اسفند رویایی برای دریاچه ارومیه

طرح انتقال آب از سد کانی سیب به دریاچه ارومیه بزرگ‌ترین طرح احیای دریاچه ارومیه به شمار می‌آید که از سال۹۲ آغازشده و تاکنون برای اجرای آن ۳۰۰۰‌میلیارد تومان هزینه شده است. در دومین ماه امسال بود که در سفر رئیس‌جمهور به آذربایجان‌غربی ۱۰۰۰ میلیارد تومان دیگر برای تکمیل این طرح اختصاص داده شد که تاکنون ۵۰درصد آن جذب شده است. به گفته کارشناسان، در صورت اتمام این طرح، سالانه در دو فاز باتوجه به میزان بارندگی و ورودی آب به سد کانی سیب بین ۴۸۰تا ۶۰۰میلیون مترمکعب آب به دریاچه ارومیه منتقل خواهد شد. در همین ارتباط، دبیر کارگروه ملی احیای دریاچه‌ارومیه با بیان این‌که عملیات اجرایی تونل انتقال آب به عنوان بزرگ‌ترین طرح احیای دریاچه ارومیه اسفندماه امسال به اتمام خواهد رسید، می‌گوید: «طرح انتقال آب از سد کانی سیب به دریاچه ارومیه شامل سه بخش است که عملیات اجرای بخش نخست و سوم آن شامل سد و کانال ۱۴کیلومتری به پایان رسیده و در حال حاضر عملیات در بخش دوم که شامل تونل ۳۶ کیلومتری است، ادامه دارد.»

دریاچه چشم انتظار آب

از همان زمانی که نگاه‌ها به سمت سد کانی‌سیب چرخید، عنوان شد این سد مهم‌ترین تأمین‌کننده آب موردنیاز برای احیای دریاچه ارومیه به شمار می‌رود و حالا با پیشرفت ۹۶ درصدی تونل انتقال آب این سد می‌توان خوشبین بود چرخه انتقال آب به دریاچه ارومیه در حال کامل شدن است. با این‌که قرار بود سال قبل آب از طریق تونل به دریاچه برسد، اما چند ماه پیش، آسیب به ۷۵۰متر در بخش‌های آب روفتی تونل به علت فشار بالای آب، یکی از عوامل تأخیر در اتمام به‌موقع طرح انتقال آب به دریاچه ارومیه مطرح شد که به گفته استاندار آذربایجان‌غربی، بلافاصله وزیر نیرو به این استان سفر کرد و پس از بازدید و بررسی‌های فنی دستور ویژه عملیات ترمیم صادر شد.

​​​​​​​حالا محمدصادق معتمدیان‌-که مسئولیت دبیر‌کارگروه ملی احیای دریاچه ارومیه را هم به عهده دارد- از اتمام بتون‌ریزی کل ۷۵۰متر از کف و ۲۰۰متر از سقف و دیواره‌ها خبر داده و تاکید می‌کند: «با ادامه روند مناسب بتون‌ریزی توسط مجری طرح و قرارگاه خاتم‌الانبیا به عنوان پیمانکار طرح، پیش‌بینی می‌شود قبل از پایان سال عملیات ترمیم به پایان برسد و با اتصال قطعه اول و دوم تونل، طرح انتقال آب وارد مرحله اجرایی شود و پس از سال‌ها انتظار، آب از این مسیر به پیکره دریاچه ارومیه برسد.»

اجرای عملیات شبانه‌روزی

هفته گذشته که مجری طرح انتقال آب از سد کانی سیب به دریاچه ارومیه برای بازدید از روند اجرای این تونل به محل انجام پروژه رفته بود از پیشرفت ماهانه ۱۲۰متری عملیات ترمیم ۷۵۰متر بخش آسیب‌دیده تونل خبر داد و گفت با تزریق اعتبارات مناسب به صورت شبانه‌روزی در دو شیفت کاری عملیات بازسازی ادامه دارد و تا اسفند ماه به پایان خواهد رسید.

به گفته حبیب‌ا... علی‌اصغری، با توجه به اتمام سد و کانال به محض اتمام عملیات ترمیم انتقال آب به دریاچه ارومیه انجام خواهد شد و در فاز نخست ۳۰۰میلیون مترمکعب انتقال آب را در سال خواهیم داشت. بر اساس گزارش‌ها سرعت ترمیم برخی شکستگی‌های داخل تونل انتقال آب خوب است و دواکیپ ۲۴ساعته مشغول فعالیت هستند. در ضمن اجزای مختلف این طرح تکمیل شده و تنها گلوگاهی که مانع از آب‌اندازی و انتقال آب به دریاچه ارومیه بود، دچار شکستگی‌هایی بوده که داخل تونل حادث شد.

بازخواست از کمیته احیا

دلایل بسیاری از جمله سدسازی بی‌رویه، احداث بزرگراه روی دریاچه و استفاده بی‌رویه از منابع آب حوزه آبریز دریاچه و همچنین بارش کم برف و باران در سال‌های اخیر باعث خشک شدن این دریاچه شده است. یکی از اقدامات برای جلوگیری از این اتفاق شوم تشکیل ستاد احیای دریاچه ارومیه بود. کمیته‌ای که با تمام ادعاهایش مشخص شد هیچ برنامه‌ای ندارد و جز هدر دادن سرمایه‌ها و از بین بردن وقت، بدون این‌که پاسخگوی عملکردش باشد در جمع ستاد‌های منحل شده قرار گرفت. ستاد احیای دریاچه ارومیه طی ۱۰سال عملکرد مناسبی برای زندگی دوباره این دریاچه نداشته است، هیأت تحقیق و تفحص در حال بررسی است تا به این نتیجه برسد اعتبار اختصاصی این دریاچه در چه محل‌هایی هزینه شده است. تغییرات آب و هوایی و گرم شدن زمین از جمله مهم‌ترین مشکلات انسان در چند دهه اخیر بوده و این تغییرات به صورت مستقیم و غیرمستقیم بر زندگی جامعه بشری تاثیرگذار بوده است. پژوهش‌ها در مورد دریاچه ارومیه که وسعتی حدود ۶۰۰۰کیلومتر مربع دارد، نشان می‌دهد با توجه به سکونت بیش از سه‌میلیون نفر در پیرامون آن وجود باغات، زمین‌های کشاورزی و گونه‌های متنوع جانوری و گیاهی، در صورت خشکی کامل این دریاچه سکونت و سلامت محیط زیست در این ناحیه با مشکلات جدی مواجه می‌شود و از بین رفتن منابع غذایی و حیاتی باعث بروز تنش‌های قومی و اجتماعی خواهد شد.

احیا با طعم افزایش کشت!

اگر آب به دریاچه ارومیه نرسد و با توجه به روند تغییر اقلیم که در‌حال رخ دادن است، باید خود را با این شرایط سازگار کنیم و روند تغییر کاربری‌ها در حوضه آبریز دریاچه مدیریت شود. در این حوضه آبریز اقداماتی انجام شده که باید به اتمام برسد و تمرکز نجات دریاچه باشد. قرار بر این بود ۲۲بهمن سال ۱۴۰۰ تونل انتقال آب از رودخانه زاب به دریاچه ارومیه افتتاح شود و ۶۰۰میلیون مترمکعب آب به دریاچه برسد، اما هنوز تونل مشکل دارد. با این‌که تصفیه‌خانه‌های شهر‌های ارومیه و تبریز به سرانجام رسیده، اما فاز دوم در ستاد احیا که حالا نامش به کارگروه ملی احیای دریاچه ارومیه تغییر یافته بحث نرم‌افزاری است که باید به صورت ویژه مدنظر باشد. نکته حائز اهمیت این‌که از روزی که ستاد احیا شکل گرفته، سطح زیر‌کشت افزایش یافته که این دو مسأله با هم تناقض دارند.

هیولای توفان نمکی

کاهش بارش‌ها و کم‌آبی در سراسر کشور، روند خشک شدن دریاچه را تندتر کرده است که تبعات بی‌شماری دارد. خیزش توفان نمک ناشی از خشک شدن دریاچه ارومیه یکی از این اتفاقات ناگوار خواهد بود که به تبع آن، ذرات موجود در این ریزگرد‌ها که حاوی ترکیبات کلسیم، آهن، آلومینیوم و منیزیم هستند، خطر ابتلا به سنگ کلیه، گرفتگی مجاری کلیه و رگ‌های خونی را بالا می‌برد. آهن موجود در این ریزگرد‌ها نیز ممکن است منجر به ورم و بروز آسیب‌های چشمی شود و جذب آن از طریق تنفس طولانی‌مدت نیز التهاب ریه را در پی دارد. این ریزگرد‌ها تا هزاران کیلومتر دورتر یعنی تا شمال شرق ایران را هم تحت تاثیر قرار می‌دهد و گستره آن به استان‌های تهران، قم، خراسان شمالی، خراسان رضوی و سمنان هم می‌رسد. در بهترین حالت حدود شش‌میلیون نفر از جمعیت ساکن در حاشیه این دریاچه مجبور به ترک منطقه خواهند شد.

در انتظار عملی شدن وعده‌ها

دریاچه ارومیه در قالب طرح‌های ستاد احیا قرار بود از سال ۱۳۹۴ ظرف مدت ۱۰سال به تراز اکولوژیک خود برسد. اما این روز‌ها روند معکوسی به خود گرفته و با خشک شدن تقریبا تمام دریاچه، نفس‌های آخر را می‌کشد. وعده افتتاح پروژه تونل انتقال آب از رودخانه زاب به دریاچه ارومیه به عنوان شاخص‌ترین پروژه احیای دریاچه ارومیه هم از بهار سال ۹۹ شروع شد سپس به دی و بهمن سال ۱۴۰۰و بعد از آن به بهار سال جاری موکول شد. حالا می‌گویند که مشکل ترک‌خوردگی تونل رفع شده و با تسریع در روند اجرای آن با ۹۶درصد پیشرفت فیزیکی قرار است اسفندماه وارد فاز بهره‌برداری شود. اتفاقی که با ادامه کار و اتصال قطعه اول و دوم تونل وارد مرحله جدیدی شده و با رسیدن آب به گلوی دریاچه شاید از بهار ۱۴۰۲ بتوان روز‌های خوش آن را دوباره دید و به زنده ماندش امیدوار شد.

روزنامه جام جم