جایی برای تبادل تجربه و هنر

موضوعی که گرچه در سال‌های اخیر آن‌گونه که باید به‌آن توجه نمی‌شد اما دست‌اندرکاران جشنواره تلاش کردند در چهل و یکمین جشنواره با یک بازگشت به گذشته موفق و تاکید بر نگاه درست و سازنده به ظرفیت‌ها و توانایی‌های تئاتر شهرستانی در این دوره به این مهم دست یابند اما چقدر در تحقق این هدف موفق بوده‌اند. در آخرین روزهای جشنواره چهل و یکم، جام‌جم در گفت‌و‌گو با تعدادی از کارگردانان، نگاه‌شان را در این خصوص جویا شد.

احیای جشنواره منطقه‌ای، مهم‌ترین ویژگی جشنواره

پدرام رحمانی، نویسنده و کارگردان نمایش «لابیرنت» از آذربایجان غربی وارد این رویداد شده است. او احیای جشنواره تئاتر منطقه‌ای را مهم‌ترین ویژگی این جشنواره می‌داند و معتقد است: اتفاق مهم این رویداد بزرگ تئاتری بیش از هر چیز احیای جشنواره تئاتر مناطق کشور آن هم بعد از هفت سال وقفه است. این رویداد باعث حضور هنرمندان بسیاری از استان‌های سراسر کشور در جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر شد که از این بابت از همه مدیران و مسئولان ممنونم.

وی افزود: قطعا هر قدر تئاتر مناطق کشور پربارتر شود، ما شاهد برگزاری بهتر و پربارتر جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر خواهیم بود، چراکه تئاتر مناطق صرفا یک جشنواره نیست بلکه یک کارگاه آموزشی برای بچه‌های شهرستان است. ما کارهای یکدیگر را می‌بینیم و یاد می‌گیریم و وقتی به شهرستان‌مان برمی‌گردیم، باعث رشد کیفی آثارمان می‌شود.

وی با تاکید بر این‌که حذف جشنواره منطقه‌ای، حذف پروسه آموزش و یادگیری است، تصریح کرد: افزایش مدت زمان اقامت هنرمندان طی روزهای برگزاری جشنواره است. این فرصت خوشبختانه امسال فراهم شده است. فرصتی که باعث تماشای آثار حاضر در جشنواره برای کسب تجربه و تبادلات فرهنگی و هنری بین هنرمندان می‌شود.

وی اضافه کرد: اگر هدف جشنواره‌ها افزایش کیفیت آثار باشد، باید به این قضیه توجه شود که گروه‌های نمایشی در مدت جشنواره بتوانند حداقل ۱۰تا ۱۲ اثر نمایشی را تماشا کنند. فقط در این صورت است که هزینه‌های صرف‌شده برای جشنواره در سال‌های بعد باعث افزایش کیفیت نمایش‌ها خواهد شد.

علی برجی، کارگردان نمایش «روز دهم» نیز که در بخش جایزه بزرگ صحنه‌ای جشنواره تئاتر فجر حضور داشت احیای بیست‌و‌هفتمین جشنواره تئاتر مناطق کشور را که امسال بعد از هفت سال اتفاق افتاد، رخداد بسیار تاثیرگذار عنوان و تصریح کرد: جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر نیز بستر خوبی برای تعامل فرهنگ‌های ایرانی است.

همین آشنایی، گپ‌وگفت و نقد و نظرهایی که در مورد آثار در طول زمان برگزاری جشنواره انجام می‌شود، باعث ارتقای معلومات تئاتری هنرمندان و قطعا ارتقای کیفی آثار آنها در سال‌های آینده خواهد شد.
علی زیستی، نویسنده و کارگردان نمایش «گل‌های قرآن» که نمایشش در بخش مهمان جشنواره در تالار حافظ روی صحنه رفت نیز جشنواره منطقه‌ای را بسیار مفید دانست و گفت: جشنواره تئاتر فجر بی‌تردید ویترینی از تئاتر ایران است لذا باید بهترین‌ها بیایند و دیده شوند. کاش همه آثار با رقابت در جشنواره‌های منطقه‌ای به جشنواره راه پیدا می‌کردند و بخش انتخاب مستقیم وجود نداشت، چون به نظرم این مسأله روند فیلترینگ را از بین می‌برد و باعث می‌شود مثلا کاری بدون اجرا و با یک بازبینی بالا بیاید ولی کاری که یک سال برایش تمرین شده به جشنواره راه پیدا نکند. مثلا در جشنواره منطقه‌ای به‌جای چهار کار، هشت کار برگزیده داشته باشیم. این‌طور شاید حق بیشتر بچه‌ها رعایت می‌شود.

جشنواره قوه محرکه تئاتر شهرستان‌ها

یکی دیگر از ویژگی‌های متمایزکننده جشنواره فجر نسبت به جشنواره قبلی، توجه به تمرکززدایی و میل و گرایش به تئاتر استان‌هاست. با نگاهی به جدول جشنواره چهل‌ویکم، میل و رغبت متولیان به حضور هنرمندان استان‌های مختلف به‌خوبی قابل مشاهده است؛ موضوعی که از دید کارگردانان حاضر در جشنواره مغفول نماند.

محمد قاسمی، نویسنده و کارگردان نمایش «مانداک» در این خصوص توضیح داد: فکر می‌کنم امسال برای اولین بار است که حدود ۷۰درصد آثار حاضر در جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر حاصل تلاش هنرمندان شهرستان‌هاست. هر زمان جشنواره‌های استانی و منطقه‌ای پروپیمان برگزار شده‌اند و ما جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر بی‌نظیری را تجربه کرده‌ایم.

وی با اشاره به این‌که با حضور هنرمندان شهرستان تفکر و خون تازه وارد تئاتر می‌شود، افزود: محدودیت‌هایی که در شهرستان‌ها وجود دارد، باعث شده تا آنها دست به خلاقیت‌های بدیعی بزنند و در بیشتر موارد به خلق آثاری خلاقانه و متفاوت بپردازند.

کارگردان نمایش مانداک، یکی از قابلیت‌های جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر را معرفی هنرمندان بی‌نظیر تئاتر شهرستان‌ها به سایر عرصه‌های عنوان کرد و گفت: سینما و تلویزیون ما وامدار تئاتری‌های شریفی مانند علی نصیریان، عزت‌ا... انتظامی، جمشید مشایخی و... است. تا زمانی که انتخاب بازیگران سینما و تلویزیون از تئاتر بود، ما نسل بی‌نظیری از هنرمندان را تجربه می‌کردیم. قطعا دیده شدن هنرمندان شهرستان می‌تواند در ادامه این رویه مؤثر باشد. اگر اهالی تلویزیون و سینما برای تماشای آثار به سالن‌های تئاتر بیایند، هنوز هم می‌توانند هنرمندانی را برای آثارشان انتخاب کنند که به آثار سینمایی و تلویزیونی هویتی تازه ببخشند. سید محمدرضا مرتضوی، کارگردان نمایش «کلاه قرمزی» که از البرز به جشنواره راه یافت، با اشاره به این‌که جشنواره تئاتر فجر باعث انگیزه گرفتن هنرمندان تئاتر شهرستان است، گفت: جشنواره فجر بالاترین سطح جشنواره‌های ایران و قوه محرکه تئاتر در شهرستان‌هاست و کمک می‌کند تا هنرمندان استان‌های مختلف بتوانند اجرای عمومی داشته باشند و دیده شوند.

تمرکززدایی، اقدامی ارزشمند و قابل تقدیر

از ویژگی‌هایی که شاید امسال به‌دلیل حضور جدی شهرستان‌ها، بیش از گذشته به‌آن اهمیت داده شد ایجاد یک ارتباط معنادار بین هنرمندان و تبادل اندیشه‌ای بود که به‌واسطه حضور هنرمندان مختلف با فرهنگ و قومیت‌های متفاوت شکل گرفت؛ موضوعی که برخی کارگردانان این دوره نیز اهمیت آن را قابل تامل عنوان کردند. سیدمحمدهادی هاشم‌زاده، کارگردان نمایش «اسب قاتلین» که از شیراز به بخش جایزه بزرگ صحنه‌ای راه یافته است در این خصوص گفت: ما کشوری پهناور با قومیت‌های متفاوت هستیم و به چنین رویدادی نه‌فقط با رویکرد رقابتی بلکه با رویکرد تعاملی و گرد هم آمدن اهالی تئاتر نیاز داریم.

وی افزود: این رویداد بسیار تأثیرگذار است، چراکه تئاتری کوچکی مثل محمد هاشم‌زاده اگر تلاشی کرده تا از نقطه الف به ب برسد و پیشرفت کند، دلیلش همین جشنواره‌ها بوده است. جشنواره ناخودآگاه یک کلاس آموزشی است. من هر بار می‌آیم با فکرها، رویدادها و اندیشه‌های متفاوت و تازه هر اثر آشنا می‌شوم. آزمون‌وخطای کارگردان‌های دیگر و تکنیک‌های جدید را می‌بینم و بیشتر می‌آموزم و اطلاعاتم را تکمیل می‌کنم. تحقیق می‌کنم و کتاب می‌خوانم تا خودم را به‌روز کنم. جشنواره سکوی پرتاب و انرژی روبه‌جلو برای پیشرفت است.

مهسا بایرام‌زاده، کارگردان نمایش «آخرین ‌نامه» نیز تمرکززدایی را یک وجهه قالب در جشنواره عنوان کرد و گفت: حضور هنرمندان از سراسر ایران در جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر باعث تبادل فرهنگی و آشنایی آنها با فرهنگ و شیوه‌های اجرایی یکدیگر خواهد شد و قطعا برگزاری جشنواره فجر در رشد و ارتقای کیفی آثار هنرمندان مؤثر خواهد بود.

نقدهای سازنده‌ای که باید به آنها توجه کرد

در کنار نقاط قوتی که کارگردانان با تمرکز بر چهل‌و‌یکمین دوره جشنواره به ‌آن تاکید داشتند، برخی نظرها و نقدهایی نیز بر جشنواره وارد دانستند که بی‌شک می‌تواند برای متولیان این جشنواره مفید باشد.
سیدمحمدهادی هاشم‌زاده، کارگردان نمایش اسب قاتلین، یکی از نقاط ضعف جشنواره را حمایت نکردن از آثار می‌دانست. او گفت: در اختتامیه با نظر هیأت‌داوران برخی آثار برگزیده می‌شوند و برخی نمی‌شوند و تئاتر تمام می‌شود. ای کاش برای تئاتری که در تولیدش زمان و انرژی و هزینه شده، برنامه‌ریزی شود که در استان‌های دیگر هم به اجرا درآید تا مخاطبان بییشتری آثار را ببینند و از گروه‌ها حمایت شود.

وی افزود: پیشنهاد می‌کنم مدیران فرهنگی همه استان‌ها را دعوت کنیم بیایند در جشنواره تا آثار استانی را ببینند و انتخاب و حمایت کنند. اگر استان‌ها با هم تعامل داشته باشند و آثاری را تبادل کنند باعث پیشرفت، رونق، درآمدزایی و همچنین آشنایی با فرهنگ‌ها، رسوم و آیین‌های شهرهای مختلف می‌شود و این خروجی جشنواره فجر شاید مهم‌تر از جوایز و تندیس‌هایش باشد.

محمد قاسمی، نویسنده و کارگردان نمایش «مانداک» جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر نیز داشتن نقشه راه را ضروری دانست و گفت: نتیجه برگزاری جشنواره تئاتر فجر اجرای عمومی آثار است. ما سال‌هاست که در شکل برگزاری این رویداد بزرگ هنری در حال تغییر و تحول هستیم. یک‌بار بخش‌هایی به آن اضافه می‌شود و بار دیگر بخش‌هایی از آن حذف می‌شود. هر سال مؤلفه‌های ذهنی هر یک از دبیرانی که زمام امور را به دست می‌گیرند روی اجرایی شدن جشنواره تأثیر می‌گذارد اما این تأثیر زمانی به وقوع می‌پیوندد که دبیر جشنواره برای چند دوره و چند سال پیاپی با همین طرز تفکر جشنواره را برگزار کند. فقط در صورت تکرار رویه اجرایی است که ما به سمت حرفه‌ای شدن پیش می‌رویم. وی افزود: تغییرهای هر ساله در شکل و فرم جشنواره به روند برگزاری آسیب می‌زند درحالی‌که این رویداد بزرگ هنری باید به یک اسلوب مشخص برسد. فقط در این صورت است که هنرمندان در مواجهه با جشنواره می‌دانند باید با چه طرز فکر، شیوه و دیدگاه اجرایی روی صحنه بروند و وارد جشنواره شوند.

روزنامه جام جم