افشره‌ای برای خداحافظی با کرونا

اوایل فکر می‌کردیم هوا که گرم شود، این ویروس تنفسی هم مثل ویروس‌های تنفسی دیگر از جمله آنفلوآنزا و سرماخوردگی رفته‌رفته کمرنگ و کم‌اثر می‌شود اما موج‌های پیاپی همه‌گیری تمام تصورات خوشبینانه‌مان را درهم شکست. حتی با وجود تولید انواع مختلفی از واکسن‌ها هم نتوانستیم سد دفاعی تمام و کمالی در برابر این ویروس ناخوانده بچینیم.

از گمانه‌زنی‌هایی که در مورد اثرگذاری نسبی واکسن‌ها مطرح می‌شد، این بود که مسیر اصلی ورود و بیماری‌زایی این ویروس، مسیر تنفسی است در حالی که هیچ‌کدام از واکسن‌ها از این مسیر وارد بدن نمی‌شوند، پس احتمالا به همین خاطر هم نمی‌توانند سیستم ایمنی را آن‌گونه که انتظار می‌رود، برانگیخته و آماده حمله کنند. در همین راستا، تحقیقات مختلفی در خصوص توسعه واکسن‌های استنشاقی چه در داخل کشور و چه در گروه‌های تحقیقاتی سایر کشور‌ها شکل گرفت. این تحقیقات البته هنوز در مراحل بررسی‌های آزمایشگاهی و کارآزمایی مدل‌های حیوانی هستند، اما اگر در نهایت بتوانند نتایج قابل قبولی ارائه کنند، فصل جدیدی را نه فقط در تقابل با ویروس کرونا بلکه دربرابر سایر ویروس‌های تنفسی هم باز خواهند کرد. در پژوهشی جدید گروهی از محققان دانشگاه کلمبیا به نتایج تازه‌ای در خصوص این ترکیبات پیشگیری‌کننده دست یافته‌اند.

گروه‌های تحقیقاتی مختلفی در حال کار روی اسپری‌های بینی سریع‌الاثر برای پیشگیری از عفونت‌های کروناویروس هستند، اما فرمولاسیون این اسپری‌ها چالش مهمی است. اکنون گروهی از محققان دانشگاه کلمبیا در شهر نیویورک به سرپرستی آنه مسکونا، ویروس‌شناس مولکولی، به ترکیبی دست یافته‌اند که ممکن است سارس-کوو-۲ را خنثی کند. به‌این ترتیب برای پیشگیری از این بیماری حتی به تزریق درد‌آور واکسن هم نیازی نیست؛ یک پاف اسپری به داخل بینی و مصونیت در برابر ویروس!

پاکسازی ویروس از مسیر تنفسی

همان‌طور که اشاره شد این اسپری تنفسی یکی از مجموعه اسپری‌های بینی پیشنهادی برای جلوگیری از عفونت سارس-کوو-۲ است. این اسپری‌ها سریع‌الاثر خواهند بود و به طور مکرر، شاید یک یا دو بار در روز در پوشش بینی و گلو، یعنی محلی که ویروس برای اولین بار در آن جای می‌گیرد، می‌توانند استفاده شوند. برخلاف واکسن‌ها که سیستم ایمنی گیرنده را برای ایجاد محافظت طولانی‌مدت آموزش می‌دهند، این اسپری‌ها ترکیبات کوتاه‌مدتی هستند که مستقیما توانایی ویروس را برای ورود به سلول‌ها مسدود می‌کنند. چندین تیم تحقیقاتی نشان داده‌اند چنین اسپری‌هایی در دفع عفونت سارس-کوو-۲ در مدل‌های حیوانی مؤثر هستند.

دونا فاربر، ایمونولوژیست دانشگاه کلمبیا می‌گوید: «اگر این ترکیبات در انسان مؤثر باشند، می‌توانند به زرادخانه محدودی که محققان در برابر ویروس ایجاد کرده‌اند، افزوده شوند. واکسن‌ها در برابر کووید-۱۹ شدید ایجاد محافظت می‌کنند، اما در پیشگیری از عفونت، مهارت کمتری دارند و ضدویروس‌های فعلی به جای پیشگیری، عفونت را درمان می‌کنند.» این اسپری‌ها می‌توانند راه دیگری را برای جلوگیری از عفونت در کنار استفاده از ماسک تنفسی، به‌ویژه در محیط‌های پرخطر مانند بیمارستان‌ها و رستوران‌ها، به مردم ارائه دهند. او می‌گوید: «آن‌ها قطعا ارزش پیگیری گسترده را دارند.»

مسکونا می‌گوید: «این اسپری‌ها راه درازی در پیش دارند؛ این روز‌ها با کاهش وضعیت اضطراری کرونا، بودجه و علاقه شرکت‌های داروسازی برای آزمایش‌های بالینی محدود شده است، از طرفی آزمایش‌ها برای تعیین اثربخشی اسپری‌های پیشگیری‌کننده وسیع و گران است که همین عامل بازدارنده دیگری است. اسپری‌ها باید به وظیفه دشوار پوشش دادن هر سطحی که ممکن است ویروس به آن بچسبد، دست یابند، زیرا هنگامی که یک ویروس حتی به چند سلول وارد شود، عفونت در مقیاس کامل می‌تواند به‌سرعت پیشرفت کند.»

محاصره ویروسی

وندی بارکلی، ویروس‌شناس امپریال کالج لندن می‌گوید که تلاش برای توسعه درمان‌های پیشگیرانه علیه ویروس‌ها از مدت‌ها قبل از کووید-۱۹ شروع شده است. چنین تحقیقاتی با طیف وسیعی از دارو‌های خوراکی، از جمله اوسلتامیویر (تامیفلو) که از عفونت‌آنفلوآنزا جلوگیری می‌کند و تنوفوویر-امتریسیتابین که از عفونت اچ‌آی‌وی جلوگیری می‌کند، نتیجه داده است، اما بارکلی معتقد است، هیچ اسپری بینی پیشگیرانه‌ای به‌جز اسپری‌ای که به عنوان مانعی فیزیکی در برابر ذرات ویروس سرماخوردگی معمولی طراحی شده است، وارد بازار نشده است. اسپری‌های پیشگیرانه کار ساده‌تری نسبت به ضدویروس‌های معمولی مانند پاکسلووید دارند که در روز‌های اول عفونت استفاده می‌شوند؛ جلوگیری از آلوده کردن یک سلول توسط ذره ویروسی کار بسیار ساده‌تری نسبت به خنثی کردن اثرات میلیون‌ها ذره ویروسی چند روز پس از عفونت است که موفق به تکثیر و بیماری‌زایی در بدن شده‌اند. محققان انواع مختلفی از ترکیبات را در اسپری‌های بینی برای خنثی کردن عفونت ویروس کرونا آزمایش کرده‌اند. در میان آنها، مولکول‌های کوچک پادتن‌مانندی به‌نام نانوبادی وجود دارد که با قرار گرفتن در گوشه‌ها و شکاف‌های پروتئین‌های ویروسی، ویروس را خلع‌سلاح می‌کنند. این پادتن‌ها از زنجیره کوتاه اسید‌های آمینه یا همان پپتید‌ها و مولکول‌های کوچکی که ساختار‌های پروتئینی را شبیه‌سازی می‌کنند تشکیل شده‌اند. برای مثال، اسپری توسعه‌یافته در گروه تحقیقاتی مسکونا و همکارانش، پپتیدی است که به ساختار ویروس می‌چسبد و از متصل شدن ویروس به سلول میزبان پیشگیری می‌کند. این روش مانع از انتقال محتوای ژنتیک ویروس به سلول می‌شود و در نتیجه از ایجاد عفونت پیشگیری می‌کند. مسکونا و همکارانش برای آزمایش پپتید خود، آن را یک بار در روز به مدت دو روز در بینی قاقم‌ها (نوعی‌پستاندار) اسپری کردند و حیوانات تحت درمان را با قاقم‌هایی که به سارس-کوو-۲ آلوده بودند، مجاور کردند. هیچ یک از شش قاقمی که پپتید را دریافت کردند به ویروس آلوده نشدند، در حالی که هر شش حیوانی که دوز دارونما دریافت کرده بودند، آلوده شدند. قبل از آزمایش این پپتید در انسان، مسکونا می‌خواهد این نتایج را در مدل حیوانی دیگری مانند موش تکرار کند.

ترکیب اسپری بینی دیگری که توسعه پیدا کرده، مربوط به گروه تحقیقاتی ریچارد لدوک، داروساز مولکولی دانشگاه شربروک در کانادا است. این اسپری حاوی مولکول کوچکی است که آنزیمی از میزبان که ویروس برای اتصال به سلول هدف به آن نیاز دارد را غیرفعال می‌کند. لدوک و همکارانش دریافتند موش‌هایی که دوز‌های از این ترکیب دریافت کردند به ویروس کرونا آلوده شدند، اما نسبت به موش‌هایی که فقط محلول نمکی دریافت کرده بودند، ویروس بسیار کمتری در ریه‌های‌شان وجود داشت. لدوک و همکارانش در تلاش هستند تا اثربخشی پپتید را با افزایش پایداری و انتخابی‌تر کردن آن قبل از شروع کارآزمایی بالینی افزایش دهند.

چالش آبریزش بینی

حتی اگر محققان یک ترکیب ضدویروسی را پیدا کنند که می‌تواند به عنوان اسپری بینی توسعه پیدا کند و از عفونت‌های ویروس کرونا در انسان جلوگیری کند، همچنان با چالش نداشتن اطمینان از باقی‌ماندن مقدار کافی از این ترکیب در حفره بینی برای اثربخشی مداوم مواجه هستند. بارکلی می‌گوید: «بینی و گلوی شما ذاتا برای خلاص شدن از شر ترکیبات اضافی طراحی شده است. وقتی شما سعی می‌کنید چیزی را در آن قرار دهید، بینی شما سعی می‌کند که آن را بیرون‌بریزد.»

محققان می‌توانند با طراحی اسپری‌ها به‌گونه‌ای که مکررا استفاده شود، با این موضوع مقابله کنند، اما بارکلی هشدار می‌دهد که هرچه بیشتر افراد مجبور به مصرف دارو باشند، احتمال پیروی از دستور پزشک کاهش می‌یابد. از سوی دیگر با وجود این که بیشتر عفونت‌های سارس-کوو-۲ از بینی شروع می‌شود، در بیشتر موارد برای اثربخشی کامل دارو‌های پیشگیری‌کننده بهتر است ترکیبات دارویی بتوانند تمام حفره دهان و گلو و حتی ریه‌ها را پوشش دهند که برای این کار استفاده از نازل‌های خاصی نیاز خواهد بود.

بارکلی می‌گوید، با این حال تولید این اسپری پیشرفت مهمی خواهد بود، به‌خصوص در مکان‌هایی که افراد کمی از ماسک استفاده می‌کنند. او می‌گوید: «اگر بتوانیم به جای ماسک‌های تنفسی سدی نامرئی در برابر ویروس ایجاد کنیم که اعتماد به نفس کافی برای حضور در مکان‌های شلوغ را بدهد، می‌توان گفت که با تحول بزرگی روبه‌رو شده‌ایم و همه فعالیت‌ها بدون نگرانی می‌تواند به شکل قبل از همه‌گیری بازگردد.»

روزنامه جام جم