، در زمینه‌های مختلف از جمله زمینه‌های مرتبط با حوزه پزشکی مشغول به کار هستند. برخی از افراد شرکت‌کننده پزشک، پرستار یا عضوی از کادر درمان هستند. اگر خودشان تمایل داشته باشند، فرصت‌های زیادی در رسانه برای تولید محتوا با این سبک و سیاق وجود دارد. توانایی این افراد ستودنی و قابل استفاده است. قطعا دست‌اندرکاران حوزه رسانه، این مسأله را رصد می‌کنند تا از وجود این افراد و استعدادشان استفاده شود. برخی از شرکت‌کنندگان فصل قبل هم مشغول همکاری با رسانه‌ملی شده‌اند. کما این‌که بعضی از آنها را در برنامه‌های مختلف می‌بینم.

یک ترکیب مؤثر

مسأله چند‌وجهی بودن برنامه بلا‌به‌دور، درست همان چیزی است که آن را از دیگر برنامه‌ها متمایز می‌کند. سید‌حسین متولیان از دیگر داوران این برنامه در‌خصوص چالش‌های داوری عنوان می‌کند: برنامه بلابه دور یک برنامه دو وجهی است؛ یعنی هم وجه پزشکی دارد و هم وجه ادبی. ترکیب این دو، ترکیب دور از ذهنی نیست، چرا‌که رسالت شبکه سلامت تندرستی است و از طرفی یکی از ویژگی‌های مردم ایران‌زمین شعرمحور و واژه‌محور بودن آنهاست. به خصوص این‌که یکی از وجوه سلامت، رقم خوردن حال خوب و لبخند برای انسان‌هاست. یعنی حال خوبی که لبخند و طراوت ایجاد می‌کند، خودش سلامت‌بخش است. این شاید وجه دیگری باشد که ترکیب فوق را به یک ترکیب مأنوس و دوست‌داشتنی تبدیل می‌کند. همین اتفاق برنامه را از دیگر موارد متمایز می‌کند. شاید برنامه‌های ترکیبی دیگر هر کدام جامعه مخاطبان خاص خود را داشته و با اهداف خودشان تعریف شود اما بلا به دور برنامه‌ای است که هم قصدش آموزش از طریق ادبیات به شکل غیرمستقیم است و هم جدای از ادبیات، لبخند را ترویج می‌دهد تا حال مردمان را خوب کند. گسترش لبخند در این شرایط که مردم درگیر برخی مشکلات هستند، کار خیلی مهمی است. یعنی هم ویژگی آموزش‌محور بودن در این برنامه مدنظر قرار گرفته و هم ویژگی گسترش نشر لبخند و حال خوب؛ آن هم لبخندی که مؤدب و مقید به آداب فرهنگی ایرانی است. اینها وجه تمایز‌های بلا به دور است.

نحوه داوری

وی در خصوص فضای داوری برنامه بلا به دور هم می‌گوید: تلاش‌مان این بود که چند معیار را در نظر داشته باشیم. یکی مؤلفه‌های فرهنگی ایران اسلامی است که با هر چیزی شوخی نمی‌کند و لبخند‌های پاکیزه دارد. جامعه مسلمان آمیخته با فرهنگ ایرانی، لبخند‌هایی دارد که تحقیر قومیت ندارد. چنین جامعه‌ای قرار نیست با هر دستاویزی بخندد و هر شوخی در آن دیده شود. یکی دیگر از شاخصه‌های مدنظر ما ویژگی ادبی کار‌ها بود. چه در ساحت شعر و چه نثر، باید ویژگی ادبی رعایت می‌شد و شعر‌ها از سلامت ساختار برخوردار می‌بود. اگر قرار بود نثر بنویسند، نثر‌ها باید با متر و معیار‌های نثرنویسی طنازانه هماهنگ می‌بود. ویژگی سوم بحث طنازانه بودن کار‌ها بود. متن باید خنداننده باشد و کارکرد خودش را ایفا کند. یعنی در خدمت لبخند قرار گیرد. قرار نیست متنی تولید شود که نتواند لبخند را در جامعه ایجاد کند. متولیان می‌گوید: خندانندگی، طراوت و شادابی از معیار‌های ما در داوری بود. یعنی هم ویژگی ادبی و انطباق بر پارامتر‌های ادبی و هم ویژگی خندانندگی را مدنظر داشتیم. در عین حال معیار دیگرمان این بود که به هر چیزی نخندیم. نکته دیگر، کار کردن ما در شکبه سلامت بود که از گروه سردبیری که انتخاب موضوعات را داشتند تا خود  داوری‌ها، تلاش شد موضوعات سلامت‌محور باشد. اتفاقا این مسأله آزمون قشنگی برای‌مان بود که ببینیم آیا می‌شود همه چیز را در خدمت یک موضوع خاص درآورد؛ این مسأله در طراحی دکور که کپسول‌هایی مقابل شرکت‌کنندگان قرار داشت تا وسایل صحنه و چیدمان آن در نظر گرفته شد. یعنی اگر قرار بود مناظره داشته‌باشیم، مثلا مناظره میان نخ بخیه و نخ سوزن بود، یعنی یک وجه آن پزشکی بود و در عین حال، رنگ و بوی فانتزی داشت.

تأثیر مثبت «بلا به دور» برای شرکت‌کنندگان

سیدحسین متولیان، داور «برنامه بلا به دور» عنوان می‌کند: بخش آخر هم، مسأله ارائه این بسته طنازانه به مخاطب بود؛ این‌که شرکت‌کننده بتواند آنچه خلق کرده را به سمت ارائه زیبا ببرد. مسأله خلاقیت اثر و زاویه نگاه درست هم در این داوری در نظر گرفته می‌شد. گاهی چیزی مشابه یک استندآپ دیده می‌شد و همین اتفاقی را رقم می‌زد که مخاطب احساس نکند طنز شنیداری را شاهد است بلکه کنش و رفتار شرکت‌کنندگان هم از جنس طنز بود. شرکت‌کنندگانی که وارد مسابقه می‌شدند، غربال نشده بودند برای همین وارد می‌شدند تا خودشان را محک بزنند. بسیار پیش آمد که بعد از چند جلسه که شرکت می‌کردند، می‌گفتند در بلا به دور خیلی یاد گرفته‌اند. گروه‌هایی هم بودند که طنز را هیچ وقت تجربه نکرده بودند و استعدادشان را در این برنامه کشف کردند. در این موارد اغماض بیشتری صورت می‌گرفت و در کنار آن، جنبه‌های آموزشی موردتوجه بود. در مراحل بالاتر و نیمه‌نهایی، شرکت‌کنندگان هنرمندان حرفه‌ای بودند و طنز را می‌شناختند. همین باعث می‌شد عملا دغدغه غلط‌های ادبی‌مان کمتر شود. ما بسیار دقیق باید در داوری‌ها عمل کنیم و در عین حال در معرض داوری خداوند هم هستیم و مراقب بودیم که حقی ضایع نشود. متولیان اشاره می‌کند: برنامه‌ای که لبخند به لب مخاطب بیاورد، برای همه مخاطبان مفید است. نباید فراموش کنیم تمام سلوک ما و کوششی که داریم، زیرنظر جدی مردم است. همین که لبخند با برخی آموزش‌ها اتفاق می‌افتد، نشان می‌دهد برای مردم مفید است. برنامه‌ای مثل بلا به دور یک برنامه استراتژیک است. چون باید در نظر داشته باشیم جامعه‌ای که حالش خوب باشد، جرایم اجتماعی در آن پایین است. جامعه‌ای که لبخند می‌زند بزه اجتماعی کمتری دارد. اگر لبخند را جدی بگیریم، شاید به عنوان یک برنامه استراتژیک در راستای نیاز‌های یک جامعه حرکت کنیم. این برنامه، برنامه‌ای جدی در حوزه طنز است که می‌تواند حال مردم را خوب کند. این داور درباره حمایت‌های صورت گرفته از برگزیدگان هم عنوان می‌کند: خیلی از شرکت‌کنندگان در برنامه بلا به دور افرادی بودند که در حوزه طنز طبع آزمایی نکرده بودند و حالا به عنوان یک طناز شناخته شده و سرمایه‌های ادبی طنز می‌شوند. خیلی از آنها به برنامه تلویزیونی و رادیویی معرفی شدند. تیم تهیه برنامه که انصافا همراه و همدل عمل کردند، در نظر داشتند آثار خلق شده را به صورت قطعه‌های کوچک در اختیار شبکه‌ها قرار دهند تا لبخند گسترش پیدا کند. احتمال دارد در فصل سوم، خیلی از آنهایی که به عنوان شرکت‌کننده حضور داشتند، به عنوان راهنمای طنز همراه برنامه و طنزپردازان جوان‌تر باشند.