اقتصاد فرهنگ و هنر را نمی‌شناسیم

این موضوع بیشتر متکی به نگاه فردی است که اغلب ما از همین صورت مسأله پیروی می‌کنیم؛ اما اگر قرار باشد این موضوع را در بستری بزرگ‌تر و با رویکردهای تخصصی یک جمع بررسی کنیم، چنین صورت‌مسأله‌ای دیگر نمی‌تواند جوابگوی مشکلات این جامعه باشد. از این رو علم اقتصاد به شکلی وارد صحنه می‌شود تا با بررسی شاخص‌ها، شناسایی جامعه از لحاظ تفکری و هزینه‌ای و پیش‌بینی‌هایی نزدیک به واقعیت، صورت مسأله‌ای پیش روی جامعه قرار دهد تا آنها بتوانند، خود را از لحاظ اقتصادی تامین و شرایطی را فراهم و مشکلات اقتصاد حوزه مدنظرشان را تامین کنند. با چنین تعریفی باید نگاهی به حوزه فرهنگ و هنر کشور داشت که متاسفانه تابع دیدگاه علمی اقتصاد نیست و هنوز هم بر مدار نگاه فردی در گردش است. عملا در حوزه اقتصاد فرهنگ و هنر شاهد سیاست‌گذاری قابل توجهی در کشور نیستیم و بسیاری از تصمیماتی که در حوزه هنر گرفته می‌شود، متکی بر همان نگاه فردگرایانه است که حالا در یک چرخه معیوب سود و زیان آن متوجه نه یک نفر بلکه جامعه هنری کشور می‌شود. این موضوع را می‌توان در حوزه فرهنگ و هنر ایران به خوبی رصد کرد؛ در روزهایی که مخاطبان بسیاری سردرگم برای یافتن فعالیت فرهنگی و هنری هستند، شاهد هستیم که تئاترها به ویژه سالن‌های دولتی تعطیل هستند. این در حالی است که به خوبی به یاد داریم سالن‌های خصوصی در یک دهه اخیر در همین ایام چگونه با استقبال مخاطب روبه‌رو شدند. یا در روزهایی که همه موزه‌ها یکی یکی از رکوردهای خود خبر می‌دهند، گالری‌های شهر چگونه بر محیط فرهنگی خود قفل زده‌اند و از این ظرفیت بهره نمی‌گیرند تا به اقتصاد هنر کمک کنند. یا ایامی که مردم به فکر هدیه دادن و داشتن وقت مطالعه بیشتر هستند، اغلب کتابفروشی‌ها بسته است. از این نمونه‌ها می‌توان بسیار برشمرد که نشان می‌دهد الگو و سیاست‌گذاری مشخصی برای اقتصاد فرهنگ و هنر در کشور وجود ندارد و همین مسأله بخش خصوصی را نیز بدون راهکار گذاشته تا حدی که با همان نگاه فردی خود سهمی از اقتصاد فرهنگ و هنر را به خود اختصاص می‌دهد که در اصل تمام ظرفیت اقتصادی فرهنگ و هنر نیست.

مخاطبان سینما معادلات را بر هم زدند

پیش از آغاز سال جدید و در روزهای پایانی سال گذشته، بیشترین موضوعی که بخش اعظم خبرهای حوزه سینما را به خود اختصاص داده بود، بر حول و حوش موضوعات اقتصادی سینما بود؛ نجات گیشه پس از بحران‌های اجتماعی، افزایش قیمت بلیت، شرایط انتخاب اکران نوروزی، تنوع ژانر در بازده اکران و... عمده مسائلی بود که خبرهای این حوزه را شکل می‌دادند.
نگاهی اجمالی به تمامی این اخبار نشان می‌دهد دیدگاه‌های فردی احکام و پیشنهادهایی را مطرح کردند که جملگی آنها در همین نوروز، همه نقش بر آب شد. این نشان از آن دارد که نبود سیاست‌های کلان و مدون بر مبنای اقتصاد، چگونه می‌تواند بر روند جریان اقتصاد هنر لطمه وارد کند. این‌که بیشترین تهیه‌کنندگان سینمای ایران که پشت خط اکران آثار سینمایی دارند، که برخی از آنها سال‌هاست فرصت رفتن روی پرده را نیافته‌اند، با تفکری فردی و با تصور همزمانی عید نوروز با ماه مبارک رمضان به گمان این‌که فروش فیلم‌هایشان کم خواهدبود، قید اکران نوروزی را که یکی از بهترین زمان فروش آثار سینمایی است، زدند تا منتظر اکران عید فطر باشند. این موضوع نشان می‌دهد چگونه یک ظرفیت بالقوه موجود مورد چشم‌پوشی قرار می‌گیرد تا همین تهیه‌کنندگان در یک وضعیت رقابتی سخت برای اکران فیلم‌شان در اکران عید فطر تلاش کنند. همین مسأله بحران‌هایی را متوجه جامعه سینمایی خواهد کرد که می‌تواند سایر بخش‌های برنامه‌ریزی شده در سینما را هم تحت تاثیر قرار دهد.

در واقعیت چه گذشت؟

اما در زمانی که همه با نگاهی منفی مبتنی بر ناآرامی‌هایی که در نیمه دوم سال گذشته موجب کاهش فروش شده بود و پیش‌فرض‌هایی مبتنی بر همزمانی عید نوروز و ماه رمضان بود، می‌گفتند اکران نوروزی سال ۱۴۰۲ نمی‌تواند شگفتی بیافریند، سینمای ایران موفق شد پس از مدت‌ها رکورد تعداد روزانه مخاطبان را بشکند. این رکورد زمانی رقم خورد که تعطیلات نوروزی به نیمه رسیده بود. روز هشتم فروردین‌ سینماهای کشور موفق به جذب ۱۲۹ هزار و ۴۰۰ مخاطب شدند تا رکورد مخاطب روزانه پس از شش ماه را بشکند. آخرین باری که سینماها توانستند مخاطبان روزانه بیشتر از این میزان را تجربه کنند، مربوط به ۲۲ شهریور سال گذشته بود که ۱۷۷ هزار نفر مخاطب سینماها بودند. اما این تنها رکورد این روز نبود، چون کمدی «فسیل» که همچنان بر مدار فروش صعودی حرکت می‌کند، توانست یک رکورد چشمگیر از خود به جای بگذارد. این فیلم فقط در روز ۸فروردین، ۹۰۳ سئانس نمایش با ۷۹ هزار نفر مخاطب داشت و حدود سه میلیارد و ۹۰۰ میلیون تومان فروخت. آخرین باری که فیلمی توانست بیش از این تعداد مخاطب روزانه داشته باشد، به سال ۹۸ و کمدی «مطرب» بازمی‌گردد. لذا این آماری که توسط «فسیل» به جا ماند، نشان می‌دهد این کمدی، پرمخاطب ترین فیلم به لحاظ استقبال روزانه، پس از سال‌های سخت دوران کروناست. در همین روز بر اساس اطلاعیه سازمان سینمایی، ۲۶۲۷ سئانس برای سینماها تعریف شد و گیشه به فروش شش میلیارد و ۳۲۲ میلیون تومانی رسید. گیشه چهار فیلم جدید نوروزی، چهار میلیارد و ۵۷۰ میلیون تومان و گیشه آثار قدیمی نیز یک میلیارد و ۷۵۲میلیون تومان بوده‌است. همچنین از ۱۲۹ هزار و ۴۰۰ مخاطب ۸ فروردین، ۹۳هزار و ۴۰۰نفر به تماشای چهار فیلم جدید شامل «فسیل»، «غریب»، «عروس خیابان فرشته» و «بچه‌های طوفان» نشستند و ۳۶هزار نفر دیگر نیز مخاطبان آثار قدیمی‌تری چون «بخارست»، «ملاقات خصوصی»، «چپ، راست»، «لوپتو» و ... بوده‌اند. گیشه چهار فیلم جدید نوروزی هم به فروش چهار میلیارد و ۵۷۰میلیون تومان و گیشه آثار قدیمی نیز، به فروش یک میلیارد و ۷۵۲میلیون تومانی رسید. همچنین سینماهای کشور طی هشت روز نخست سال جدید، پذیرای ۵۸۰هزار نفر بوده‌اند که این آمار اولا، به‌مراتب بیشتر از مدت مشابه سال گذشته است و ثانیا، با توجه به تلاقی ماه مبارک رمضان با نوروز، عملکردی قابل قبول محسوب می‌شود. عملکردی که انتظار می‌رود تا پایان تعطیلات نوروزی، روندی صعودی در پیش گرفته و به قله‌های بالاتری دست یابد.

فروش ۴۰میلیاردی برای ۴ فیلم اکران نوروزی

با تمام گمانه‌زنی‌ها که در پی القای فروش پایین سینما در ایام نوروز بودند و با وجود نبود تنوع ژانری قابل‌قبول در اکران نوروزی، افزایش قیمت بلیت و همزمانی عید و ماه رمضان، اما چهار فیلم اکران شده در سال۱۴۰۲ طی تنها اکران کمتر از ۲۰روز، فروش ۴۰میلیاردی را تجربه کرد که در جای خود قابل تامل است. بر اساس سامانه مدیریت فروش و اکران سینما، مجموع چهار فیلم اکران شده در سینمای ایران در سال۱۴۰۲ در همه استان‌ها و تا ۱۳فروردین‌ با ۱۹هزار و ۸۰۸سئانس و جذب ۸۰۵هزار و ۷۰۱ نفر، فروش کل ۴۰۱,۳۷۱,۷۲۲,۵۰۰ ریال را پشت سر گذاشت. این در حالی است که هنوز فیلم «بخارست» دومین فیلم پرفروش سال۱۴۰۱، «ملاقات خصوصی» و «پسر دلفینی» چهارمین و پنجمین فیلم گیشه فروش سال گذشته و «لوپتو» و «چپ راست» نهمین و دهمین، فیلم‌ جدول پرفروش‌های سال گذشته همچنان روی پرده هستند و فروشی قابل توجه هم در همین ایام داشته‌اند که با افزودن آنها به این رقم، با فروشی بیش از اینها روبه‌رو خواهیم بود.

راهکارهایی که باید در نظر گرفت

نگاهی اجمالی به وضعیت فروش سینما در تعطیلات نوروز نشان می‌دهد جامعه سینمایی همچنان نگاهی فردی را در زمینه اقتصادی سینما دنبال می‌کنند؛ زیرا کمتر سینماگری در پیش‌بینی‌های خود نگاهی نزدیک به واقعیتی که در این ایام رقم خورد، داشت. این موضوع نشان‌دهنده آن است که نباید ظرفیت‌های اقتصادی هنر را تنها به گمانه‌زنی‌ها و تجربیات فردی سپرد، تا ماهیت اقتصادی سینما که می‌تواند بیش از این آنها باشد، را مدیریت کنند. به طور قطع بدون داشتن یک برنامه قابل قبول و سیاست‌گذاری مدون در زمینه رشد اقتصادی در سینما نمی‌توان در انتظار معجره بود و اگر چنین تجربیاتی به درستی مورد بررسی قرار گیرد، نشان خواهد داد سینما می‌تواند علاوه بر کشیدن بار فرهنگی جامعه بر دوش از لحاظ اقتصادی هم می‌تواند رونق به وجود آورد. متاسفانه هنوز هم نگاه دولت به هنر مبتنی بر هزینه‌بر بودن است و بر همین اساس ابعاد اقتصادی هنر را به صورت یک طرح جامع و کامل مورد بازخوانی قرار نداده‌است، در حالی که اگر فرمایشات رهبرمعظم انقلاب در نوروز ۱۴۰۲ را مد نظر قرار دهیم، می‌توان با جذب سرمایه‌گذاران خصوصی، داشتن سیاست و برنامه اقتصادی و توزیع عادلانه ظرفیت‌ها در کشور، شرایطی فراهم کرد تا اقتصاد هنر و به تبع آن حل مشکلات جامعه سینمایی نیز رفع شود.