جهش دانش‌بنیان تا چه حد محقق شد؟

تصویب قانون جهش تولید دانش‌بنیان در سال ۱۴۰۱ زمینه ‎ای فراهم کرد تا با انجام نیازسنجی دقیق، بودجه و حمایت معاونت علمی در جای صحیح هزینه شود. با این حال اما تا وقتی آمار و ارقام دقیقی از شرایط فروش، صادرات و تنوع محصول شرکت‎ها اعلام نشود نمی‌توان ارزیابی دقیقی از عملکرد شرکت‎ها و معاونت علمی فناوری و اقتصاد دانش‎ بنیان ارائه کرد. برای اطلاع از وضعیت فعلی رشد و توسعه کمی و کیفی شرکت‎ها تا بهمن امسال با دکتر رضا اسدی ‎فرد، معاون توسعه شرکت‎های دانش‎ بنیان معاونت علمی ریاست‌جمهوری گفت ‎و‌گو کرده‌ایم.

از مهم‎ترین اثربخشی‎های شرکت‎های دانش‎بنیان در اقتصاد کشور، جلوگیری از خروج ارز از کشور است. بررسی میزان ارزبری و میزان فروش و صادرات در سال‌های اخیر با سالی که به نام تولید، دانش‌بنیان، اشتغال‎آفرین مزین شده است می‌تواند نشان دهد آیا واقعا فعالیت موثری در این حوزه رخ داده یا خیر. بنابراین یکی از مطالبات جدی رسانه‎ها باید پیگیری این آمار از معاونت علمی ریاست‌جمهوری باشد. دکتر اسدی‎فرد در پاسخ به سوالات جام‎جم در این‎باره می‎گوید:‌ «تا جایی که آمار شرکت‎ها را در اختیار داریم ۳۲۰ هزار میلیارد تومان فروش شرکت‎های دانش‎بنیان در سال ۱۴۰۰ بوده است و باید منتظر باشیم تا سال ۱۴۰۱ هم به اتمام برسد و آمار امسال را بتوانیم با این عدد مقایسه کنیم.

در حوزه‎هایی مثل کاتالیست و دارو، ارزبری بالایی داشتیم؛ مثلا در زمینه کاتالیست، شرکت‎های بسیار خوبی داریم و تقریبا همه کاتالیست‎هایی که مورد استفاده صنایع پتروشیمی و نفت و گاز و فولاد هستند در داخل کشور تولید می‎شوند. در حوزه دارو هم همین‎طور است و بسیاری از نیاز ما در داخل کشور تامین می‎شود. البته آمار دقیق این حوزه را باید وزارت بهداشت اعلام کند. من شرکتی را می‎شناسم که سال گذشته در حوزه دارو دو سه میلیون یورو صادرات داشته، در حالی که امسال صادراتش را به ۱۵میلیون یورو رسانده است. او با اشاره به جنگ روسیه و اوکراین می‎گوید: «در این مدت بازار روسیه برای شرکت‎های ایرانی به فرصت طلایی تبدیل شده و به این ترتیب ورود شرکت‎ها به بازارهای جهانی توسعه پیدا کرده است.»

رشد ۸۷ درصدی تعداد شرکت‎ها در سال جاری

با توجه به این که در انتهای سال دانش‎بنیان هستیم، از دکتر اسدی‏فرد خواستیم مهم‎ترین دستاوردی که در حوزه اقتصاد دانش‎بنیان در طول امسال اتفاق افتاده است را با ذکر آمار و ارقام و مقایسه با آمار سال قبل توضیح دهد. او در این خصوص می‎گوید: «امسال تعداد شرکت‎های دانش‎بنیان رشد قابل‌توجهی داشته‎اند. سال ۱۴۰۰ حدود ۷۵۰ شرکت جدید داشتیم، در حالی که سال ۱۴۰۱، تعداد شرکت‎های جدید۱۴۰۰ مورد بوده است که این مسأله به‌وضوح رشد ۸۷درصدی شرکت‎ها را در ۱۰ماهه اول امسال نشان می‎دهد. اما آمار فروش شرکت‎ها را هنوز نمی‌توانیم اعلام کنیم، چون باید اظهارنامه مالیاتی شرکت‎ها کامل شود و در پایان سال بتوانیم آن را داشته باشیم. آمار اشتغال از ۲۳۰هزار نفر در سال ۱۴۰۰ به ۳۶۰ هزار نفر در ۱۴۰۱ رسیده است، طبیعتا شرکت‎های زیادی هم در این حوزه اضافه شدند و این باعث رشد این آمار شده اما به هر حال رشد و توسعه شرکت‎های دیگر هم در این آمار سهم داشته است.

تدوین زیرساخت‎های قانون جهش تولید

دکتر اسدی‌فرد معتقد است قانون جهش تولید دانش‌بنیان نوعی ریل‌گذاری برای ۱۰سال آینده کشور است. به این معنا که نوعی پوست‎اندازی برای فضای دانش‎بنیان ایجاد خواهد کرد. به طوری که بخش‎های مختلف کشور درگیر اقتصاد دانش‎بنیان خواهد شد.

او می‎گوید: «چند ماهی است آیین‎نامه‎های این قانون در حال تدوین بود و روند آن با شکل‎گیری شورای راهبری دانش‎بنیان که بالاترین نهاد تصمیم‎گیری در حوزه دانش‎بنیان است، تسریع شد. سرعت تدوین آیین‎نامه‎ ها و دستورالعمل ‎ها کم‎نظیر است، چون همین فرآیند ممکن بود در حالت عادی چند سال طول بکشد. رئیس‌جمهور، ریاست این شورا را بر عهده دارد و دبیر آن هم معاونت علمی ریاست جمهوی است، وزرای وزارتخانه‎های بهداشت، صمت، علوم، دفاع، کشاورزی اعضای ستاد هستند و چهار نماینده مجلس هم در این شورا حضور دارند. به این ترتیب زیرساخت‎های این قانون آماده شده است و از سال آینده باید اجرای آن را آغاز کنیم.» او تاکید می‌کند: «این قانون ظرفیت‎های خیلی خوبی دارد؛ از جمله ماده ۱۱ قانون که بحث اعتبار مالیاتی تحقیق و توسعه است و همه شرکت‎ها چه دانش‎بنیان باشند چه نباشند برای فعالیت‎های تحقیق و توسعه‎شان می‎توانند اعتبار را دریافت کنند. برنامه‎ریزی ما برای سال ۱۴۰۲ این است که از ظرفیت‎های این آیین‏نامه در حد توان و بین ۵ تا ۱۰ هزارمیلیارد تومان استفاده کنیم. اما باید دید چه تقاضاهایی به دست‌مان می‎رسد.»

توجه به نیازسنجی در توسعه شرکت‎ها

در صورتی که نیازسنجی درستی در کشور اتفاق بیفتد شرکت‎های دانش‎بنیان می‏توانند مسائل جدی و معضلات مهم کشور را حل کنند، زیرا تمام راهکارها و روش‎های صحیح مدیریتی از دل علم بیرون می‎آیند و شرکت‎های دانش‎بنیان هم قرار است مصادیق جدی نگاه علمی در فعالیت‎های اقتصادی باشند.

معاون توسعه شرکت‎های دانش‎بنیان در پاسخ به این سؤال که روش‌های نیازسنجی چقدر اصولی انجام می‌شود، می‎گوید:‌ «شرکت‎ها دو مسیر برای فعالیت خود دارند؛ یک مسیر همان ادامه پژوهش‎های دانشگاهی است که با ایده‎پردازی به محصول تبدیل می‎شود و مسیر دیگر، نیازهایی است که از سمت صنایع اعلام می‎شود. این نیازها در رویدادهایی که در طول سال از سوی فعالان زیست‌بوم دانش‏بنیان مثل خود دانشگاه‌ها، پارک‎های علم و فناوری و صندوق نوآوری و شکوفایی برگزار می‎شود، شناسایی شده و شرکت‎ها برای پاسخگویی به این نیازها برنامه‎ریزی می‎کنند. بنابراین بخشی از این محصولات دانش‎بنیان بر اساس همین نیازها تولید و به بازار ارائه می‎شود.

تعارض منافع، سد جدی رفع چالش‎های کلان

از نکات مهمی که در جلب اعتماد مردم به محصولات دانش‎بنیان موثر است، تلاش برای حل اساسی‎ترین بحران‎های موجود در کشور است، مثلا معضل آلودگی هوا، قطع گاز در زمستان و قطع برق در تابستان. از دکتر اسدی‌فرد خواستیم توضیح دهد آیا دانش‎بنیان‎ها نگاهی به این مسائل کشور هم دارند یا خیر که او این‎طور توضیح می‎دهد: «با ظرفیت‎هایی که در قانون جهش وجود دارد به دنبال این هستیم که پروژه‎های ملی برای حل معضلاتی که مردم با آن درگیرند، تعریف شود. در سال‎های اخیر برای افزایش کیفیت آب تلاش‎هایی در برخی شهرها و روستاها انجام شده است مثلا برخی مناطق که آبشان به فلزات سنگین آلوده بوده است تلاش شده با کمک شرکت‎های دانش‎بنیان این مسائل حل شود. درباره کاهش آلایندگی صنایع و مصرف انرژی هم برنامه‎هایی داریم؛ اما واقعیت این است که خیلی‎وقت‎ها مسائل و معضلات این حوزه ناشی از ضعف در حوزه فنی نیست، بلکه معمولا مسأله حکمرانی و تعامل ذی‏نفعان این حوزه‎هاست که باعث تعارض دیدگاه‎ها و منافع می‏شود اما معاونت علمی وظیفه خود می‎داند حتی در اصلاح ساختارهای حکمرانی هم تلاش کند تا تمام ظرفیت‏های دانش‎بنیان‎ها در حل مشکلات کشور تاثیرگذار باشد.» وی درباره نحوه تعامل و همکاری وزارتخانه‎ها با معاونت علمی و توسعه شرکت‎های دانش‎بنیان در حوزه نیازهای جدی کشور می‎گوید: «بعضی از وزارتخانه‎ها همکاری بهتری دارند و برخی هم متاسفانه هیچ تغییری در آنها صورت نگرفته و اقدام جدی برای همکاری نداشته‎ اند.»

روزنامه جام جم