دو عید بزرگ

أعياد سعید قربان و فطر، دو عید بزرگی است که ائمه اطهار(ع)در روایات برای آن ها جایگاه ویژه ای دیده اند و به حدی آن را حائز اهمیت می‌دانند که نماز این دو عید را واجب دانسته‌ و فرموده اند: «صَلاةُ الْعِیْدِینِ فَریضَةٌ؛ نماز عید فطر و قربان واجب است.» اما فقهاء عظام این نماز را در عصر غیبت، واجب نمی دانند زیرا که امام باقر (ع) فرمودند: «لَا صَلَاةَ یَوْمَ الْفِطْرِ وَ الْأَضْحَی إِلَّا مَعَ إِمَام؛ نماز دو عید فطر و قربان فقط در عصر حضور امام معصوم(ع) واجب است».
فلسفه عید قربان، به مسلخ بردن شهوات نفسانی است که باید آن را به قربان‌گاه برد و در پیشگاه معبود آن را قربانی کرد. ما در نهم ماه ذیحجه با خواندن دعای عرفه معروف به دعای امام حسین(ع) در روز عرفه به شناخت خود نزدیک‌تر می‌شویم و از خدا آمرزش می طلبیم تا در دهم ذیحجه نفس و آمال دنیوی خود را قربانی کنیم و وسیله تقرّب به خدای متعال را فراهم سازیم.
از آنجا که درک بهتر این آئین توحیدی نیاز به درک اسرار و مناسک حج دارد،
ابتدا به پیشینه قربانی‌کردن که یکی از اعمال حج است می پردازیم، در قرآن مجید آیه ۲۶ سوره مبارکه مائده آمده: «إِذْ قَرَّبَا قُرْبَانًا فَتُقُبِّلَ مِن أَحَدِهِمَا وَلَمْ یُتَقَبَّلْ مِنَ الآخَرِ»؛ (وقتی که هابیل و قابیل قربانی تقدیم کردند، از هابیل پذیرفته شد و از قابیل قبول نشد). در این داستان ابعاد مختلف آن قابل بررسی است که فقط به دو بعد آن اینجا پرداخته می شود. اول اینکه از ابتدای شکل‌گیری ارتباط خدا با انسان، قربانی کردن مورد توجه قرار گرفته و بخشی از آداب و شعائر ارتباط انسان با خداوند شمرده شده است و دوم این‌که در قربانی‌کردن، انسان نیز باید بخشی از خود را قربانی کند تا قربانی کامل شده و خداوند آن را بپذیرد.
بُعد اول که اشاره به قدمت این موضوع و اهمیت و جایگاه آن نزد خداوند متعال و همچنین در دستورات ادیان آسمانی دارد و مشخص است که خداوند به قربانی کردن به‌عنوان یکی از رفتارهای مهم مخلوق خود می‌نگرد. در روایتی از امیرمؤمنان علی(ع) است که فرموده‌اند: اگر مردم می‌دانستند در قربانی (چه آثار و برکاتی) است، قطعاً قرض کرده و قربانی می‌کردند، اولین قطره‌ای که از خون قربانی بر زمین ریخته می‌شود، گناهان صاحب آن قربانی آمرزیده می‌شود. اما بُعد دوم همان حقیقت قربانی کردن است؛ عید قربان یادآور تقدم وظیفه انسانی بر غریزه او و اهمیّت دادن و پوشاندن لباس عمل به چنین طرز تفکری است. چرا که حضرت ابراهیم(ع) رضایت الهی را به عشق به فرزند خود مقدم داشت و به سمت انجام دستور الهی حرکت کرد و در حقیقت حضرت ابراهیم(ع) در حال قربانی‌کردن توجه به دو چیز داشت؛ یکی دستور خداوند و قربانی کردن حضرت اسماعیل(ع) بود که خداوند به جای اسماعیل(ع) قوچی را به قربان‌گاه فرستاد. دوم منیت‌ها و هواهای نفسانی بود که حضرت ابراهیم(ع) به راستی آن را در قربان‌گاه ذبح کرد و رضایت تام و تمام الهی را بدست آورد.
چرا ما امروز بعد از این همه سال به تبعیت از سنت ابراهیمی دست به قربانی کردن می‌زنیم و این قربانی چه دستاوردی برای قربانی کننده دارد؟
حقیقت قربانی‌کردن، گذشتن از منیت‌ها و خواسته ها و دستورات نفس است که در برابر اراده و خواست خداوند قربانی می‌شود و ما این روز را پس از چند هزار سال جشن می‌گیریم تا هم به خود یادآوری کنیم که کمال فردی و رضایت خداوند با قربانی کردن دیو نفس به پای دستورات الهی حاصل می‌شود و در چنین روزی جشن بندگی را برپا می‌کنیم و به یاد دستور الهی که قربانی کردن قوچ باشد، ما نیز با راهنمایی پیامبران و امامان(ع)، حیوان حلال‌گوشتی را ذبح می‌کنیم و بین فقرا و مستنمندان تقسیم می کنیم. خداوند در آیه ۳۷ سوره مبارکه حج می‌فرماید: «وقتی شما قربانی می‌کنید آنچه که متعلق به خدا است، تقوا و خدایی شدن شماست نه گوشت و پوست قربانی».
آیا می توان قربانی کردن را مترادف با تسلیم‌بودن محض به پروردگار دانست؟
قربانی‌کردن، حکمت‌ها، مقاصد و فواید بسیاری دارد. قربانی‌کردن یکی از طرق مبارزه با شیطان است، قربانی‌کردن، راه میانبر قبولی در آزمون‌های دنیا و تمرین خالص‌کردن نیت است، تمرین بخشش، انفاق و ایثار است و حرکت جمعی مسلمانان در امر قربانی‌کردن، تمرین وحدت و همدلی در پیروزی اکبر که همان پیروزی بر نفس است. به واقع مهم‌ترین حکمت عید قربان، تمرین تسلیم‌شدن و تسلیم‌بودن در برابر خداوند است و اینکه جز اراده او نمی‌تواند تأثیر و تأثری بر کل و جزء زندگی افراد داشته باشد و وظیفه و تعالی شخص تسلیم محض در برابر اراده و خواست خداوند است.