توطئه اقتصادی علیه ایران

با روی کار آمدن «حکومت شوراها» در روسیه و یکپارچه شدن مایملک تزارها، کمونیست‌ها صاحب پاره‌های ایران قدیم شدند، اما تاریخ به آن‌ها هم وفا نکرد و در ۱۹۹۱ بر سرشان فروریخت تا ثابت شود که سنت و قدرت متصل به آن، فراتر از هر نیروی ایدئولوژیک فرامنطقه‌ای است. در نتیجه فروپاشی شوروی، ۱۵ کشور از دل آن مستقل شدند. با این حال بخش‌هایی از ارمنستان، آذربایجان و گرجستان که در عهدنامه ۱۸۱۳ از بخش قفقازی ایران جدا شدند، دیگر به موطن خود بازنگشتند و در قالب جمهوری‌های جدید تثبیت شدند.

یکی از مناطقی کلیدی که قاجار‌ها آن را از دست دادند «خانات‌ایروان» بود؛ منطقه‌ای که امروزه بخشی از آن را با نام «کریدور زنگزور» می‌شناسیم. نام این کریدور در جریان منازعات اخیر آذربایجان و ارمنستان بیشتر شنیده شد؛ مکانی که آذربایجان قصد بهره‌برداری تجاری- نظامی از آن را دارد؛ البته سابقه این منازعات به سال ۱۹۹۱ برمی‌گردد، یعنی همان زمان که سقوط شوروی محرز شد و نظم جدید در قفقاز جنوبی شکل گرفت. با توجه به این‌که ارمنستان به لحاظ موقعیت جغرافیایی مانع از اتصال مستقیم آذربایجان به «جمهوری خودمختار نخجوان» شده و آذربایجان هم مدعی تملک تاریخی بر این منطقه است و آن را جمهوری مستقل، اما تابع خود می‌داند، کریدور زنگزور به‌عنوان محل دور زدن ارمنستان برای اتصال آذربایجان به جمهوری نخجوان اهمیت یافته است. البته جایگاه این کریدور پس از درگیری مرزی میان آذربایجان و ارمنستان در سال ۲۰۲۰ (جنگ ۴۴ روزه) مشخص شد. چرا که تا پیش از این جنگ، ارمنستان حق حاکمیت بر آن را برای خود قائل بود و اجازه متصل ساختن آذربایجان از طریق آن به نخجوان را نمی‌داد.

تبعات اقتصادی شکست ارمنستان

با این حال شکست ارمنستان در این جنگ منجر به انعقاد صلح‌نامه‌ای شد که بر‌اساس بند نهم آن، این کشور ملزم به آزادسازی مسیر برای اتصال آذربایجان به نخجوان شد. با توجه به این‌که کریدور «زنگزور» در نقشه به‌صورت نوار باریک مرزی میان ایران و ارمنستان قرار دارد و آذربایجان هم پس از جنگ مدعی در دست داشتن آن و تعهد ارمنستان به باز نگه داشتن آن است، ایران بر سر نقشه سیاسی آذربایجان قرار گرفته است؛ به‌طوری‌که مقام‌های ارشد کشور بار‌ها به آذربایجان هشدار داده‌اند در صورت سوء‌استفاده از موقعیت این کریدور برای تغییر مرز ایران و ارمنستان با واکنش سختی مواجه می‌شوند.

نقشه جدا‌سازی مرز ارمنستان

با همه این احوال، آذربایجان در پی برانگیختن احساسات در ایران و ارمنستان علیه خود است و در گام بعدی به سراغ راه‌اندازی یک کریدور انرژی- تجاری از دریای خزر به ترکیه رفته است. جوادهدایتی، مدیرکل ترانزیت سازمان راهداری و حمل‌و‌نقل جاده‌ای با اعلام این خبر گفت که جمهوری آذربایجان به‌دنبال این است که کریدوری خارج از مدیریت و حاکمیت ارمنستان به سمت نخجوان داشته باشد و با هماهنگی متحدان خود، کریدور انرژی و تجاری و مسیر همه‌جانبه به‌صورت مستقیم از خزر تا ترکیه را برقرار کند.

این در شرایطی است که به گفته هدایتی، پس از جنگ اول قره‌باغ که از ۱۹۸۸ تا ۱۹۹۴ طول کشید، ترانزیت نخجوان و جمهوری آذربایجان از مسیر ایران و از مرز‌های بیله‌سوار و جلفا انجام می‌شد. به گفته این مقام سازمان راهداری و حمل و نقل جاده‌ای «ایران همواره تلاش کرد که ارتباط تجاری و مسافری بین این دو منطقه از قلمرو خودش شکل بگیرد و در هر شرایطی براساس حسن‌همجواری عمل شود. پروژه جمهوری آذربایجان در کریدور زنگزور این است که از استان سیونیک ارمنستان به نخجوان که در غرب ارمنستان قرار دارد، وصل شود. از این‌رو باید آمادگی برای هر شرایطی را داشته باشیم و براساس آن سناریو منافع کشورمان را تعریف کنیم.»
به هر صورت به‌نظر می‌رسد ترکیه مهم‌ترین بازیگر میدانی ایجاد یک کریدور انرژی میان دریای خرز و خود باشد.

 

روزنامه دیلی صباح ترکیه که منعکس‌کننده مواضع دولت ترکیه و موید دیدگاه‌های رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهور این کشور است، از قول مهمت هیلمی کاگنیجی، رئیس انجمن صنعتگران و بازرگانان مستقل ترکیه به اهمیت راهبردی و اقتصادی کریدور باز شده میان جمهوری آذربایجان با نخجوان و ترکیه اشاره کرد.

کاگنیجی از این کریدور با عنوان «کریدور نخجوان» یاد کرده است. به گفته وی، این کریدور موجب می‌شود که تجارت ترکیه با آذربایجان و قفقاز تقویت شود. گرچه رئیس انجمن صنعتگران ترکیه به سطح پایین تبادلات تجاری میان آذربایجان با ترکیه انتقاد کرده، اما مسائل مرزی را بهانه سطح پایین تجارت ترکیه با این کشور معرفی کرده است.

روزنامه جام جم