خدمات متقابل رسانه ‌ملی و روستای ایرانی

همچنین در حاشیه این مراسم نمایشگاهی با حضور سیاه‌چادرهای عشایر و تراکتورهای روستاییان در محوطه مرکز همایش‌های صداوسیما برای بازدیدکنندگان برگزار شد. همایش روستا و رسانه به‌منظور جریان‌سازی برای جامعه مولد روستایی و عشایری کشور در رسانه ‌ملی و با هدف ارتقای منزلت و جایگاه اجتماعی جامعه روستایی و عشایری برگزار شد. در نوشتار پیش‌رو به این بهانه نگاهی به مهم‌ترین عرصه‌ها، سرفصل‌ها و سؤالاتی داشتیم که خدمات متقابل رسانه ‌ملی و روستای ایرانی را بازتعریف می‌کند.

الف:
در اهمیت روستا
رشد بالای مهاجرت به شهرها و کاهش ویرانگر جمعیت روستایی در سه دهه اخیر، زنگ خطر را برای مدیران و برنامه‌ریزان ارشد نظام درآورده است. با این‌که هنوز روستاها نزدیک به ۳۰درصد جمعیت ایران را شامل می‌شود اما متاسفانه باز هم در رسانه‎ها نادیده گرفته می‌شود. این جمعیت عظیم و پراکنده به‌عنوان پایگاه تولید و کشاورزی، یکی از ارکان اقتصاد کشور است که با توجه به «نظریه اقتصاد مقاومتی» در وضع مطلوب و خوبی قرار ندارد. روستا به لحاظ فرهنگی ذخیره‌ای بکر و کمتر استخراج شده و همچنین منبع تولیدات زبانی، هنری و فولکلور فرهنگی کشورمان است. روستای ایرانی در طول تاریخ همیشه مهد پرورش نخبگان از‌جمله فلاسفه، دانشمندان، ادیبان، علما و هنرمندان بزرگی بوده است. هرگونه پیشرفت یا پسرفت روستا به‌دلیل ارتباط همیشگی‌اش با شهر، در زندگی شهری هم دیده می‎شود. روستا پایگاه زندگی محرومان و مستضعفانی است که به‌خصوص در سال‌های پس از جنگ همیشه نادیده گرفته شده یا تحقیر شده‌اند. روستا و روستایی از عمده ذخایر طبیعی کشور محفاظت و حراست می‎کند. روستا یکی از اصلی‌ترین ظرفیت‌های اشتغال کشور است، همچنین پایگاه مهم گردشگری طبیعی است. روستا در سال‌های پس از پیروزی انقلاب اسلامی با توجه به ویژگی‌های اقتصادی و اجتماعی‌اش مظهر مشارکت مردم در ساحات مختلف زندگی به‌خصوص در حوزه اجتماعی و سیاسی بوده و می‌تواند الگوی خوبی برای جمهوریت در نظام اسلامی باشد.

ب:
چرا رسانه برای روستا؟
روستای ایرانی در قرن گذشته شمسی، محل تنازع دو جریان فکری پیشرفت درون‌زا و مبنایی و توسعه نامتوازن و غربی بوده است؛ موضوعی که در انقلاب سفید شاه یا توسعه غربی و تبدیل روستاها به شهر و نیز سیل مهاجرت به شهرهای بزرگ دیده می‌شود. روستا با وجود ظرفیت‌های عظیم، همیشه (به‌جز برهه طلایی دهه ۱۳۶۰) نادیده گرفته شده و رسانه‌ها توجه چندانی به این مرکز مهم انسانی و جمعیتی نکرده‌اند. در سال‌های دهه ۶۰ به برکت پیروزی انقلاب اسلامی یک نوع «نهضت بازگشت و توجه به روستا» در همه حوزه‌ها و به‌خصوص در فرهنگ، هنر و رسانه دیده می‌شود اما با پایان یافتن این دهه طلایی به‌جز در برخی از حوزه‌ها، گویا موضوع توجه به روستا نیز پایان می‌یابد. در سال‌های پس از جنگ و در موارد انگشت‌شماری که به موضوع روستا در هنر و رسانه پرداخته شده، این دلیل مفهومی ضعیف، کلیشه‌ای، وارونه یا دستمایه‌ای برای طنز و متأسفانه تمسخر جلوه کرده است. ندیده‌ شدن روستا، روستایی را به شهروند درجه‌ ۲ کشور تبدیل کرده و توجه مسئولان، مردم و سرمایه‌گذاران فرهنگی و اقتصادی را از این ظرفیت بزرگ دور کرده است؛ تا حدی که زندگی و کار در روستا ضدارزش شده و روستاها یکی پس از دیگری در حال نابود شدن هستند. بنابراین ظرفیت‌های عظیم طبیعی، کشاورزی، گردشگری و فرهنگی روستاها جز با پرداخت مناسب در رسانه‌ها شناسایی، گسترش و هم‌افزایی پیدا نمی‌کنند. علاوه بر ریشه‌های تاریخی و نظری، عدم توجه به روستا، شاید یکی دیگر از عوامل توجه کمتر رسانه‌های کلاسیک (رادیو، تلویزیون و روزنامه‌ها) به این واحد جمعیتی به‌عنوان مخاطب، پراکندگی جمعیت روستایی در بعد جغرافیایی و انبوه نبودن هر واحد آن و در نتیجه گران و به‌صرفه نبودن کار رسانه‌ای برای روستا باشد. رسانه ‌ملی با توجه به ظرفیت‌های چند بعدی و ترکیبی‌اش می‌تواند ارگانی باشد که فعالیت اجتماعی، فرهنگی و هنری برای روستا را مقرون به صرفه و اقتصادی کند.

ج:
برخی از مسائل مهم حوزه «روستا»
ج-۱- علمی و نظری

تعریف روستای الگو شاید از مهم‌ترین مباحث در حوزه نظری باشد. این‌که روستا باید چه شود و مسأله افول روستا و فرهنگ روستایی را چطور باید حل کنیم؟ این‌که روستا باید شهر شود یا کوچک بماند؟ توسعه روستا چطور باید باشد؟ بین محرومیت کنونی و پیشرفت شبه‌شهری چطور مسأله را حل کنیم؟ منظور از آبادانی و پیشرفت روستا چیست؟

از منظر اقتصاد نظری انتخاب میان یکی از این دو مسیر کلان اقتصادی یعنی «کشاورزی» یا «صنعت» از همه بیشتر محل اختلاف است. نگاه‌هایی وجود دارد که اقتصاد روستایی ایران را با توجه به کمبود آب بدون توسعه صنعتی در بن‌بست می‌داند. آیا راه‌حل میانه‌ای وجود ندارد؟

این روزها حتی در کشورهای غربی فناوری‌ها و دانش‌های بومی و احیای آنها به‌عنوان منبعی مهم برای مطالعات دانشگاهی و حل مسائل امروز بر پایه دانش گذشتگان دوباره مورد توجه قرار گرفته است.

آموزش و پژوهش درباره روستا و نیز جایگاه روستا در برنامه‌ریزی‌های کلان و خرد آموزش عالی از دیگر سرفصل‌های حوزه نظری روستا است.

ج- ۲- فرهنگی و اجتماعی

بازگشت به روستا هم در حوزه نظری هم عملیاتی و هم در طراحی‌های اقتصادی و سیاسی شاید ابتدا به ساکن موضوعی فرهنگی و اجتماعی باشد.

هرز رفتن و نادیده انگاشته شدن روستا در دانشگاه‌ها و تشدید این موضوع با مهاجرت استعدادهای دانشگاهی روستا به شهر از‌جمله آسیب‌های فرهنگی و اجتماعی این حوزه است. علاوه بر سیاست‌گذاری‌های غلط فرهنگی و اجتماعی، عدم پاسخ علمی به بحران کم‌آبی نیز به رشد مهاجرت روستایی‌ها و پدیده حاشیه‌نشینی در شهرهای بزرگ دامن زده است.

بوم‌گردی، گردشگری و توریسم روستایی با توسعه اقامت در روستا از دیگر سرفصل‌های این حوزه است.روستاها با توجه به این‌که کمتر مورد تهاجم فرهنگ‌های وارداتی قرار گرفته‌اند به‌صورت خالص‌تر و بکرتری ذخایر فرهنگی، ادبی و هنری اقوام و خرده‌فرهنگ‌های اقلیم‎های گوناگون تمدن ایرانی اسلامی را حفظ کرده‌اند و منبع غنی و مغفول‌مانده تاریخ و فرهنگ ما هستند.

اتفاقات و رویدادهای مختلف الگو در روستاها معمولا دیده نشده و تبدیل به موج نمی‌شوند، بدتر آن‌که در خیلی از موارد سانسور یا مصادره شده و در برخی از موارد از سوی فرهنگ شهری وارونه جلوه داده می‌شوند.

روستاها با توجه به محرومیتی که بر آنها تحمیل شده به‌عنوان مقصد اردوهای جهادی و ارتباط بین شهر و روستا از مسیر این حرکت عظیم اقتصادی و اجتماعی، می‌توانند در رسانه‌ها به‌خوبی روایت شوند.

ج- ۳- اقتصادی

مهم‌ترین مسأله در روستا که همیشه محل بحث بوده و خواهد بود موضوع «زمین» است. این سرفصل شامل: اصلاحات ارضی، تجمیع اراضی خرده‌مالکی، موقوفات، مسأله خان‌ها، موضوع حدود و... می‌شود.

از آنجا که کشاورزی پایه اقتصاد و حیات روستاست، «آب» هم در صدر مسائل روستا قرار می‌گیرد. این سرفصل و مدیریت بحران و بهره‌وری در آن یکی از موضوعات مهم اکنون و آینده کشور نیز هست و ریزموضوعاتی از‌جمله: حقابه، سدسازی، چاه‌های عمیق، تعاونی‌های آب، استفاده از روش‌های مصرف بهینه، اختلافات آبی، کمبود آب و روستاهای سوخته را شامل می‌شود.

ظرفیت‌های عظیم اقتصادی روستا می‌تواند موتور محرک اقتصاد مقاومتی و حل مسأله اشتغال و حاشیه‌نشینی در کشور باشد. در این زمینه توجه به موارد ذیل حائز‌اهمیت است:

تعاونی‌های کشاورزی و حل مشکل توأمان آب، زمین، روش‌های نوین تولید و فروش

صنایع‌دستی با کمک به آموزش و توسعه بازار

ایجاد صنایع کوچک با نگاه به تولیدات بومی همچون گذشته یا تولید در کارگاه‌های کوچک برای صنایع بزرگ

گردشگری کشاورزی

ج- ۴- سیاسی

مدل مشارکت سیاسی معمولا بالای روستایی‌ها و ظرفیت ۳۰ درصدی روستا در صندوق انتخابات در سال‌های پس از انقلاب اسلامی کمتر مورد مطالعه قرار گرفته و به تبع آن رسانه‌ای نشده است.‌

مسائل و مطالبات روستایی‌ها در سطوح کلان کشور به‌دلیل ساختار جمعیتی آنها و عدم‌وجود ساز‌و‌کار کلان سیاسی کمتر مورد توجه قرار گرفته است.اینها برخی از مهم‌ترین عرصه‌ها، سرفصل‌ها و سؤالاتی است که خدمات متقابل رسانه ‌ملی و روستای ایرانی را بازتعریف می‌کند.

امیر سعادتی - روزنامه‌نگار فرهنگ و اندیشه *
* مدیر کارگروه «روزنامه‌نگاری اندیشه» پژوهشکده باقرالعلوم‌(ع) قم

روزنامه جام جم